فرمانده نیروی انتظامی جمهوری اسلامی در سه ماه اخیر، سه بار از افزایش “جرایم خرد” صحبت کرده، تا جایی که این هفته، استاندار تهران از آغاز طرح ضربتی مبارزه با سرقت‌های خرد خبر داده است. حالا معاون مبارزه با سرقت پلیس آگاهی کشور هم می‌گوید که میزان سرقت‌های امسال تا اینجا نسبت به سال گذشته بیش از ۲۱ درصد افزایش داشته است، به ویژه در جرایمی مانند سرقت لوازم داخل خودرو.
۵۷ درصد دزدهای امسال تازه کارند
قالپاق دزدی یکی از اصطلاحاتی است که در تداول عامه از سر تحقیر و تخفیف به دزدی‌های کوچک اطلاق می‌شود اما با استناد به جدیدترین آمار اعلام شده از سوی یکی از مسوولان پلیس، می‌توان گفت که سرقت وسایل داخل خودرو، جای قالپاق دزدی را گرفته و اتفاقا بیشترین سهم دزدی‌ها را به خود اختصاص داده است.
معاون مبارزه با سرقت پلیس آگاهی کشور اعلام کرده که۹۳ درصد جرایمی که در پلیس آگاهی ناجا به آن رسیدگی می‌شود مربوط به سرقت است و میزان وقوع سرقت در ۹ ماه اول سال ۹۱ نسبت به پارسال، ۳. ۲۱ درصد زیاد‌تر شده است. مجموعا ۶۴ درصد از سرقت‌ها هم توسط پلیس کشف شده که نسبت به سال قبل، ۵. ۱۸درصد بیشتر شده است.
از سوی دیگر سرهنگ فریدون خالقی‌فرد، سرقت‌ها را به دو دسته عادی و سرقت به عنف(به زور) تقسیم بندی می‌کند که سهم دسته دوم تنها دو درصد از کل سرقت‌هاست. او می‌گوید: “۵۲ درصد سرقت‌های عادی مربوط به سرقت وسایط نقلیه است” و این را هم اضافه می‌کند که ۲. ۳۱ درصد سرقت‌های امسال مربوط به سرقت لوازم داخل خودرو بوده است.
تعداد دستگیری‌ها ۴. ۵ افزایش داشته و از مجموع کل دستگیری‌ها، ۳. ۹۶ درصد سارق، ۶. ۳ درصد مال‌خر، ۸. ۴۲ درصد سارقان سابقه‌دار و ۱. ۵۷ درصد سارقان بدون سابقه بوده‌اند.
به عبارت دیگر امسال تعداد قابل توجهی از افراد جامعه برای اولین بار به دزدی روی آورده و در افزایش قابل ملاحظه تعداد سرقت‌ها نقش داشته‌اند.
نظر پلیس: تقصیر گرانی است
امسال برای اولین بار سردار اسماعیل احمدی‌مقدم در نمایشگاه مطبوعات از افزایش جرایم خرد خبر داد و یادآوری کرد که تازه همه جرایم خرد مانند جیب‌بری به پلیس گزارش داده نمی‌شود. تحلیل عالی‌ترین مقام پلیس جمهوری اسلامی این بود که نابرابری‌های اجتماعی و افزایش مشکلات اقتصادی عامل افزایش این دسته از جرایم است و اضافه کرد: “زمانی که طرح هدفمندی یارانه ها آغاز شد، صرف‌نظر از عوارض اقتصادی بلند مدت آن، عوارض کوتاه مدت اجرای این طرح، منجر به کاهش جرائم خرد شد به دلیل اینکه، سارقان خرد عمدتا از طبقه معتادان هستند که با اجرای این طرح، نیاز مالی آنان کمتر شد،بنابراین به سمت سرقت کالاهایی رفتند که منافع مالی بیشتری برای آنان داشت.”
