مازیار رادمنش
آیت‌الله العظمی صانعی اخیرا با بررسی سن مسؤولیت کیفری در جرایمی که در قانون مجازات اسلامی از آن با عنوان حدود نام برده می‌شود و شامل احکام سنگسار، قطع ید و حد محارب می‌شود، گفت: «در اجرای حدود در زمان غیبت امام عصر می‌توان به فتوای علمای فاضل و محققی همانند میرزای قمی عمل کرد که معتقد است، اجرای حدود در زمان غیبت محل تأمل و توقف است و باید به جای آنها تعزیر کرد». این مرجع تقلید، اثبات حد در باب زنا را از دو طریق و البته این دو طریق را نیز غیرممکن دانسته است: راه اول؛ اقراری که ناشی از وجدان دینی مجرم باشد که چهار مرتبه آن در بعضی از حدود دو مرتبه در برخی دیگر لازم است. راه دوم؛ چهار شاهد عادل در باب زنا و توابعش و یا دو شاهد عادل در بقیه موارد و معلوم است که اقرار و یا شهادت چهار شاهد عادل به تحقق، بسیار مشکل بلکه در این زمان عادتا غیرممکن است. حتی شهادت دو شاهد عادل نیز بر جرمی مانند سرقت با توجه احوال جامعه و نیرنگ های سارقان تناسبی ندارد به علاوه که در سرقت موجب حد، شرایطی وجود دارد که تحقق همه آنها، بعید به نظر می رسد. نتیجتا راه اثبات حدود به نظر اینجانب منحصر در این دو طریق بوده و امارات و شواهد نمی‌تواند موجب حد شود.
درباره شیخ یوسف صانعی
آیت الله شیخ یوسف صانعی در سال 1316 در خانواده ای روحانی در روستای نیک آباد اصفهان متولد شد. جدش آیت الله حاج ملایوسف، از روحانیون بزرگ زمان خود بود. وی در فلسفه از شاگردان میرزا جهانگیر خان و در فقه، از شاگردان آیت الله میرزا حبیب الله رشتی بود. حاج ملایوسف از پیروان میرزای شیرازی، رهبر جنبش تنباکو بود و در صحنه های سیاسی دوران مشروطه حضور مهمی داشت. پدر آیت الله صانعی نیز، به نام شیخ محمد علی صانعی از روحانیون سرشناس بود.
تحصیلات فقهی
شیخ یوسف صانعی در سن 9 سالگی، در سال 1325 وارد حوزه علمیه اصفهان شد و پس از گذراندن دوره مقدمات در سال 1330 برای ادامه تحصیل به قم رفت. وی در امتحانات سطوح عالی حوزه در سال 1334 رتبه اول را احراز کرد و مورد توجه و تشویق آیت الله بروجردی قرار گرفت. شیخ یوسف صانعی، سپس در دروس دوره عالی آیت الله خمینی شرکت کرد و تا سال 1342 از شاگردان برجسته دروس ایشان بود. او یکی از جوان ترین مجتهدین تاریخ حوزه قم است. چنان که گفته شده است، شیخ یوسف صانعی در سن 22 سالگی مجتهد شد. او جز شاگردی در دروس آیت الله بروجردی و خمینی، در دروس آیت الله محقق داماد و آیت الله اراکی نیز بهره برد. و از سال 1354 تدریس دروس خارج فقه را با کتاب زکات در مدرسه حقانی شروع کرد.
پس از انقلاب
پس از انقلاب آیت الله خمینی بیشترین بار مسوولیت های اجرایی را به دوش روحانیونی گذاشت که از شاگردان دوران 1330 تا 1340 وی بودند. یکی از همین افراد آیت الله صانعی بود. او که یک سال پس از انقلاب چهل و دو ساله بود، در روز اول اسفندماه 1358 از سوی آیت الله خمینی به عنوان عضو شورای نگهبان تعیین شد. صانعی تا سه سال در شورا باقی بود و از 19 دی ماه 1361 از آن کناره گرفت. و در همان روز به عنوان دادستان کل کشور از سوی آیت الله خمینی منصوب شد. آیت الله خمینی در معرفی وی گفت: « من آقای صانعی را مثل یک فرزند بزرگ کرده ام. آقای صانعی وقتی که سالهای طولانی در مباحثاتی که ما داشتیم تشریف می آوردند، ایشان، بالخصوص می آمدند با من صحبت می کردند و من حظّ می بردم از معلومات ایشان و ایشان، یک نفر آدم برجسته ای در بین روحانیون است و مرد عالمی است.» سه سال بعد، آیت الله صانعی از دادستانی کل کشور استعفا داد. و به عنوان نماینده آیت الله خمینی در ستاد بازسازی مناطق جنگی تعیین شد. آیت الله صانعی در سال 1361 با بیش از 2 میلیون رای به عنوان نماینده منتخب مردم تهران به اولین مجلس خبرگان رهبری رفت.
