احتمالاً آن روزی که حسین گل‌گلاب در خیابان‌های تهران قدم می‌زد و قلبش از رفتار سربازان انگلیسی با مردم سخت به درد آمده بود نمی‌دانست که به زودی با همکاری دوستانش اثری را خلق خواهد کرد که با شنیدنش بسیاری از ایرانی احساس غرور خواهند کرد و در طول عمرشان بارها آن را خواهند خواند.
اسماعیل نواب صفا در کتاب خاطرات خود به نقل از حسین گل‌گلاب، شاعر این سرود آورده است: «وقتی در سال ۱۳۲۳ ایران تحت اشغال متفقین بود. بعدازظهر یکی از روزهای تابستان در خیابان، شاهد حرکات دور از نزاکت بعضی از سربازان انگلیسی با مردم بودم و از ناراحتی نمی‌دانستم چه کنم، بی‌اختیار راه انجمن موسیقی را که تازه تأسیس شده بود، پیش گرفتم. وقتی خالقی مرا دید گفت: چرا ناراحتی؟ واقعه را برایش تعریف کردم. او گفت ناراحتی فایده‌ای ندارد بیا کاری کنیم و سرودی بسازیم. این بود که سرود ای ایران خلق گردید.»
یک- ترانه را حسین گل‌گلاب سرود. ترانه‌ای که با واژگانی کاملاً ایرانی سروده شده است. استاد روح‌الله خالقی آهنگ آن را ساخت. ملودی اصلی آن برگرفته از برخی نغمه‌های موسیقی بختیاری و در همان فضای حماسی ساخته شده است و با پرداخت و تنظیم حرفه‌ای زنده‌یاد خالقی، این سرود در اجرای نخست به صورت کر خوانده شد.
دو - مردم در تالار دبستان نظامی دانشکدهٔ افسری ایستاده‌اند و اعضای گروه را تشویق می‌کنند و خواهان اجرای دوباره قطعه موسیقی هستند؛ این بار نه برای شنیدن دوباره ترانه‌ای که «قر» به کمرشان می‌آورد بلکه برای ترانه‌ای که اندامشان را به لرزه می‌انداخت؛ حس غرور و وطن‌پرستی را در وجودشان زنده می‌کرد و در آن بحبوحه سخت تاریخی آرام‌آرام به نمادی از وحدت ایرانیان بدل می‌شد. آن روز خیابان استانبول تهران نقطه آغاز پرده‌برداری از جاودانه‌ترین سرود میهنی ایرانیان شده بود.
سه- سرود در رادیو و تلویزیون آن‌وقت ضبط و در رادیو تهران پخش شد. مردم استقبالی چشمگیر از آن کردند. چند سال بعد استاد غلامحسین بنان به گروه پیوست و این ترانه میهنی را در برنامه گلها اجرا کرد. از آن زمان ترانه ای ایران با صدای استاد بنان به عنوان رسمی‌ترین اجرای این ترانه ماندگار شد.
چهار- تا پیش از انقلاب چند نفر دیگر مانند اسفندیار قره‌باغی و حسین سرشار این سرود را خواندند. زمزمه‌های فراوانی شنیده می‌شد که «ای ایران» باید به سرود رسمی ملی بدل شود زیرا اکثریت گروه‌ها و مردم به این سرود تعلق خاطر ویژه پیدا کرده بودند. ای ایران اما سرود ملی نشد.
پنج- انقلاب شد و برخی خبرها حاکی از آن بود که تعدادی از افراد که در تهیه این سرود فعال بودند دستگیرشده‌اند اما مدتی محدود و تا زمانی که اولین سرود رسمی بعد از تأسیس جمهوری اسلامی آماده شود از ای ایران در برخی از مراسم‌های رسمی استفاده می‌شد. برای مدتی پس از آن این سرود کمتر شنیده شد تا اینکه پس از آغاز جنگ برای تأثیر بر افکار عمومی بازپخش این سرود آغاز شد.
شش- سال ۱۳۶۸ ناصر تقوایی فیلمی ساخت با عنوان «ای ایران». با اینکه این فیلم به انتقاد از رژیم گذشته می‌پرداخت اما حتی به بخش فیلم‌های برگزیده فیلم فجر هم راه نیافت. بسیاری اجرای زیبای ای ایران توسط بچه‌های دبستانی را در انتهای آن فیلم در این تصمیم دخیل دانسته و داوران را به تأثیر از مسائل سیاسی و ضد ملی محکوم کردند. سال‌ها بعد اکبر عبدی که در آن فیلم بازی کرده بود اعلام کرد که باید به خاطر بازی در آن فیلم سیمرغ بلورین می‌گرفت اما در آن زمان آن فیلم را بایکوت کرده بودند. بعدها آن فیلم چند بار از تلویزیون پخش شد.
هفت- سرود ای ایران جای خود را بسیار بیشتر از آن چیزی که سازندگان آن فکر می‌کردند در بین مردم باز کرده بود. بسیار پیش آمده بود که مردم در مراسم‌های رسمی برای سرود رسمی از جای خود به پا نخواسته بودند اما هر کجا که سرود ای ایران نواخته شد همه ایستاده و با صدای بلند آن را می‌خواندند. همچنین بسیار اتفاق افتاد که در مراسم‌های رسمی و رویدادهای ورزشی در کشورهای دیگر این سرود به عنوان سرود ملی ایران نواخته شد. به طور مثال در کارناوالی معروف در نیویورک وقتی گروه موسیقی پلیس آمریکا به حاضران ایرانی رسید ای ایران را نواخت و مورد تشویق ایرانیان مقیم آمریکا قرار گرفت. (ببینید)
هشت- این سرود به سرمایه‌ای ملی بدل شده است. کودکان فراوانی در ایران آن را از حفظ هستند و بارها و بارها آن را خوانده یا اجرا کرده‌اند (۱ و ۲).انگار مردم ایران بی‌تاب روزی هستند که این سرود به عنوان سرود رسمی ملی کشورشان ثبت شود تا آن روز فارغ از هر گونه نگاه و اختلاف سیاسی همگی به احترام سرزمینشان بایستند و به آن افتخار کنند. حسی که شاید آرزوی حسین گل‌گلاب و روح‌الله خالقی بود وقتی این سرود را خلق می‌کردند.
پنج اجرای سرود ای ایران
