یکی از مسائلی که جوانان ایرانی با آن روبرو بوده و کمابیش همه جوانان پسر را شامل می شود، خدمت وظیفه اجباری است. آن طور که در تاریخ آمده برای نخستین بار ناپلئون بناپارت در دنیا و به تقلید از او رضا پهلوی در ایران خدمت سربازی اجباری را ایجاد کردند. اگرچه در خلال جنگ های عظیم جهانی بسیاری از کشورها قوانینی چون قانون وظیفه عمومی ایران را تصویب نمودند، امروزه روند کلی به سمت حذف سربازی اجباری و تشکیل ارتش حرفه ای است. با این حال مخالفت جدی گروهی از نظامیان و سیاستمداران در ایران تاکنون مانع از همگامی با این روند جهانی شده است. مهمترین دلایل موافقان سربازی اجباری در ایران را می توان به طور کلی در 3 گروه دسته بندی نمود.
1- وضعیت ایران از لحاظ جهانی وضعیتی خاص بوده و نیاز به آمادگی بالا برای دفاع در برابر متجاوزان احتمالی به خاک کشور داریم.
2- جوانان در حین خدمت سربازی آموزشهای ویژه ای دیده، از خانواده جدا شده و با شرایط واقعی زندگی آشنا می شوند.(در اصطلاح عامه مرد می شوند!)
3- می توان از تخصص، شادابی و نیروی جوانان (که برای آنها از بودجه عمومی هزینه شده) در عمران و آبادانی کشور بهره جست.
نکته ای که در میان موافقان سربازی اجباری مشترک است، بی توجهی آنها به تغییرات وسیع دنیا، شیوه زیست و روشهای جنگی در 70 سال اخیر است. در واقع با وجود تغییرات محیطی فراوانی که در این سالها رخ داده و بی شباهت به یک سونامی بزرگ نیست، همچنان خدمت سربازی اجباری در ایران شبیه به دوره رضا خان است.
اگر روزگاری در جنگ میان دو کشور تعداد بالای نفرات یک ارتش امتیاز اصلی بود، امروزه با تغییر شیوه های جنگ و دفاع عصر جنگ های پیچیده تکنولوژیک آغاز شده است. در جنگ های تکنولوژیک نیاز اصلی بر نیروهای توانمند و آموزش دیده است و دیگر نمی توان روی کسانی که حداکثر آموزشی دو ماهه دیده اند و به نوعی نیروی آماتور محسوب شده و با تجهیزات و ادوات پیشرفته جنگی آشنا نیستند حساب نمود. با این حال حتی مخالفان سربازی اجباری هم با دوره آموزشی دو ماهه مخالفتی ندارند و آن را برای حفظ آمادگی عمومی ضروری می دانند.
از سوی دیگر اگر در دوره ای خدمت سربازی به دلیل جدا کردن جوانان از خانواده و آموزش اصول اولیه زندگی (که به دلیل ناکارآمدی نظام آموزشی و نبود رسانه ها لازم می نمود) می توانست جوانان را وارد مرحله ای جدید از زندگی ساخته و آنها را برای پذیرش مسوولیت های جدید آماده کند، این روزها دوره سربازی تجربه جدیدی به حساب نمی آید. این امر به ویژه در مورد دانش آموختگان دانشگاهها که در سنین بالاتر راهی سربازی می شوند و اکثر آنها تجربه زندگی خوابگاهی را پشت سر گذاشته اند قابل مشاهده است. برای این گروه خدمت اجباری با وقفه ای که ایجاد می کند باعث فراموشی نسبی مهارت های آموخته شده در دوران تحصیل گشته و کسب درآمد را تا سنی نزدیک به 30 سال به تاخیر می اندازد که اثرات بسیار ناگواری بر شخصیت جوانان داشته و نیز موجب محرومیت خانواده های کم بضاعت و فقیر از نیروی کار فرزندان جوان خود می شود. همین تاخیر دو ساله را می توان در امر ازدواج جوانان نیز مشاهده کرد که در مورد آثار و تبعات آن کارشناسان بارها هشدار داده اند. علاوه بر اینها شرایط سختگیرانه ای که برای معرفی به نظام وظیفه پس از پایان تحصیل وجود دارد باعث شده تا بسیاری از دانشجویان که قصد ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر دارند بارها و بارها فارغ التحصیلی خود را به تعویق انداخته و موجب هدر رفتن بودجه عمومی کشور شوند.
نکته دیگری که می توان به آن اشاره نمود بهره وری بسار پایین نیروی کار در میان سربازان بی انگیزه است که به صورت اجباری به کاری وادار شده اند که به آن علاقه ای نداشته و یا در آن چندان تخصصی ندارند. اکثر کسانی که به خدمت سربازی رفته اند می توانند گواهی دهند که این روزها به دلیل تعداد بسیار بالای نیروی آماده به خدمت و عدم نیاز دستگاههای مختلف کشور به جذب این نیروها در بیشتر سازمانها و نهادها وظیفه ای که ار عهده یک نفر بر می آید بر دوش چند نفر سرباز قرار گرفته است. گاهی اوقات وظیفه یک سرباز تنها جابجا کردن نامه در میان دو ساختمان مجاور است! و اینگونه مدتی نزدیک به دو سال از بهترین سالهای عمر یک جوان تلف می شود.
از سوی دیگر این سوال وجود دارد که اگر دولت به خدمت شهروندان نیاز دارد چرا حاضر به پرداخت بهای مناسب آن نیست؟ چرا در طول دوران سربازی به شیوه های مختلف سعی در تخریب شخصیت جوانان می شود و معمولا به کارهایی دون شان خود گماشته می شوند؟
در هر حال سوالات بسیاری وجود دارد که به نظر می رسد پاسخ همه آنها را می توان در تغییر شیوه سربازی از حالت اجباری به اختیاری و تشکیل ارتش حرفه ای یافت. در این حالت همچنان دوره دوماهه آموزشی اجباری خواهد بود و برای پس از آن افراد می توانند داوطلبانه به خدمت ادامه دهند. طبیعی است که باید با استفاده از قانون نظام پرداخت هماهنگ حقوق مکفی به سربازان داده شود و می توان امتیازات زیادی برای کسانی که داوطلبانه به خدمت سربازی ادامه می دهند در نظر گرفت. بدیهی به نظر می رسد که با توجه به مشکل اشتغال جوانان عده زیادی در صورت دریافت حقوق مناسب از روی میل و رغبت روانه خدمت سربازی شوند. در این شرایط می توان بخشی از هزینه های لازم برای سربازان را از طریق سایر کسانی که مایل به ادامه خدمت نیستند تامین نمود تا در حل مشکل بودجه این طرح نیز دچار مشکل نشویم.