۲۶ سال پس از فتوای آیت الله خمینی مبنی بر نداشتن اشکال شرعی عمل جراحی تغییر جنسیت، پزشکی قانونی ایران اعلام کرد که سالانه بیش از ۲۷۰ نفر در ایران تغییر جنسیت می دهند.
وب سایت خبری خبرآنلاین گزارش داده است که از سال 1365 تا سال 1389 بیش از هزار و 366 نفر جهت اخذ مجوز برای انجام عمل تغییر جنسیت به سازمان پزشکی قانونی مراجعه کرده که 56 درصد مردان متقاضی تغییر جنسیت به زن و 44 درصد زنان متقاضی تغییر جنسیت به مرد بوده اند.
ایران تنها کشور اسلامی است که در آن جراحی تغییر جنسیت، آن هم با حکم شرعی آیت الله خمینی، مجاز شمرده می شود اما اکثر کسانی که تغییر جنسیت می دهند به دلیل شرایط اجتماعی و عدم پذیرش از سوی خانواده و جامعه، ناچار به ترک کشور می شوند. بخش ثابتی از متقاضیان پناهندگی ایرانی که به کشور ترکیه می روند تا از کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل برای انتقال به کشوری امن کمک بگیرند، کسانی هستند که در ایران تغییر جنسیت داده اند.
مهتاب، یکی از کسانی است که موفق به گرفتن مجوز پزشکی قانونی برای تغییر جنسیت شده به “روز” می گوید: “بحث گرفتن مجوز برای انجام عمل جراحی یک بخش از مشکلات ما است که باید از طریق دادگاه و پزشکی قانونی برای گرفتن مجوز اقدام کنیم، اما متاسفانه علیرغم اینکه سالها از انجام اولین جراحی در این زمینه در ایران می گذرد هنوز هیچ گونه آموزش و فرهنگ سازی در جامعه صورت نگرفته، جامعه ما را به عنوان فاحشه و زنان و مردانی که دچار انحرافات جنسی هستند نگاه میکند. کمتر خانواده ای حاضر است چنین مساله ای را بپذیرد و بهترین واکنش شان در این ارتباط، طرد امثال ما از سوی خانواده هایمان است، مردم جور دیگری نگاه می کنند و هیچ گاه ما را به عنوان انسانی که حق زندگی و احترام دارد نمی پذیرند. تنها کسانی که با آنها ارتباط و رفت و آمد داریم کسانی مثل خودمان هستند که در روند رفت و آمد به پزشک و طی مراحل جراحی و… با هم آشنا شده ایم. از این جهت است که پس از انجام عمل جراحی ناچار می شویم ایران را ترک کنیم و به کشوری برویم که حداقل اجازه نفس کشیدن، راه رفتن و زندگی کردن را داشته باشیم. “
دکتر مهدی صابری، روانپزشک پزشکی قانونی به سایت خبری عصر ایران گفته است:
“خانواده ها این بچه ها را مورد شماتت قرار می دهند، طردشان می کنند، با آنها مقابله و مفصلاً بحث می کنند. ما خیلی کم دیده ایم که این خانواده ها متوجه اختلال فرزندشان شده باشند و برای مشاوره، به روانشناس مراجعه کنند. خانواده ها معمولاً چنین کاری نمی کنند بلکه خود این بچه ها، پس از درگیری با خانواده و یا طرد شدن از سوی خانواده، به روانشناس مراجعه می کنند.”
مهتاب که تا 25 سالگی، روزبه نام داشته و تنها فرزند خانواده اش نیز است پس از اخذ مجوز از پزشکی قانونی، جراحی تغییر جنسیت خود را در کشور تایلند انجام داده است. او می گوید:” به ندرت خانواده ای چنین مساله ای را می پذیرد اما مساله فقط خانواده و جامعه و مردم نیست. هیچ قانونی برای حمایت از ما و حقوق ما وجود ندارد. اگر گذرمان به پلیس بیفتد تا متوجه هویت ما و تغییر جنسیت مان می شوند با چشم دیگری نگاه می کنند، هر رفتاری با ما را مجاز می شمارند و نه خانواده ای نه کسی هست که از ما حمایت کند.”
انجام جراحی تغییر جنسیت در ایران تا سال 1365 غیر ممکن بود. مریم ملک آرا که تا آن زمان فریدون ملک آرا نام داشت پس از دیدار با آیت الله خمینی موفق به گرفتن فتوا در این زمینه شد. او که به دلیل اختلال هویت جنسی خود پس از انقلاب 57 از صدا و سیما اخراج شده بود با کسب فتوای آیت الله خمینی، تغییر جنسیت داد و سپس “انجمن حمایت از بیماران مبتلا به اختلالات هویت جنسی ایران” را با هدف کمک به همنوعان خود بنیان نهاد.
