کارگران زن یکی از اقشاری هستند که بارها در خصوص شرایط نامناسب کار آنان هشدار شده است. زنان کارگر عموما کمتر از مردان حقوق می‌گیرند، انتخاب شغل محدودتر و نرخ بیکاری بالاتری دارند و از امنیت شغلی کمتری هم برخوردارند. اما وضع زنان کارگری که درکارگاه‌های کوچک یا زیرزمینی کار می کنند از این هم بدتر است. چنانچه یک مقام کارگری در ایران هم به تازگی تاکید کرده در کارگاه‌های کوچک مسئله سوء استفاده از کارگران زن به وضوح قابل مشاهده است. رحمت‌الـله پورموسی مسئول کانون هماهنگی شوراهای اسلامی کار خراسان با اعلام این مطلب گفته است: “متاسفانه به دلیل نابرابر بودن عرضه و تقاضا در بازارکار و نیز نبود بستر‌های فرهنگی، شاهد اجحاف در حقوق کارگران زن هستیم.” پورموسی شایع ترین مشکل این کارگران را ساعات طولانی کار، دستمزد ناکافی و کار سخت و طاقت فرسا و در برخی مواقع پرداخت نشدن حق بیمه دانسته است.
یک فعال حقوق زنان در ایران هم به”روز” می‌گوید: “نظارتی روی کارگاه‌های کوچک و یا زیرزمینی و غیرقانونی وجود ندارد. زنانی که در اینگونه کارگاه‌ها کار می‌کنند به خاطر شرایط زندگی‌شان مجبورند با هر وضعیت سخت شغلی کنار بیایند. این گونه زن‌ها اغلب به حقوق خود آگاه نیستند و اگر هم اقدام به شکایت کنند چیزی جز اخراج از کار نصیبشان نمی‌شود.”
کار+ نظافت + تهیه نهار
“در کارگاه ما سه زن و پنج مرد کار می‌کنند. علاوه بر کار کارگاه، نظافت و تهیه نهار بقیه کارگران هم به عهده ماست.” این‌ها را سمانه کارگر ۳۰ ساله یک کارگاه تولید شیشه و بلور در جنوب تهران به “روز” می‌گوید و ادامه می‌دهد: “خدا را شاهد می‌گیرم که ما از مردها بیشتر کار می‌کنیم اما نصف آنها حقوق می‌گیریم. مردها ماهی ۸۰۰ هزار تومان و ما ماهانه ۴۵۰ هزار تومان درآمد داریم.”
سمانه از نداشتن بیمه هم گله دارد: “بارها دست‌هایم موقع شکل دادن به شیشه‌های مذاب سوخته اما تنها امکانات ما اینجا یخ و پماد سوختگی است. بیمه هم نداریم که دکتر برویم، بدون بیمه هم باید کلی پول خرج کرد، از کجا بیاوریم؟”
سمانه این حرف‌ها را با کارفرمایش هم درمیان گذاشته است: “هر وقت از حقوق کم و کار زیاد گلایه می‌کنیم صاحب کارمان می‌گوید: اگر می خواستم از این پول‌ها به شما بدهم دو تا مرد می‌آوردم که قوی‌تر هستند و بهتر از شما کار می‌کنند، او گفته هر وقت خواستید تسویه حساب کنید و بروید. خیلی‌ها از خدا می‌خواهند اینجا کار کنند.”
سمانه مادر جوان سه کودک ۵ تا ۱۰ ساله است، شوهرش در یکی از مراکز ترک اعتیاد بستری است، و با هزینه خانه اجاره‌ای در جنوب شهر تهران و سه بچه کوچک، این پول کفاف خرجشان را نمی‌دهد.
از یک فعال حقوق زنان درهمین خصوص می‌پرسم؛ نقش فقر چقدر در تضییع حقوق کارگران زن مهم است؟ پاسخ می‌دهد: “در حال حاضر وضعیت معیشت کل جامعه کارگری با مشکلات جدی مواجه است و کارگران زیر خط فقر زندگی می‌کنند. حالاحساب کنید که این مشکل برای زنان چند برابر است. کار زیاد، حقوق ناچیز و عدم امنیت شغلی زنان کارگر، به ویژه آنهایی که در کارگاه‌های کوچک کار می‌کنند را تحت فشار گذاشته است. همانطور که می‌دانید اغلب این زنان سرپرست خانوار هستند و با این حقوق کم واقعا اموراتشان نمی گذرد.”
