در حالی که هر روز اخبار جدیدی از کاهش صادرات نفت ایران به کشورهای خریدار نفت منتشر می‌شود٬ گزارش های مختلفی درباره آخرین تلاش‌های دولت برای دور زدن تحریم‌های غرب از طریق ارمنستان و عراق منتشر شده است. در همین حال آمریکا تحقیقات درباره‌ی نقض تحریمها علیه جمهوری‌اسلامی توسط یک بانک انگلیسی و یک بانک آلمانی را آغاز کرده است.
تابستان جاری تحریم‌های نفتی علیه جمهوری‌اسلامی توسط اتحادیه اروپا و آمریکا آغاز شده و بسیاری از کشورهای جهان٬ اقدام به کاهش خرید نفت از ایران کرده‌اند؛ روندی که به نوشته بلومبرگ از زمان آغازش٬ روزانه ۱۳۰ میلیون دلار خسارت را بر ایران تحمیل کرده است. تحریم‌های نفتی علیه جمهوری‌اسلامی همچنین شامل توقف ارائه بیمه‌نامه به کشتی‌های حامل نفت ایران نیز هست.
براساس آمار منتشر شده در ماه گذشته میلادی٬ واردات نفت سه کشور چین٬ هند و ترکیه از ایران به شدت کاهش یافته است. چین و هند٬ به ترتیب دو واردکننده عمده نفت ایران هستند. ترکیه نیز پنجمین خریدار نفت از جمهوری اسلامی است.
چین طی ماه گذشته میلادی واردات نفت از ایران را نسبت به سال گذشته ۳۰ درصد کاهش داده و به رقم روزانه ۴۵۴ هزار و ۵۰۰ بشکه رسانده است. این میزان نسبت به ماه پیش از آن ۲۸ درصد و نسبت به میانگین واردات روزانه نفت ایران توسط چین در سال گذشته میلادی به میزان ۳۰ درصد کاهش یافته است.
پالایشگاه‌های نفتی این کشور در ماه ژوئیه مجموعا یک میلیون و ۹۳۰ هزار تن نفت از ایران وارد کرده‌اند که معادل واردات روزانه ۴۵۴ هزار و ۵۰۰ بشکه نفت است. این در حالی است که چین در ماه پیش از آن، ژوئن، روزانه ۶۳۲ هزار و ۶۱۸ هزار بشکه نفت از ایران خریده بود. چین مشتری ۴۱ درصد از کل نفت صادراتی ایران است.
هند که دومین مشتری عمده نفت ایران است در ماه ژوئیه تنها کمی بیش از ۲۰۱ هزار بشکه در روز از ایران وارد کرده است، در حالی که واردات نفت این کشور از ایران طی ماه پیش از آن ۳۴۶ هزار و ۶۰۰ بشکه در روز و طی سال ۲۰۱۱ به طور متوسط ۳۳۸ هزار و ۹۰۰ بشکه در روز بوده است.
ژاپن و کره جنوبی، سومین و چهارمین مشتری عمده نفت ایران، طی ماه ژوئیه نفتی از ایران وارد نکرده‌اند و ترکیه پنجمین مشتری بزرگ نفت ایران در ماه ژوئیه تنها ۱۱۰ هزار بشکه در روز از ایران نفت خریده است. این کشور در سال گذشته به طور متوسط مشتری روزانه ۱۸۰ هزار بشکه نفت ایران بود. ترکیه در سال ۲۰۱۱ به طور متوسط مشتری روزانه ۱۸۰ هزار بشکه نفت ایران بود. این کشور در ماه ژوئن نیز واردات نفت خود از ایران را تا ۱۱۰هزار بشکه در روز کاهش داد.
بسیاری از این کشورها٬ برای جبران کمبودی که به دلیل عدم خرید نفت از ایران با آن مواجه شده‌اند٬ به خرید نفت از دیگر کشورها٬ از جمله عربستان٬ عراق و نیجریه روی آورده‌اند.
گفته می‌شود یکی از دلایل کاهش خرید نفت از ایران٬ تلاش این کشورها برای معافیت چند ماهه از تحریم‌های آمریکا است. پیش از این نزدیک به ۲۰ کشور به دلیل آن‌چه که از سوی مقامات آمریکایی کاهش قابل توجه خرید نفت از ایران خوانده شده بود٬ به مدت ۶ ماه از تحریمها معاف شده و توانستند به خرید نفت از ایران ادامه دهند.