او چند روز بعد در قم، خیلی کوتاه از افزایش جرایم خرد صحبت کرد، اما چندان به چشم نیامد. فرمانده نیروی انتظامی جمهوری اسلامی یک ماه بعد مفصل تر به این مساله پرداخت و گفت: “در برخی جرائم آمار وقوع جرم همان چیزی است که در سطح جامعه اتفاق می‌افتد مانند قتل، سرقت مسلحانه و سرقت خودرو که آمار نیروی انتظامی با آمار جامعه تقریبا برابری می‌کند. اما در بعضی جرائم مانند سرقت موبایل، کیف‌زنی و جیب‌بری که گاه قابل توجه نیست چون گزارش به نیروی انتظامی نمی‌شود، آمار ما با آمار اتفاق افتاده فرق می‌کند.”
او همچنین تاکید کرد: “نوسانات اقتصادی اخیر و افزایش قیمت‌ها از اوایل‌ماه مهر و آبان باعث افزایش ثبت وقوع جرائم خرد در نیروی انتظامی شده است.”
محمداسماعیل سعیدی، عضو هیات رئیسه کمیسیون اجتماعی مجلس هم از رشد دو برابری جرایم خرد در آذر ماه خبر داد و عنوان کرد: “می‌توان مواردی نظیر کاهش سطح اشتغال و تعدیل نیرو‌ها در واحد‌های صنفی و تولیدی به خاطر مشکلات اقتصادی، معضلات شهری و نوسانات بازار طلا و ارز را در این زمینه تأثیرگذار دانست.”
در نهایت مرتضی تمدن، استاندار تهران با تایید آمار سرقت‌های خرد در تهران، گفت: تمهیداتی در شورای تامین استان اتخاذ شده تا شمار سرقت‌های خرد را کاهش دهیم.
شیب سعودی ناامنی
مسوولان انتظامی با تاکید بر موفقیت‌آمیز بودن اقدامات خود معتقدند که تنها در زمینه جرایم خرد افزایش دیده می شود و سعی دارند که عامل اصلی را شرایط اقتصادی معرفی کنند که مدیریت آن از کنترل آنها خارج است. اما ناگواری شرایط اقتصادی تنها منجر به افزایش جرایم خرد نمی‌شود. پیش از این رییس انجمن مددکاران اجتماعی کشور با اشاره به بیش از ۴۸هزار پرونده ضرب و جرح در پزشکی قانونی، از افزایش حس ناامنی در تهران خبر داده بود. به گفته او بسیاری از افراد بزرگسال هم جرات ندارند بعد از ساعت ۸ شب از خانه بیرون بروند. یک پژوهشگر مسایل اجتماعی هم که به سفارش نیروی انتظامی بر روی نزاع در شهر تهران تحقیق کرده، تاکید می‌کند که ریشه بسیاری از نزاع‌های خیابانی در مسائل اقتصادی است. فشارهای اقتصادی و تبعات آن باعث شده که روزانه یک هزار و ۸۰۰ نفر در سراسر کشور به پزشکی قانونی مراجعه کنند تا آسیب‌دیدگی‌هایشان ثبت و قابل استناد در دادگاه باشد. البته این تعداد آن دسته از افرادی است که قصد و حوصله پیگیری قضایی و شکایت دارند و نه همه نزاع‌هایی که طرفین درگیر با وساطت سایرین از هم جدا شده و مجروح یا خشمگین، راهی گوشه‌ای از شهرِ عصبانی می‌شوند.
اما شواهد افزایش جرایم خرد بیش از هر زمان دیگری در شهرهای بزرگ و بخصوص پایتخت پرجمعیت ایران به چشم می‌آید. روزنامه شرق برای یافتن پاسخ این سووال که “آیا شما یا یکی از نزدیکان‌تان (دوستان، اعضای خانواده یا دیگر آشنایان) در ۶ ماه گذشته با مواردی مانند زورگیری یا سرقت مواجه بوده‌اید؟” به سراغ ۵ شهروند تهرانی و ۳۰ ساکن شهرهای دیگر رفته است. ۱۳ نفر برابر با ۳.۱۶ درصد پاسخشان به این پرسش منفی بود و ۶۷ نفر برابر با ۸۳ درصد پاسخ‌دهندگان به آن پاسخ مثبت دادند.
