تنها بیست و چهار ساعت پس از کنفرانس مطبوعاتی محمود احمدی‌نژاد و اظهارات وی درباره دست داشتن عده‌ای در نوسانات قیمت ارز، بازار تهران تعطیل و اعتراض‌هایی صورت گرفت که به تظاهرات، درگیری و بنا به گفته‌ی سایت‌های نزدیک به اصول‌گرایان به بازداشت۱۵۰ نفر منجر شد و پلیس مجبور شد برای مهار آنها از گاز اشک آور استفاده کند.
آن‌گونه که اعلام شده، اعتراض‌ها و تظاهرات در مناطقی چون خیابان منوچهری، ناصر خسرو، فردوسی، میدان امام خمینی و اطراف بازار تهران جریان داشته. آن‌گونه که از فیلم‌های منتشر شده در شبکه‌های اجتماعی می‌توان دریافت، معترضان با شعارهایی چون “سوریه رو رها کن، فکری به حال ما کن”، “نصر من الله و فتح قریب، مرگ بر این دولت مردم فریب”، “توپ، تاک، فشفشه، دلار باید نصف بشه” و… اعتراض خود را بیان کردند.
شاهدان عینی از تهران می‌گویند که اکثریت شعارها علیه محمود احمدی‌نژاد بوده، گرچه در مواردی علیه رهبر جمهوری اسلامی و همچنین جمهوری اسلامی شعارهایی سر داده شده. گفته می‌شد که به دلیل این اعتراض‌ها، بازار تهران کاملا تعطیل شده است. در همین حال برخی نیز در شبکه‌های اجتماعی اعلام کرده‌اند اعتراض‌ها را طی روزهای آینده ادامه خواهند داد. از برخی نقاط تهران نیز خبر می‌رسد که به طور محدود و شبانه، شعار “الله اکبر” در پشت بام‌ها سر داده شده است.
یک شاهد عینی درباره اعتراض‌ها به “روز” گفت: “جمعیت حاضر در منطقه، قابل توجه بودند. در خیابان فردوسی، مردم به شکل پراکنده حضور داشتند، مغازه‌دارها نیز در مقابل مغازه‌های خود، که تعطیل بودند، نظاره‌گر اوضاع بودند. سطل اشغال‌ها آتش گرفته بودند. تجمع کوچکی هم در خیابان لاله‌زار شکل گرفت، پس از پراکنده شدن آنها توسط پلیس، تجمع دیگری در خیابان شیخ صفی شروع شد. تمام کوچه‌های منتهی به خیابان فردوسی بسته شد. معترضان نتواستند از خیابان فردوسی پایین‌تر بروند”. وی همچنین گفته است که نیروهای نظامی برای پراکنده کردن معترضان از تفنگ ساچمه‌ای استفاده کردند.
آن‌گونه که سایت‌های اصول‌گرا نوشته‌اند، در جریان این درگیری‌ها بیش از ۱۵۰ نفر از معترضان بازداشت شده‌اند. رسانه‌های نزدیک به حکومت این اعتراض‌ها را “مشکوک” و عاملان آن را “اراذل و اوباش” نامیده‌اند.
این همه در حالی است که تحلیل‌های مختلف و متضادّی درباره این اعتراض‌ها منتشر شده است. برخی با اشاره به نفوذ حزب موتلفه در بازار، اعتراض‌ها را به این حزب و عوامل آن نسبت می‌دهند. گروهی دیگر نیز بر این عقیده‌اند که این اعتراض‌ها به نوعی توسط اطرافیان محمود احمدی‌نژاد تدارک دیده شده. از سوی دیگر رسانه‌های نزدیک به حاکمیت، علاوه بر تکرار مسایلی چون “دست داشتن آمریکا و صهیونیست‌ها” در اعتراض‌ها، به نقش هاشمی‌رفسنجانی نیز در بروز این ناآرامی‌ها اشاره کرده‌اند.