کارگرانی که در آمار هم نمی‌آیند
“زنان کارگر در آمارهای رسمی پنج درصد از کل کارگران را تشکیل میدهند و چون اغلب در بخش غیر رسمی شاغل هستند، در آمار‌ها جایی ندارند و نادیده گرفته می‌شوند.” این بخشی از بیانیه کمپین بین‌المللی حمایت از حقوق کارگران در ایران است که چندی پیش منتشر شد. در این بیانیه با اشاره به اینکه زنان در بخش رسمی نیز از حقوق اولیه قانونی خود نیز بهره‌مند نیستند، آمده: “طبق قانون کار امتیازاتی که ظاهراً برای کمک به زنان کارگر، در نظر گرفته شده، موجب شده است تا کارفرما‌ها به استخدام زنان کارگر، رغبتی نشان ندهند.”
بر اساس ماده ۷۵ قانون کار انجام کارهای خطرناک، سخت و زیان آور و نیز حمل بار بیشتر از حد مجاز با دست و بدون استفاده از وسایل مکانیکی، برای کارگر زن ممنوع است. این درحالی است که گزارش‌ها حکایت از آن دارد که کارفرمایان بر این اساس یا از استخدام کارگران زن سر باز می‌زنند و یا با وجود منع قانونی زنان را در ازای حقوقی کمتر از مردان به این قبیل کارها وا می‌دارند.
موضوع را با این فعال حقوق زنان درمیان می‌گذاریم و او در این خصوص توضیح می‌دهد: “اول باید بگویم این رقم 5درصدی تنها مربوط به کارگرانی است که در مراکز رسمی مشغول به کار هستند. ما به هیچ وجه آماری از زنانی که در کارگاه‌های زیر زمینی کار می‌کنند نداریم. ضمن اینکه زنان بسیاری در منزل به کارهایی مثل پاک کردن سبزی، قالیبافی، مونتاژ مشغول هستند، از عده‌ای دیگر که شغل‌هایی از قبیل دست‌فروشی یا نظافت به منازل دارند هم آماری در دست نیست.”
او ادامه می‌دهد: “قوانینی مثل افزایش مرخصی زایمان زنان، کاهش ساعات کار زنانی که فرزند خردسال دارند و یا سرپرست خانواده هستند و قوانینی از این قبیل در حقیقت کار را برای زنان سخت‌تر کرده است. کارفرمایان با در نظر گرفتن این قوانین ترجیح میدهند کارگر مرد داشته باشند.”
این فعال زنان معتقد است: “در شرایط رکود و بحران اقتصادی، مطرح شدن دورکاری و کاهش ساعات کاری زنان آسیبی جدی برای جامعه زنان شاغل محسوب می‌شود.”
قربانیان صف اول
“زنان در بازار کار همچنان قربانیان صف اول هستند.” این را رئیس اتحادیه زنان کارگر استان آذربایجان شرقی می‌گوید و ادامه می‌دهد: “در بازار کار، به ویژه در شرکت‌های خصوصی، زنان از مزایای قانون کار از جمله حق اولاد محروم‌اند و فقط به دستمزد پایه بسنده می‌کنند. سیما اصغری همچنین با گلایه از نمایندگان زن مجلس گفته است آنها برای بهبود شرایط زنان شاغل تلاشی نمی‌کنند: “ما تصور می‌کردیم زنانی که به مجلس راه می‌یابند با عضویت در فراکسیون زنان، از زنان حمایت خواهند کرد در حالی که متاسفانه می‌بینیم که از زنان حمایتی نمی‌شود و این باعث دلسردی زنان شاغل شده است.”
اما مطالبات زنان کارگر در حال حاضر مشخصا چه چیزهایی است؟ پاسخ این سئوال را فعال حقوق زنانی که با روز مصاحبه می‌کند با اشاره به مقاوله نامه ۱۱۱سازمان بین المللی کار اینگونه می‌دهد: “بر اساس این مقاوله نامه هر گونه تبعیض در امور اشتغال و استخدام و هرگونه تفاوت و محرومیت بر پایه جنیسیت ممنوع است. در وهله اول باید این مقاوله‌نامه که در ایران به وضوح نادیده گرفته می‌شود اجرا شود. می‌بینیم قانون بر خلاف شعارها از زنان حمایت نمی‌کند و وضعیت زنان کارگر روز به روز وخیم‌تر می‌شود.”
این فعال حقوق زنان حذف تبعیض جنسیتی، تلاش برای بالابردن سطح مهارت زنان برای به دست آوردن جایگاه مناسب، راه‌اندازی مهدهای کودک در کارخانه‌ها و کارگاه‌ها، فراهم کردن شرایط پیشرفت زنان در مشاغل را از جمله مهمترین مطالبات زنان کارگر در ایران می‌داند.