خلع ید از حکومت شاه
آیت الله صانعی یکی از روحانیون فعال و انقلابی پیرو آیت الله خمینی بود و مانند بسیاری دیگر از روحانیون پیرو آیت الله به کارهایی مانند تبلیغ، سخنرانی، حضور در تظاهرات و صدور اعلامیه و بیانیه های سیاسی می پرداخت. او در کنار روحانیون دیگر زیر دهها اطلاعیه را علیه حکومت پهلوی امضا کرده است، از جمله نامه اعتراض به انتقال آیت الله خمینی از ترکیه به نجف در مهر 1344، یا اعلامیه مخالفت با دولت بختیار در 17 دی 1357. او یکی از امضا کنندگان اطلاعیه شدیداللحن روحانیون قم درباره« حلع ید شاه از حکومت» بود.
تدریس در مدارس دینی
آیت الله صانعی، در طول سالیان متمادی، به تدریس در حوزه علمیه می پرداخت. و تدریس مهم ترین کار وی به عنوان یک روحانی بود. وی مدتی در مدرسه حقانی به تدریس کفایه الاصول و خارج فقه می پرداخت و 25 سال است که به تدریس خارج فقه با محوریت کتاب تحریرالوسیله آیت الله خمینی است
دیدگاه فقهی
گفته اند شیخ یوسف صانعی از پیروان فقهی صاحب جواهر الکلام است که به شیخ انصاری گفته بود: « از احتیاط های خودت بکاه، زیرا دین اسلام، شریعت آسان است.»
1) صانعی دیدگاههای اجتماعی و عرف جامعه را در صدور احکام فقهی دخالت می دهد.
2) صانعی به مسائل روز و جدید توجه کرده و در مورد آنها حکم صادر می کند.
3) صانعی بسیاری از احکام فقه سنتی را بر اساس شرایط جدید و نیازهای زندگی امروز تغییر داده است.
4) صانعی با ایجاد حوزه افتاء گروهی از طلاب و مجتهدین را گرد آورده است تا با تبادل نظر با آنان احکام فقهی را صادر کند.
با توجه به چنین دیدگاه هایی، وی در مورد مجموعه ای از موضوعات محل اختلاف در بین روحانیون شیعه، نظرات متفاوتی را عرضه کرده است:
ولایت فقیه: «بر مبنای ولایت فقیه، هر مجتهدی که جامع شرایط باشد، منصوب برای ولایت است و نسبت به مردم، مشروعیت اجرا در مصالح عامّه ـ که اسلام حکم خاصّی نداردـ ، منحصراً با مردم و نظـر اکثریت و توده آنان است و مشروعیّت، منوط به آرا و رضایت آنان به طور کلّی و یا از طریق اکثریت است و دستور اجرای آن به طور مستقیم یا غیرمستقیم، با ولیّ فقیه است.»
بلوغ دختران: « در صورت عدم احراز سایر علایم بلوغ که نصوص و فتاوا متعرّض آنهاست، دختران در سن سیزده سالگی به تکلیف می رسند.»
قضاوت زنان: « ذکوریت در قضاوت، خصوصیّت ندارد و حجّت شرعی بر خصوصیّت هم نداریم و کسی که ولایت بر قضا دارد، می تواند آنان را برای قضا (مخصوصاً در امور مربوط به زنان و حقوق خانوادگی) منصوب نماید، و این به خاطر حجیّت اطلاق ادلّه قضا بر عمومیت و شمول است; و همچنان که مردان از قِبل ائمّه معصوم(علیهم السلام) مجاز در تصدّی قضا هستند، زنان هم از قِبل آنها مجازند، مخصوصاً نسبت به شئون زنان و حقوق آنها.
دیه مرد و زن: « دیه زن و مرد، مساوی است و این حکم، مستفاد از اطلاق ادلّه دیه است، و دلیل معتبری بر تقیید نداریم.»
موسیقی: «حرمت موسیقی و غِنا، حرمت محتوایی است و هر صوت و غنا و موسیقی ای که در آن، ترویج بی بند و باری و بی عفّتی و به انحراف کشیدن انسانها نباشد و چهره اسلام را بد نشان ندهد، حرام نیست.»
ولایت و ذکوریت: «صانعی در مورد ولایت و حاکمیت و مرجعیّت و بقیّه شئون فقیه، ذکوریّت را شرط نمی دانند و مناط را همان فقه و تقوا می دانند. ایشان مدّعی است که. در حقوق اسلامی، همچنان که تبعیض نژادی نیست و سفید و سیاه برابرند، تبعیض جنسیّتی و ملّیتی نیز وجود ندارد.»
کتابهای آیت الله صانعی
از آیت الله صانعی تا به حال کتاب های فقهی و اصولی مختلفی منتشر شده است. از آن جمله است: « رساله توضیح المسائل»، « مناسک حج»، « مجمـع المسائل( دو جلد)، « منتخب الأحکام»، « استفتائات پزشکی»، « مصباح المقلّدین» ، « احکام بانوان»، « کتاب الطلاق»، « تقریرات درس خارج حضرت امام خمینی»، « رساله ای در قاعده فراغ و تجاوز»، « رساله ای در تقیّه»، « رساله لاضرر»