آن‌گونه که خبرگزاری‌ها اعلام کرده‌اند٬ به دلیل تحریم‌های غرب علیه جمهوری‌اسلامی٬ میزان فروش نفت ایران در دو ماه گذشته ۵۰ درصد کاهش یافته است. به همین دلیل چندی پیش مجلس نهم طرحی را تصویب کرد که براساس آن شرکتهای خصوصی قادرند اقدام به خرید و فروش نفت کنند. برخی از صاحب‌نظران معتقدند که این طرح در واقع برای دور زدن تحریمها علیه ایران تصویب شده است.
نگرانی مسوولان جمهوری‌اسلامی از کاهش قابل توجه خرید نفت در حالی است که در هفته گذشته آمریکا اعلام کرد به بررسی عملکرد دو بانک انگلیسی و آلمانی٬ به دلیل نقض تحریمها علیه ایران خواهد پرداخت. بانک سلطنتی اسکاتلند و کامرز بانک آلمان دو بانکی هستند که احتمال می‌رود تحریمها علیه ایران را نقض کرده باشند.
مقامات آمریکایی مشغول تحقیق در این باره هستند که آیا کامرز بانک، که ۲۵ درصد سهام آن متعلق به دولت آلمان است، در معاملات خود با ایران، سودان، میانمار، کره شمالی و کوبا تحریم‌های ایالات متحده را نقض کرده است یا نه. مسوولان این بانک گفته‌اند که پیامدهای مالی این تحقیقات و همچنین زمان پایان آن نامشخص است و این بررسی ها می تواند عواقب منفی قابل توجهی در پی داشته باشد. در همین حال بانک سلطنتی اسکاتلند نیز مظنون به نقض تحریمها علیه جمهوری‌اسلامی است. گرچه هنوز از میزان تخلفات رخ داده گزارشی منتشر نشده٬ اما به نظر می‌رسد که این دو موسسه مالی با جریمه‌های سنگینی مواجه شوند.
پیش از این بانک استاندارد چارترد - در کشور انگلستان - که به نقض تحریم‌های بانکی علیه ایران متهم شد، قبول کرده بود که در ارتباط با مبادلات مالی با ایران، ۳۴۰ میلیون دلار جریمه به یک نهاد ناظر بانکی در آمریکا پرداخت کند. مراجع قضایی و ناظر بر فعالیت‌های بانکی در ایالت نیویورک پیش‌تر بانک استاندارد چارترد را متهم کرده بودند که در سال‌های ۲۰۰۱ تا ۲۰۰۷ میلادی اقدام به نقل و انتقال ۲۵۰ میلیارد دلار از دارایی‌های بانک‌های ایرانی کرده است.
مشکلات مختلف در نقل و انتقال مالی برای مسوولان جمهوری اسلامی باعث آن شده که دولت به فکر استفاده از کشور ثالث برای دور زدن تحریمها بیفتد. هفته گذشته نیز اعلام شده بود که ایران از پرچم تانزانیا برای دور زدن تحریمها و انتقال برخی کالاها استفاده کرده که با اعتراض این کشور نیز مواجه شد.
اکنون اما گفته می‌شود که جمهوری اسلامی در صدد است با استفاده از سیستم بانکی ارمنستان٬ مشکلات خود را کاهش دهد.
تا کنون در چهار دور تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل تنها نام دو بانک ایرانی در فهرست تحریمها قرار داده شده است، اما تحریم‌های یکجانبه اروپا و آمریکا بر دهها بانک، موسسه مالی و شرکتهای ایرانی باعث شده است که ایران در معاملات خارجی خود برای استفاده از یورو و دلار دچار مشکلات روزافزون شود.
یک گروه از کارشناسان سازمان ملل که بر نحوه اجرا شدن تحریمها علیه ایران نظارت می کنند، به تازگی طی گزارشی به شورای امنیت سازمان ملل از تلاش متمادی ایران برای دور زدن تحریمها و محدودیت‌های اعمال شده بر معاملات بانکی این کشور خبر داده اند. علاوه بر ارمنستان٬ هفته گذشته عراق نیز متهم به کمک به جمهوری اسلامی برای دور زدن تحریمها شد.
خبرگزاری رویترز در گزارشی گفته است که از دلایل نگرانی کشورهای غربی پیرامون کمک ارمنستان به جمهوری‌آسلامی٬ شعبه بانک ملت در این کشور است.
بانک ملت از سال ۲۰۰۷ در لیست تحریم‌های آمریکا قرار دارد. شورای امنیت گرچه هنوز نام این بانک را در فهرست تحریمها قرار نداده٬ اما از آن با عنوان بانک مشکل‌دار یاد کرده است.
