گفت و گو با نویسنده و کارگردان نمایش “ملی”
تفاوت ها محسوس نیست
شما سال هاست که در حوزه نمایشمنامه نویسی عروسک فعالیت دارید.مهم ترین ویژگی های این شکل نمایشی با دیگر گونه های تئاتر چیست؟
مفید: نمایش عروسکی در واقع مشکل تر است و هزینه بیشتری می طلبد. علاوه بر این، گروه نمایش زحمت بیشتری برای اجرای یک اثر عروسکی به خرج می دهند، همچنین نمایش عروسکی نورپردازی خاص خودش را دارد و صدا و حرکت دادن عروسک ها نیاز به مهارت خاصی دارد که کار هر شخصی نیست. علاوه بر این، نمایش عروسکی تخیل تماشاگر را تا بی نهایت پرواز می دهد.
مهم ترین تفاوت نمایشنامه های عروسکی و تئاتر زنده در چیست؟
مفید: کلیتی که برای یک نمایشنامه زنده در نظر می گیریم به همان اندازه در یک نمایشنامه عروسکی مهم است. در واقع شیوه نمایشنامه نویسی با هم تفاوتی ندارد، بلکه شیوه اجرایی که کارگردان به کار می گیرد و نحوه به صحنه آوردن عروسک ها، مهم است.برای مثال یکی از شخصیت های داستان “ملی” کفگیری در دست دارد که برای تنبیه استفاده می شود، ولی با تفکر و خلاقیتی که افسانه زمانی داشت در نمایش این کفگیر حرف می زند، کار انجام می دهد و در نمایش نقش دارد؛ در حالی که چنین چیزی در حین نگارش متن به ذهن من نرسیده بود.
زمانی: بسیاری از نمایشنامه های مطرح در دنیا بر اساس شیوه عروسکی نوشته نشده اند؛ در حالی که براساس نوع نگاه کارگردان این آثار به صورت عروسکی اجرا شده اند، بنابراین نمایش عروسکی یک شیوه اجرایی محسوب می شود.یک نمایش صرفا به جهت سرگرم سازی آماده نمی شود، بلکه هنرمندی که آن را به نگارش درآورده اندیشه و پیامی داشته که در اجرا علاوه بر انتقال آن پیام، نمایش می تواند در عین حال سرگرم کننده هم باشد.
خانم مفید،لطفا درباره ایده اولیه شکل گیری نمایشنامه “ملی” و چگونگی نگارش آن توضیح دهید.
هنگامه مفید: ایده اولیه را سال ها در ذهن داشتم. آنچه در وهله اول در ذهنم بود پایان شادی نداشت و من در بدترین حالت روحی برای خوشحالی و شادی مخاطبان، پایان نمایش را به گونه ای دیگر تمام کردم تا بدین طریق هم مردم شاد شوند و هم من با خوشحالی مردم به شادی برسم.
آیا در نگارش این اثر نمایشی شکل و شیوه و گفتار مردم قدیم ایران را در نظر داشته اید؟
مفید: در نگارش این اثر از داستان های قدیم بهره نگرفتم، ولی خاطره ها و گفته های اطرافیانم که در زمان قدیم زندگی می کردند را مدنظر قرار دادم.
خانم زمانی،آیا از همان ابتدا خوانش متن شکل و شیوه اجرا را بر اساس شکل نمایش های ایرانی طراحی کردید؟
زمانی: در شیوه اجرایی نمایش سعی کردم تا آنچه که نویسنده خواسته را به اجرا برسانم؛ بنابراین نمایش به شکل ایرانی اجرا و بازگو می شود.
خوشبختانه نمایشنامه هنگامه مفید این قابلیت را داشت و شیوه نگارشی آن به گونه ای است که می توان آن را تنها با عروسک و یا بازیگر زنده اجرا کرد که من تلفیقی در این دو شیوه را به اجرا رساندم.
آیا مطرب های نمایش در ظاهر کلی خود در درون مایه نمایشنامه و قصه،داستان را روایت می کنند؟ زمانی: این مطرب ها دیالوگ ندارند و آنچه را که می خواهند بازگو کنند از طریق اشعار و ترانه بیان می کنند. درواقع می توان مطرب ها را هم سرایان نمایش هم نام برد. مطرب ها فراتر از بشر هستند و همانند هم سرایان در نمایشنامه های کلاسیک می مانند که شخصیت اصلی را یاری کرده و به آن خط مشی می دهند.تصمیم گرفتم مطرب ها هیچ کلامی نداشته باشند و در واقع متفاوت از دیگر بازیگران نمایش، عمل کنند.
مفید: از همان اول تصمیم گرفتم که کلام مطرب ها شعرگونه باشد و ما در نمایش شاهد اجرای سه تصنیف هستیم.
کاراکترهای نمایش در نمایشنامه این قابلیت را داشتند که در قالب عروسک روی صحنه حاضر شوندیا این نوع اجرا پیشنهاد شما به عنوان کارگردان است؟
زمانی: در برخی صحنه های نمایش حضور بازیگران لازم بود، بنابراین دنیای عروسک و بازیگر را تلفیق کردیم.در واقع عروسک ابزاری برای یک شیوه اجرایی محسوب می شود و این مرزبندی باعث شده تا هنرمندان نمایش عروسکی دچار مشکل شوند، در حالی که نمایش عروسکی یک ژانر نیست، بلکه یک شیوه نمایشی محسوب می شود.
در اجرای جشنواره موسیقی زنده بر صحنه حضور داشت اما در اجرای عمومی موسیقی ضبط و پخش شده است.چرا؟
زمانی: به دلیل فرصت کمی که داشتیم امکان ضبط موسیقی در جشنواره فراهم نشد، بنابراین در اجرای عمومی موسیقی کار را ضبط کردیم؛ چراکه به نظر ایده جالبی نبود که نوازندگان در گوشه سالن حضور داشته باشند. عروسک ها نوازندگان ما هستند که به آن ها جان داده ایم، بنابراین حضور نوازندگان تمرکز را از تماشاگران و بازیگران گروه می گرفت.
در نمایش های عروسکی،انتخاب بازیگران بر اساس چه ویژگی هایی شکل می گیرد؟
زمانی: به سراغ بازیگرانی رفتم که علاوه بر بازی خوب، توانایی عروسک گردانی را هم داشته باشند، که خوشبختانه حتی برخی از بازیگران نمایش که تجربه عروسک گردانی را نداشتند از عهده کار برآمدند و در کل بازیگران نمایش بسیار پرانرژی هستند و ایده های بسیار خوبی را در حین تمرین ارائه می دادند.