گرت جنکینز
روز یکشنبه، احمد داووداوغلو،وزیر امور خارجه ترکیه، بار دیگر ابراز علاقه کرد که برای باز کردن گره کور درباره برنامه های اتمی ایران، تلاش می کند تا اورانیوم ایران را در خاک ترکیه غنی سازی شود.
هنوز معلوم نیست ایران این پیشنهاد را قبول کند یا نه. اما در اینکه ترکیه خواستار انبار کردن اورانیوم است، هیچ شکی وجود ندارد. مقامات ترکیه، بطور خصوصی اعلام کردند که آنهاخوشحال می شوند اگر در مورد موضوعی که باعث رویارویی بیشتر ایران و غرب می شود، همکاری می کنند، اما این فرصت طلبی ترکیه و سیاست گفتگو اش با کشورهای دیگر به مذاق کشورهایی چون ایران، سوریه و سودان خوش نمی آید و ممکن است مزایای آن را از بین ببرد.
پیشنهاد انبار کردن سوخت اورانیوم ایران در خارج از کشور برای اولین بار در ماه اکتبر توسط آژانس بین المللی انرژی اتمی مطرح شد. اگرچه ایران اورانیوم را غنی سازی کرده بود، اما اورانیونم اش به اندازه کافی که مناسب برای تولید الکتریسیته باشد نبود و مقدار آن برای تولید بمب اتمی هم بسیار ناچیز بود. آژانس پیشنهاد کرد که اورانیومی که تا بحال توسط ایران غنی سازی شده است، در ترکیه انبار شود و کشوری ثالث مثل روسیه و فرانسه اورانیوم مورد نیاز ایران برای تولید انرژی را در اختیار این کشور قرار بدهند. بدین ترتیب، ایران اورانیوم مورد نیازش را برای تولید برنامه های صلح آمیز اتمی بدست می آورد و مجامع بین المللی هم می توانند مطمئن باشند که اورانیوم غنی سازی شده ایران به آن درجه ای که مناسب برای تولید سلاح اتمی باشد، نمی رسد.
دولت ترکیه مدت ها از حق ایران برای داشتن سلاح اتمی دفاع کرده بود. در واقع، نخست وزیر ترکیه، رجب طیب اردوغان، بارها به اتحادیه اروپا و آمریکا به دلیل فشار هایی که به ایران وارد می کنند، حمله کرد و اصرار داشت که آنها باید توجه شان را بر روی تنها کشوری که درمنطقه صاحب سلاح اتمی است، یعنی اسرائیل، متمرکز کنند.
دفاع علنی اردوغان از برنامه های اتمی ایران در امتداد تنش زدایی اش با کشور همسایه شیعه اش و بطورکلی با دنیای اسلام است. از ماه اکتبر سال 2008، که حزب عدالت و توسعه اردوغان به قدرت رسیده است، مبادلات تجاری بین دو کشور رشد کرده و از 1.2 میلیارد دلار به 10. 2 میلیارد دلار رسیده است. دیدار های مقامات دو کشور هم به همین نسبت افزایش داشته است. برخلاف اعتراض های واشنگتن، در ماه اکتبر سال جاری، ایران و ترکیه قراردادی بستند که بموجب آن ترکیه در حوزه گاز طبیعی پارس جنوبی، سرمایه گذاری می کرد.
نگرانی آمریکا و اروپا این بود که ترکیه از اتحاد سنتی خودش با غرب دور شود و اشتیاق حزب اردوغان برای ایجادرابطه با کشورهایی مثل سوریه و سودان، ترکیه را هرچه بیشتر به این سمت براند. اردوغان همچنین بشدت از حماس در مقابل فتح که هر دو متعلق به سازمان آزادی بخش فلسطین هستند، دفاع کرد. در ماه اوت، حزب اردوغان اجازه نداد تا جنگنده های ترکیه در مانور نظامی ناتو و ترکیه، شرکت کنند.
حزب عدالت و توسعه این اتهام غرب را که دارد ترکیه را از بقیه کشور ها جدا می کند رد کرد و گفت که این حزب در پی برقرار کردن ارتباط با همه کشور هاست. آنها اعلام کردند که نزدیک شدن ترکیه به کشورهایی مثل ایران به نفع اتحادیه اروپا و آمریکاست و ترکیه را قادر می سازد تا در گفتگو های غرب با این کشور ها مداخله کنند. در ماه های گذشته مقامات حزب اردوغان مشغول القای این نکته هستند که ترکیه کشوری تواناست و اقداماتش می تواند پلی باشد برای پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا.
در زمانی که نگرانی های زیادی در مورد ایران وجود داردو احتمال حمله آمریکا و اسرائیل به تاسیسات اتمی ایران زیاد است، انبار کردن اورانیوم ایران در ترکیه نشان می دهد که اردوغان و حزبش موفق شده اند ارزش های ترکیه را در میانجی گری نشان بدهند. هیچ یک از دو طرف نسبت به توانایی ترکیه در انبار کردن مطمئن اورانیوم تردیدی ندارد. تنها مانع موجود در انجام این کار، غرور ملی ایران است. با اینکه ایران هیچ تردیدی برای برقرار کردن رابطه گرم تر با ترکیه ندارد، با این حال با مهارت زیاد ایجاد رابطه را جوری تعریف کرده است که از آن امتیاز سیاسی و اقتصادی بگیرد. روابط نزدیک ایران و ترکیه نه تنها به غرب نشان می دهد که منزوی کردن این کشور کار سختی است بلکه تجارت بین دو کشور به نسبت چهار به یک به سود ایران است.
در ابتدا، مقامات ایران پیشنهاد آژانس را مبنی بر غنی سازی کردن اورانیوم در یک کشور دیگر بمنظور جلوگیری از وجود داشتن اورانیوم کافی برای تولید بمب اتمی در داخل ایران، رد کردند. اینکه ایران قبول خواهد کرد که اورانیوم اش را در ترکیه انبار کند، هنوز مشخص نیست. با اینحال، تصمیم نهایی نه تنها صداقت ایران را که می گوید قصد ساخت بمب اتمی را ندارد نشان می دهد، بلکه مشخص می شود که آیا می خواهد زیر بار منت کشوری برود که با وجود روابط نزدیکی که اخیرا با هم پیدا کرده اند، مدت های طولانی رقیب سیاسی و فرهنگی اش بوده است.
منبع: هفته نامه الاهرام 29 نوامبر