اعتراض‌ها چگونه آغاز شد؟
در دو روز اخیر شایعات مختلفی در محافل اقتصادی به گوش می رسید که حاکی از تصمیم بازاریان تهران برای اعتصاب و اعتراض به وضعیت فعلی اقتصادی بود تا اینکه از صبح روز گذشته، اخباری درباره تعطیلی بازار تهران منتشر شد. بنا بر این اخبار بازاریان در اعتراض به وضعیت نرخ ارز در بازار ایران، مغازه‌های خود را تعطیل کردند. همچنین صرافی‌های اطراف بازار تهران نیز دست از کار کشیدند. گفته می‌شود که برای صاحبان مغازه‌ها در بازار تهران، اس.ام.اس‌هایی ارسال و از آنها خواسته شده بود که در اعتراض به وضعیت اقتصادی، مغازه‌های خود را تعطیل کنند. احمد کریمی اصفهانی، دبیرکل جامعه اصناف و بازار تهران، وجود این اس.ام.اس‌ها را تایید کرد، اما توضیحی درباره محتوای آن نداد.
برخی شاهدان عینی گفته‌اند که بازاریان در ابتدا در اعتراض به “گرانی نرخ ارز، بی ثباتی اقتصادی و ناتوانی دولت از مهار قیمت ها و سو مدیریت موجود” دست به تجمع زدند. با این وجود کریمی اصفهانی، ضمن تکذیب هرگونه تجمع، گفت که “بازاریان برای حفظ امنیت بازار و اینکه اوضاع به هم نریزد ناچار شدند امروز مغازه های خود را ببندند”. وی همچنین اضافه کرد: “تجمعات ربطی به بازار ندارد. بازاری داد و فریاد نمی‌کشد و امنیت را برهم نمی‌زند. یک تعداد هستند که اخلال امروز در بازار و میدان فردوسی را ترتیب دادند و این اتفاقات مربوط به آنهاست”. وی همچنین خواستار آن شد که نیروی انتظامی با حضور در بازار تهران، با اخلا‌گران برخورد کند.
تنها ساعاتی پس از آغاز اعتراض‌ها، نیروهای نظامی و امنیتی در محل حادثه حاضر شدند. شاهدان عینی گفته‌اند که تعداد و حجم نیروهای نظامی و امنیتی بسیار زیاد بوده و آنها اجازه عبور و مرور در محوطه بازار را به کسی نمی‌دادند. همچنین چند تن از افراد حاضر در صحنه گفته‌اند که نیروی انتظامی و گارد ویژه برای پراکنده کردن معترضان، از گاز اشک‌آور استفاده کرده است.
فیلم و عکس‌های منتشر شده نشان می دهد که ده‌ها هزار نفر از معترضان، در خیابان فردوسی دست به راهپیمایی زده‌اند و علیه محمود احمدی نژاد، رژیم سوریه و وضعیت اقتصادی کشور شعار سر دادند. در این تظاهرات شعارهایی چون “نصر من الله و فتح قریب، مرگ بر این دولت مردم فریب”، “محمود خائن، آواره گردی”، “محمود حیاکن، سیاستو رها کن”، “نترسید نترسید ما همه با هم هستیم”، “احمدی به هوش باش، ما مردمیم نه اوباش”، “توپ، تانک، فشفشه، دلار باید نصف بشه”، “بازاری با غیرت، حمایت حمایت” سر داده شده است. نیروهای ضدشورش با استقرار در اطراف خیابان فردوسی و چهارراه استانبول، اقدام به بازداشت تعدادی از معترضان و افراد حاضر در محل کردند.
یک روزنامه‌نگار اقتصادی از تهران به “روز” گفته است که تعطیلی بازار تهران بسیار گسترده بوده و پیش از این هرگز سابقه نداشته است. وی به تعطیلی برخی مغازه‌هایی اشاره کرده که در تمام طول سال، حتی نخستین روز سال جدید نیز کار خود را انجام می‌دهند.
خبرگزاری ایلنا نوشته است که “صرافان تهران امروز به نشانه اعتراض از هر گونه خرید و فروش ارز خودداری کرده و در برابر موضع گیری انفعالی برنامه ریزان اقتصادی واکنش نشان داده اند”. بنا به گزارش این خبرگزاری، دلیل تعطیلی این مساله آن بوده که “بازار سیاه طی دو ماه گذشته عامل اصلی آشفتگی بازار سکه و ارز بوده و دولت در این رابطه هیچ اقدام موثری انجام نداده است”.
سایت ندای انقلاب ـ– که گفته می‌شود نزدیک به نهادهای امنیتی است ـ– در این زمینه نوشته که به دنبال اعتراض‌ها و درگیری‌ها، نیروهای امنیتی۱۵۰ نفر را بازداشت کرده‌اند. خبرگزاری مهر نیز خبر از آن داده که نیروهای انتظامی “دو تبعه یکی از کشورهای اروپایی” را دستگیر کرده‌اند که “با ظاهر توریست مشغول جمع آوری اخبار بوده اند”.