خانم ملک آرا سال گذشته درگذشت. سامان ارسطو، بازیگر ایرانی، دیگر فرد شناخته شده ای است که تغییر جنسیت داده است. او که تا پیش از تغییر جنسیت فرزانه نام داشت در سن 24 سالگی و با فشار خانواده ازدواج کرد و یک روز بعد از ازدواج از همسر خود جدا شد. آقای ارسطو در مصاحبه ای گفته است که “از بچگی متوجه شده که بدنش متعلق به خودش نیست این موضوع را بارها به اطرافیان خود گوشزد کرده بود اما این موضوع بیتفاوتی سایرین را به دنبال داشت”.
او بازی در فیلم هایی چون “سربازهای جمعه”، “حکم” و “تسویه حساب” را در کارنامه هنری خود دارد.
اما انجام جراحی تغییر جنسیت به این سادگی ها هم نیست. روال تغییر جنسیت در ایران به این ترتیب است که افرادی که دچار ابهام هویت جنسی هستند و به‌عنوان مثال ظاهر مردانه دارند اما احساسات آنها زنانه است یا بر عکس از دادگاه درخواست انجام عمل تغییر جنسیت می‌کنند و دادگاه برای بررسی موضوع پرونده آنها را به سازمان پزشکی قانونی ارجاع می‌دهد. پس از آن مراکز مجاز انجام عمل تغییر جنسیت از سوی وزارت بهداشت تعیین می‌شود.
به گفته دکتر صابری، روانپزشک، پزشکی قانونی، افراد مراجعه کننده به سازمان پزشکی قانونی، توسط چند متخصص روانپزشکی و نیز متخصصان پزشکی قانونی و، اگر لازم باشد، متخصصان دیگر، مثل متخصصان زنان و متخصصان جراحی، ویزیت می شوند. این افراد دوره های روانکاوی را پشت سر می گذارند و اگر قادر به تثبیت جنسیت واقعی خودشان باشند، اقدامات لازم برای بهبودشان بدون عمل جراحی دنبال می شود و کسانی که دیگر چاره ای جز عمل جراحی ندارند، به کمیسیون مربوطه در سازمان پزشکی قانونی معرفی می شوند.
هزینه های چنین عملی هم بالاست و خیلی از افرادی که دچار اختلال هویتی جنسی هستند امکان پرداخت آن را ندارند. مهتاب، یکی از افرادی که تغییر جنسیت داده می گوید: “سازمان بهزیستی در این زمینه کمک میکند اما این کمک دردی را دوا نمیکند. فرض کنید من که از خانواده ام طرد می شوم به دلیل وضعیت ام، هیچ کجا به من کار نمی دهند و کسی نیست از من حمایت کند چگونه میتوانم این هزینه را تامین کنم؟ مساله اصلی هم این است که برخلاف تصورها، چند جراحی را باید پشت سر بگذاریم که به هویت اصلی جنسی خود دست یابیم. کسانی که وضعیت مالی بهتری دارند یا کسی از آنها حمایت میکند به تایلند می روند که یکی از بهترین و موفق ترین عمل های جراحی در این زمینه در این کشور انجام می شود اما دیگران در ایران این جراحی را انجام می دهند. “
به گفته حسن موسوی چلک، مدیرکل آسیب‌های اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، هزینه جراحی تغییر جنسیت در کشور بالاست و چون عمل زیبایی محسوب می شود شرکتهای بیمه هیچ کمکی به این افراد نمی کنند.
هزینه چنین جراحی ای در ایران بین 8 تا 15 میلیون تومان برآورد شده است.
اختلال هویت جنسی، نوعی اختلال شناخته شده روانی است که معیارهای تشخیصی آن در طبقه بندی های علمی انجمن های روان پزشکی معتبر جهانی توضیح داده شده است. این اختلال مشخصا همراه با احساس قوی و پایدار در شناخت هویت جنسی خود، و متناقض با جنسیتی که فرد از نظر بیولوژیک دارد توسط اطرافیان شناخته می شود.
این اختلال در تمام جوامع وجود دارد و شیوع آن حسب آمارهای مجامع علمی از یک در سی هزار تا یک درصد هزار نفر جمعیت متفاوت است. شیوع آن در جنس مذکر بیشتر است و هنوز علت واحدی برای بروز آن مشخص نشده است.
