خبر چندان تعجب برانگیز نیست: “با تغییر روسای 6 دانشگاه از سوی وزیر علوم، نیمی از دانشگاههای تهرانی فعالیت‌های خود را با مدیریت جدید ادامه می‌دهند.” امروز بیش از یک سال از اظهار نظر مناقشه بر انگیز آیت الله خامنه ای در خصوص اسلامی کردن علوم انسانی در دانشگاههای ایران می‌گذرد؛یک سالی که طی آن دانشگاه های ایران آبستن اتفاقات زیادی بوده؛از جمله اخراج و بازنشستگی اساتید مطرح به دلایل و بهانه‌های مختلف.
موج تغییر در دانشگاههای ایران دامن اساتیدی را گرفته که عدم همسویی آنها با سیاست‌های کلی وزارت علوم و دولت محمود احمدی‌نژاد در عرصه‌های مختلف مشهود بوده است. موج اول بازنشستگی استادان در سال 84 و آغاز به کار دولت نهم شروع شد. در این سال بسیاری از اساتید برجسته دانشگاه های علامه، تهران و… به دلایل مختلف، بازنشسته پیش از موعد یا اجباری شدند. اما این روند پس از آنکه آیت الله خامنه‌ای به انتقاد از ترویج و تدریس علوم غربی در دانشگاه‌ها پرداخت، ابعاد دیگری به خود گرفت.
پس از این بود که وزیر علوم در هشداری به “ داعیه داران غرب و سلطنت طلبی در دانشگاه ها و حامیان بیرونی نشریه های دانشجویی مغایر با ارزش های نظام” گفت: “دانشگاه محل کادرسازی برای نظام است. با مبلغان غرب در دانشگاه ها برخورد می شود: شفاف و واضح می گویم افرادی مورد نیاز ما در دانشگاه ها هستند که التزام عملی به اسلام و ولایت فقیه داشته باشند.”
وی در مقابل اظهار نگرانی‌های فراوان در مورد افت شدید علمی دانشگاههای کشور هم گفت: “به میزان مورد نیاز افراد دلسوز در کشور داریم که بخواهیم افراد غیرهمسو با نظام را از بدنه خارج کنیم و از این اقدام خود شرمنده نخواهیم بود”.
مسوولان وزارت علوم برای تصفیه اساتید غیرهمسو، توجیهات مختلفی دارند که یکی از آنها “رکود علمی برخی از اساتید” است. توجیهی که از اوایل سال جاری ورد زبان مدیران این وزارتخانه شده است. در همین راستا تیر ماه امسال 5 عضو هیات علمی دانشگاه خواجه نصیر، رای رکود علمی گرفتند و 4 عضو دانشگاه شهید بهشتی نیز به همین دلیل از دانشگاه اخراج شدند. در همان ایام در دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران حکم بازنشستگی غلامرضا ظریفیان، معاون اسبق وزیر علوم و عضو سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی و هم‌چنین روح‌الله عالمی صادر شد و دانشگاه شهید بهشتی نیز از تمدید قرارداد با برخی از اساتیدی که نامه اعتراضی 50 حقوق‌دان را در خردادماه سال گذشته امضا کرده بودند، خودداری کرد. دو هفته پیش از آن نیز رئیس دانشگاه علامه طباطبایی از احراز رکود علمی ۱۵ عضو هیأت علمی این دانشگاه خبر داده بود.
6 تغییر در 8 ماه
حال با انتشار خبر تغییر نیمی از مدیران دانشگاههای تهران در طول یک بازه زمانی 8 ماهه به نظر می‌رسد عزم دولت و وزارت علوم در ایجاد تحولات اساسی در دانشگاه‌ها بیش از آن است که به نظر می‌رسید. هم اکنون از میان 12 دانشگاه مطرح تهران، 4 رئیس ابقاء و 6 رئیس تغییر کرده اند؛ روسای 2 دانشگاه نیز بر اساس احکام قبلی همچنان به فعالیت‌های خود ادامه می‌دهند. بر پایه گزارش خبرگزاری فارس، از میان این 12 دانشگاه، تنها حکم انتصاب فرهاد رهبر رئیس دانشگاه تهران و احمد شعبانی رئیس دانشگاه شهید بهشتی به ترتیب در سال‌های 86 و 87 به تایید شورای عالی انقلاب فرهنگی رسیده است و روسای دیگر همچنان در انتظار تایید حکم ریاست خود از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی هستند.
این خبرگزاری تغییر رییس دانشگاه صنعتی شریف را “مهم‌ترین تغییر روسای دانشگاه‌ها در تهران” توصیف کرده است؛تغییری که طی آن “سعید سهراب‌پور که سال‌ها به عنوان مدیری باسابقه و تحت عنوان شیخ الرئیس دانشگاههای دولتی ایران شناخته می‌شد، جای خود را به معاون پژوهشی این دانشگاه داد.”