به دنبال این اتفاقات، خلیل هلالی، رییس پلیس اماکن، با تهدید مغازه‌هایی که اقدام به تعطیلی واحد صنفی خود کرده‌اند، گفته: “اگر تعطیلی جهت اختلال در امور اقتصادی صورت گرفته باشد با تایید مرجع قضایی، نیروی انتظامی این واحد‌ها را پلمپ می‌‌کند”. وی همچنین درباره تظاهرات و اعتراض‌ها گفته است: “بنا بر گزارش دریافتی یک جمعیت محدود روانه بازار شدند و شعارهایی داده‌اند ولی هنوز خبری از تعطیلی بازار نیست”.
اظهارات سرهنگ هلالی، در شرایطی منتشر شده که در تصاویر رسیده از بازار تهران، مغازه های متعددی دیده می شوند که درهای آنها بسته است؛ احمد کریمی اصفهانی، دبیرکل جامعه اصناف و بازار تهران هم در گفتگو با خبرگزاری مهر “تعطیلی بازار تهران” را تایید کرده است.
کریمی اصفهانی البته “شایعات منتشر شده مبنی بر تجمع بازاریان در اعتراض به اوضاع اقتصادی کشور و افزایش قیمت ارز” را تکذیب کرده و گفته که “تجمعات ربطی به بازار ندارد”.
در تحولی دیگر، جامعه اسلامی اصناف و بازار با صدور بیانیه ای به “منافقینی که با اقدامات خود موجب تعطیل شدن بخشی از بازار تهران شدند” هشدار داده که “مورد شناسایی قرار گرفته و در موقع مقتضی از سوی مقامات مسئول پاسخ تحرکات مشکوک خود را خواهند گرفت”.
جامعه اسلامی اصناف و بازار افزوده که “علی رغم انتقادهایی که به عملکرد دولت در حوزه اقتصادی و شخص رئیس جمهور دارد”، اجازه نخواهد داد “دشمنان و به‌ویژه منافقان به اهداف خود برسند”.
معترضان چه کسانی بودند؟
سایت‌های مختلف اصول‌گرا، نسبت به اعتراض‌های روز گذشته، واکنش‌های متفاوتی را نشان داده‌اند. سایت رجانیوز، نزدیک به جبهه پایداری، نوشته است که اعتراض‌ها نتیجه “ مقاومت دلال‌ها در مقابل سر و سامان یافتن بازار ارز” بوده و اضافه کرده: “ با انتشار خبر دستور برخورد با اخلالگران بازار ارز، این بازار برای ساعاتی روند نزولی قابل ملاحظه‌ای را تجربه کرد، به نظر می‌رسد ورود عملی به عرصه برخورد با سرشاخه‌ها که بنا بر برخی اخبار با تعطیل کردن قمارخانه افشار به عنوان یکی از مهمترین مراکز موثر در بازار ارز در اطراف سفارت انگلیس همراه بوده است، این سرشاخه‌ها را به سمت به آَشوب کشیدن فضای بازار سوق داده است تا با آشفته کردن فضا، از سامان گرفتن بازار ارز جلوگیری کنند. این در حالی است که از نیمه شب گذشته، پیامک‌هایی مبنی بر تعطیل کردن بازار تهران به صورت گسترده برای بازاریان و کسبه تهرانی ارسال شده بود، برخی خبرها نیز از ارعاب و تهدید کسبه در بازار بزرگ تهران و برخی خیابان‌های اطراف برای تعطیل کردن مغازه‌ها حکایت داشت. برخی از کسبه نیز از ترس آسیب دیدن اموال خود توسط اوباش، مغازه‌ها را به صورت نیمه تعطیل درآوردند”.
این سایت همچنین با اشاره به سخنان هفته‌های اخیر وزیر امور خارجه آمریکا و وزیر امور خارجه اسراییل، نوشته است که با تامل در این سخنان “بیش از پیش منشاء خارجی آن [اعتراض‌های بازار] روشن می شود”.