این روزنامه موضوع را با سه کارشناس هم مطرح و جواب‌های متفاوتی دریافت کرد. سعید معیدفر، استاد جامعه‌شناسی دانشگاه تهران معتقد بود: “مسوولان تصور می‌کنند اگر با عوامل این جرایم برخورد سخت شود، مساله جمع خواهد شد. حال آنکه این برخورد با معلول است و نه علت اصلی.” او همچنین اضافه کرد: “ما در جامعه شیب تند رشد جوانان و نیروی انسانی را داشته‌ایم. حالا رشد نیروی کار و بیکاری، به همراه تورم… به دلیل متغیر بودن نرخ ارز و طلا و… و موارد دیگر در این حوزه باعث تلاطم در جامعه می شود.”
حسین راغفر، اقتصاددان و پژوهشگر حوزه فقر و عدالت اقتصادی هم تاکید کرده که “هم تجربه ما در ایران و هم تجربه دیگر کشورها نشان می‌دهد، همیشه رابطه و همبستگی بسیاری بین وضعیت اقتصادی با رشد جرم و جرایم افزایش پیدا می‌کند و رشد فقر و نابرابری آمار چنین جرایمی را افزایش می‌دهد. این مساله در همه دنیا به اثبات رسیده و در ایران نیز چنین است و اتفاق افتاده و می‌افتد. رشد جرایم خرد و به طور مشخص افزایش آمار دزدی‌های کوچک ارتباط تنگاتنگی با وضعیت اقتصادی مردم دارد.”
او با یادآوری اینکه “هیچ راه‌حل مشخصی برای آن دیده نمی‌شود، چرا که این مساله ناشی از یک ایراد و مشکل ساختاری است” معتقد است: “نکته اصلی فقط فقر نیست، ممکن است در جوامعی همه فقیر باشند اما چون نابرابری در بین مردم وجود ندارد، محرک اصلی برای سرقت به وجود نیاید، چرا که اگر فقر عمومی شود و نابرابری وجود نداشته باشد رغبت به دزدی و زورگیری تا حدود زیادی از بین می‌رود. به همین دلیل به اعتقاد من محرک اصلی برای این جرایم نابرابری‌هاست که ممکن است از جرایم خرد، حتی جرایم جدی‌تر مانند قتل نیز منجر شود. نابرابری‌های گسترده تقاضاهایی را در افراد بر می‌انگیزد که ممکن است آنها در شرایط عادی نیاز افراد نباشد. ولی در این شرایط تامین آنها به یک خواست بدل شود که عدم توانایی در این‌باره ممکن است منجر به جرایمی شبیه دزدی شود.”
با این حال محمد صنعتی، روانپزشک و روانکاو می‌گوید: “مساله ما فقط بروز خشونت‌های خرد نیست، بلکه وقتی دقت می‌کنی خواهی دید که در بسیاری از فیلم‌ها و سریال‌های تلویزیونی خشونت دیده می‌شود، حتی کمدی‌های ما پر از خشونت است و این مساله فقط مربوط به امروز نیست، چه زمان دلار هفت تومانی چه دلار هزارتومانی و چه حالا وضع همین بود.”
به اعتقاد این کارشناس، “جرایمی از این دست، لزوما جنبه اقتصادی ندارد. برای اینکه بسیاری از این موارد توسط یک گروه سنی خاص (مشخصا نسل جوان) رخ می‌دهد. مقدار خشونتی که در این نسل دیده می‌شود به‌گونه‌ای است که می‌خواهد آن چیزی که آرزو کرده را به هر نحو داشته باشد، حالا یا با زور یا با ایجاد ترس و ارعاب، تحمل هیچ ناکامی‌ای را نیز ندارد و احساس می‌کند خشونت جواب می‌دهد.“