سهراب‌پور چندی پیش در اظهار نظری کاملا متفاوت با مدیران وزارتخانه علوم گفته بود: “بیش از 80 درصد از نخبه‌ترین نیرو‌های ما جذب مراکز تحقیقاتی اروپا و آمریکا می‌شوند چون ما زیر‌ساخت پژوهش نداریم، سرمایه‌گذاری کافی نمی‌کنیم و کل بودجه پژوهشی ما به زحمت برای یک پروژه درست و درمان بین‌المللی کفایت می‌کند. خسته شدم از بس هر‌کس که روزی شاگردم بوده، آمده تا برایش نامه و توصیه‌نامه‌ای بنویسم تا برای کار یا ادامه تحصیل ترک وطن کند؛ بچه‌هایی که فقط با یک ذره سرمایه‌گذاری می‌توانستیم اینجا نگهشان داریم.”
این در حالیست که سکان‌داران وزارت علوم و برخی چهره‌های دولتی در چند ماه اخیر شدیدا بحث فرار مغزها و عدم بازگشت آنها را به کشور تکذیب کرده اند.
سهراب‌پور که برای اولین بار حکم ریاستش بر دانشگاه صنعتی شریف در آخرین روزهای سال 76 از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی مورد تأیید قرار گرفته بود با تمدیدهای دوباره این شورا 13 سال به کار خود در این دانشگاه ادامه داد تا سرانجام کرسی ریاست را در 26 مرداد 89 به رضا روستا آزاد سپرد.
علاوه بر این در بازه زمانی 8 ماهه بهمن 88 تا شهریور 89 دانشگاههای تربیت مدرس، صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی، هنر، تربیت معلم و شهید عباسپور (صنعت آب و برق) تهران نیز شاهد جابجایی مدیران خود بودند.
در یک مورد از این تغییرات، فرهاد دانشجو برادر وزیر علوم و رئیس جدید دانشگاه تربیت‌مدرس جای خود را به رنجبر سپرد. این در حالی بود که از ابتدای وزارت کامران دانشجو زمزمه استعفای فرهاد دانشجو به گوش می‌رسید.
کامران دانشجو در مراسم تودیع و معارفه برادرش “مراقبت بیشتر از پدر و مادر” را دلیل اصلی این تغییر برشمرد.
بر اساس آیین نامه مدیریت دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی، “رئیس هر دانشگاه یا موسسه آموزش عالی، بر حسب مورد از جانب وزیر علوم یا وزیر بهداشت به شورای عالی انقلاب فرهنگی پیشنهاد و پس از تایید این شورا با حکم وزیر به مدت چهار سال به اجرای وظایف خود خواهد پرداخت و البته تمدید این مدت بلامانع است.”
در انتظار تغییرات گسترده‌تر
در اواخر مرداد ماه سال جاری گزارش شد از میان ۵۰ دانشگاه کشور، فرصت چهار ساله احکام روسای ۱۱ دانشگاه علم و صنعت ایران، هنر تهران، یزد، ارومیه، بیرجند، صنعتی شاهرود، تربیت معلم سبزوار، خلیج فارس بوشهر، هنر اصفهان، یاسوج و بجنورد در تابستان امسال به پایان می رسد و همین وضعیت در ضمن سال تحصیلی جدید و تا قبل از پایان سال ۸۹ برای روسای دانشگاههای الزهرا، شاهد، سمنان، هرمزگان، زابل، تفرش، ملایر و علوم و فنون دریایی خرمشهر نیز ایجاد می‌شود.
این در حالی است که روسای دو دانشگاه مازندران و دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین تهران که در ماه‌های اخیر از سمت خود برکنار شدند تنها ۲ سال و نیم پیش به این سمت منصوب شده بودند.
اواسط مردادماه، روزنامه جمهوری اسلامی ضمن انتشار خبر برکناری رییس دانشگاه خواجه نصیرالدین از قول محمد تقی بطحایی، رییس برکنار شده این دانشگاه گزارش داده بود که مسئولان وزارت علوم به وی اعلام کرده اند “طی تصمیمی از بالا که برای اغلب دانشگاه ها گرفته شده” قرار است روسای اغلب دانشگاه های کشور تغییر کنند.
در طول این مدت جدل برانگیزترین تغییر در سطح مدیران دانشگاه‌ها، نه مربوط به تهران، بلکه مربوط به دانشگاه تحصیلات تکمیلی علوم پایه زنجان بود؛ جایی که پروفسور یوسف ثبوتی جای خود را به رسول خدابخش داد.
به دنبال این تصمیم برخی از دانشجویان این دانشگاه دست به اعتراض و اعتصاب زدند و خواستار تغییر تصمیم وزیر علوم شدند. از سوی دیگرمجمع نمایندگان استان زنجان نیز با ارسال نامه‌ای خطاب به وزیر علوم، تحقیقات و فناوری نسبت به این تصمیم واکنش نشان داد و خواستار تجدیدنظر وزیر علوم در این خصوص شد؛ اما هیچکدام از این حرکت‌ها نتوانست تغییری در تصمیم وزارت علوم ایجاد کند.
هم اکنون رتبه نازل علمی دانشگاههای ایران در آسیا و جهان یکی از چالش‌هایی است که در کنار موج مهاجرت تحصیل کردگان و نخبگان دانشگاهی ایران گریبان وزارت علوم را گرفته است. دانشگاه تهران که بالاترین رتبه جهانی را دربین کل دانشگاههای ایران دارد نتوانسته در آخرین رده بندی جهانی مکانی بهتر از 1463 را برای خود دست وپا کند. از سویی این دانشگاه حتی در لیست 100 دانشگاه برتر آسیا نیز حضور ندارد.