جهان‌نیوز، نزدیک به علی‌رضا زاکانی، با اشاره به اینکه “ تجمعات پراکنده امروز تهران که در خیابان‌های فردوسی، چهارراه استانبول، منوچهری، میدان امام خمینی دیده می شد منجر به بروز ترافیک نسبتا سنگین در این مناطق شد که مشکلاتی را برای عبور و مرور مردم ایجاد کرد”، نوشته است: “ نیروهای امنیتی و انتظامی از ظهر امروز با حضور در این مناطق سعی در ایجاد آرامش در این مناطق و بازگرداندن شرایط عادی به این مناطق کردند. ماموران انتظامی اقدام به برخورد و دستگیری با عوامل تحریک کننده داشتند و سعی کردند افراد حاضر در تجمعات پراکنده را متفرق کنند”.
در همین حال خبرگزاری فارس ـ– که از سوی احمدی‌نژاد به عنوان خبرگزاری وابسته به نهادهای امنیتی، نظامی معرفی شده ـ– تجمع‌کنندگان را “ واسطه‌گران ارز” دانسته است که در خیابان فردوسی “حضور گسترده” داشته‌اند. این خبرگزاری اضافه کرده که برخورد نیروهای امنیتی و نظامی با این گروه به واسطه درخواست “مردم و کارشناسان اقتصادی” بوده است. احمد کریمی اصفهانی افرادی که باعث تعطیلی بازار و همچنین تجمع شده‌اند را “گروهی ناشناخته” نامیده است.
با این وجود سایت بولتن نیوز، تحلیلی متفاوت در این زمینه منتشر کرده؛ این سایت نزدیک به نیروهای وزارت اطلاعات، نوشته است: “ امروز هم در پشت پرده با ترفندهای نخ نمای قدیمی به تحریک بازار دست می زنند و در روبرو اعلامیه می دهند که واکنش بازار به ما مربوط نمی شود و این موضوع را گروهی بی نام ونشان و در کوچه پس کوچه های بازار هدایت کرده اند. جلوی رو حمایت می کنند! و در پس پرده برای پول نفت این کشور نقشه می کشند. دلارهایی که به جای مصرف شدن برای عیش و نوش و خوشگذرانی معدودی که روزهای خود را از صدقه سری پول نفت در کازینوهای ترکیه و آنتالیا و هنگ کنک و آمریکا می گذرانند باید عاملی باشد برای تحرک اقتصادی کشور و رشد و توسعه و از بین بردن بیکاری”.
سایت ندای انقلاب، نزدیک به روزنامه جوان و وابسته به سپاه پاسداران هم در تحلیلی متفاوت، نوشته است که ناآرامی‌های بازار تهران مربوط به هاشمی‌رفسنجانی و در ارتباط با بازگشت مهدی هاشمی به کشور است. این سایت نوشته که شیوه عمل معترضان مشابه اعتراض‌های سال ۸۸ بوده و اضافه کرده: “نکته حائز اهمیت در جریان این ناآرامی ها تشابهات اقدامات صورت گرفته با درگیری های سال ۸۸ است. به طوریکه پس از اظهار نظر یکی از چهره های سیاسی در باب اینکه این وضع «قابل دوام نیست» و مواضع سخنگوی کاخ سفید که حوادث ایران را «تاثیر مستقیم تحریم ها» دانسته بود، این حوادث به وقوع پیوست. از سوی دیگر اخبار و تحلیل های شاهدان عینی حکایت از مشابهت های رفتاری لیدرهای اعتراضات امروز با اغتشاشات فتنه ۸۸ دارد. اغتشاشاتی که مهدی هاشمی به عنوان اصلی ترین متهم سازماندهی آنها، تنها چند روز است که به تهران بازگشته است. به عنوان مثال لیدر های اعتراضات امروز با هدف تهییج و تحریک مردم از گوشه و کنار خیابان اقدام به شعار دهی می کردند و سپس با موتور سیکلت موقعیت خود را تغییر می دادند. نکته سومی که در جریان این ناآرامی ها و شباهت های آن با فتنه ۸۸ می توان یاد کرد حمله به مغازه داران متدین و غارت شعب بانکهای دولتی است. مسئله ای که حوادث امروز تهران را بیش از پیش به درگیری های خیابانی تهران در سال ۱۳۸۸ شبیه کرده است. از سوی دیگر آتش زدن سطل های زباله، سنگ پرانی از بالای ساختمانها و حمل سلاح سرد از دیگر شباهت های امروز با ناآرامی های سال ۸۸ است”.
تحلیل‌گران در این مدت، احتمال‌های مختلفی درباره منشاء بروز اعتراض‌ها داده‌اند. نکته قابل توجه آن است که یک سایت اصول‌گرا، هم‌زمان با این اعتراض‌ها خبر از آن داده که برخی از اطرافیان محمود احمدی‌نژاد –ـ که از آنها با عنوان جریان انحرافی یاد می‌شود ـ– اقدام به ایجاد “کمیته تشویش” کرده‌اند. به نوشته‌ی این سایت هدف این کمیته “ایجاد التهاب در فضای سیاسی کشور٬ برجسته ساختن اعتراضات صنفی، کارگری و اقشاری و متوجه ساختن معضلات اقتصادی به نهادهای انقلابی است”.
برخی از تحلیل‌گران نیز معتقدند احتمال دارد این درگیری‌ها با تشویق یا تحریک نیروهای حامی احمدی‌نژاد رخ داده باشد تا به این وسیله با ایجاد جوی امنیتی، از سویی سخنان محمود احمدی‌نژاد مبنی بر امنیتی بودن موضوع بالا رفتن نرخ ارز، مقرون به صحت است و از سوی دیگر برخی بحران‌های پیرامون دولت، از جمله احتمال بازداشت محمدرضا رحیمی، را تا اطلاع ثانوی رفع و رجوع کند.
این در حالی است که عده‌ای دیگر براین عقیده‌اند که اعتراض‌های اخیر توسط نیروهای نزدیک به رهبر جمهوری اسلامی و سپاه پاسداران ایجاد شده است. این افراد با اشاره به نفوذ حزب موتلفه در بازار تهران و تبعیت آنان از رهبر جمهوری اسلامی، بر این عقیده‌اند که چنین اعتراضاتی و شعارهایی که علیه محمود احمدی‌نژاد در آن سر داده شده، می‌تواند به عنوان زنگ خطری برا ی احمدی‌نژاد محسوب شود. ضمن اینکه در فضای امنیتی راحت‌تر می‌توان اقدام به بازداشت نیروهای پیرامونی احمدی‌نژاد کرد.
در عین حال برخی دیگر نیز گفته اند که اعتراض‌های بازار، آغاز روندی است که مدت‌هاست پیش بینی شده بود. آنها با اشاره به وضعیت دشوار اقتصادی، روند رو به رشد تحریم‌ها و بالا رفتن قیمت کالاهای اساسی هشدار داده بودند که در ماه‌های آینده می‌توان در انتظار شورش‌های مردمی ناشی از وضعیت دشوار مالی بود؛وضعیتی که گزارش ها از روی داد آن در شهرهای آذربایجان نیز حکایت دارند.
واکنش حکومت به بازار ارز و اعتراض‌ها
پس از سخنان روز دوشنبه محمود احمدی‌نژاد، تکاپوی نهادهای دولتی برای حل مشکل ارز بیشتر شدهاست. رسانه‌ها خبر از آن داده‌اند که احمدی‌نژاد در جلسه هیات دولت دستورات ویژه‌ای برای حل مشکل صادر کرده است. گرچه جزییاتی از این دستور هنوز منتشر نشده.
در همین حال اعلام شده است که ستادی با نام “ستاد متمرکز بررسی بازار ارز” با حضور مقامات اقتصادی دولت و چند نفر از فرماندهان نیروی انتظامی تشکیل شده و افرادی نظیر سردار رادان وحسن بتولی، رئیس پلیس آگاهی، عضو آن هستند.
به نظر می‌رسد تشکیل این ستاد و حضور نیروهای نظامیدر آن، مهر تاییدی است بر سخنان محمود احمدی‌نژاد که گفته بود یکی از نهادهای اطلاعاتی به او گزارش داده است که ۲۲ نفر پشت پرده نوسانات بازار ارز هستند. وی خواستار آن شده بود که نهادهای امنیتی این افراد را بازداشت و اوضاع بازار ارز را سر و سامان دهند.
تاکنون برخی از مسوولان جمهوری اسلامی گفته‌اند که نوسان بازار ارز دلایل امنیتی دارد نه اقتصادی. مهدی غضنفری، وزیر صنعت و تجارت نیز گفته بود از نهادهای امنیتی انتظار دارد با “سرشاخه‌های ایجاد اختلال در بازار ارز” برخورد کنند. محمدعلی پورمختار، رئیس کمیسیون اصل نود مجلس هم خبر داده بود که چند نفر از افرادی که عامدانه بر نرخ ارز اثر می‌گذاشته‌اند دستگیر شده‌اند.
