جعفر پناهی می‌گوید: “صدای پای سیاست را در عرصه هنر به خصوص سینما می‌شنویم”. این حرف را سیاسی‌ترین کارگردان این روزهای ایران به زبان می‌آورد که خود نیز سابقه‌ی زندان سیاسی را پشت سرگذاشته است. حالا برخی منتقدان سینما می‌گویند خرس طلایی برلیناله ۲۰۱۵نیز سیاسی‌ترین جایزه‌ی این جشنواره است که نصیب پناهی شد.
از حضور در راه‌پیمایی‌هایی اعتراضی در خرداد و تیر سال هشتاد و هشت تا تلاش برای ساخت فیلمی در حمایت از حرکت‌های اعتراضی در واکنش به نتایج دهمین دوره‌ی انتخابات. این مسیری است که جعفر پناهی از سکوت در انتخابات تا یک اکتیویسیت طی کرد و پشت سر گذاشت. اگرچه او به عنوان یک فیلم‌ساز نسبت به سوژه‌های اجتماعی و اطراف خود بی تفاوت نبوده است اما به نظر می‌رسد پس از جنبش سبز به این سو سیاست در متن کار او حضور و بروز پررنگی دارد.
جعفر پناهی (زاده ۲۰ تیر ۱۳۳۹ شهرستان میانه)، کارگردان، فیلم‌نامه‌نویس و زندانی سیاسی ایرانی است. ورود پناهی به سینما با همکاری‌اش با عباس کیارستمی آغاز شد. او به عنوان دستیار کارگردانِ فیلم‌های عباس کیارستمی مشغول به کار شد. مسائل سیاسی و اجتماعی در آثار او نقشی پررنگ دارد و بسیاری از فیلم‌های او تصویری انتقادی از مشکلات جامعه ایرانی را نمایش می دهد. مساله ای که از سالها پیش برای او دردسرساز شده است.
پس از کودتای انتخاباتی ریاست جمهوری در سال ۱۳۸۸، جعفر پناهی از آن دست سینماگرانی بودند که با مردم همراه شدند و درباره‌ی تقلب در انتخابات نامه‌ای اعتراضی نوشتند. اما پناهی فقط به این بسنده نکرد، او در روز پنجشنبه ۸مرداد ۸۸ با حضور در بهشت زهرا با خانواده‌‌ی کشته شده‌گان اعتراض‌های پس از انتخابات اعلام همراهی و هم‌دلی کرد.
او بعدها در مورد این اقدام خود گفت:
“من دیروز بهانه می‌گرفتم. واقعا دلیل واضحی نداشت عدم رای دادنم. ولی دلم یک حال خاصی بود. و قادر نبودم این کار را بکنم. دخترم که برای اولین بار است به سن رای دادن رسیده و رفته بود رای داده بود، وقتی برگشت به من گفت که تو خائنی برای چه رای نمی‌دهی ؟ ناراحت و عصبی بود و این نشانه ذوق و شوق و امیدی بود که در جوانان ایران ایجاد شده بود. تصور آنان بر این بود که واقعا آراء‌شان تاثیرگذار است و می‌توانند کاری انجام دهند، می‌توانند ابراز احساسات کنند، می‌توانند خواسته‌هایشان را به نوعی بیان کنند. اما امروز صبح، دخترم سرخورده و بهت زده است. باور نمی‌کند. بغضی دارد که نمی‌تواند خواسته‌هایش را بگوید. سعی می‌کند به چشم ما نگاه نکند. دلش می‌خواهد برود و یک جایی خودش را گم و گور کند. این حالت بهت زدگی را در کل شهر می‌بینیم. همه بهت زده و حیرانند. از اینکه واقعا چه اتفاقی افتاده است؟ حقیقت این است که تقلب محض انجام شده است. هیچ کس نمی‌تواند به صداقت آمار اعلام شده باور داشته باشد به جز آنانی که این برنامه را طراحی و برنامه ریزی کرده‌اند”.
در بهشت زهرا جعفر پناهی به همراه گروه دیگری از مردم معترض دستگیر شد اما خیلی زود آزاد شد، دومین بار اما دستگیری او طولاتی‌تر و پر سر و صدا تر بود. نیروهای امنیتی و اطلاعاتی در اسفند ۸۸، این کارگردان را به همراه ۱۸ نفر از کسانی که در خانه‌ی او مشغول تهیه‌ی فیلمی بودند، بازداشت کردند. بعد از چند روز، همه‌ی همراهان پناهی آزاد شدند.
در همان زمان وب‌سایت امنیتی تابناک نوشت: “محل زندگی جعفر پناهی از مدت‌ها پیش از انتخابات زیر نظر گرفته می‌شد. پناهی زیرزمین خانه خود را تبدیل به لوکیشن سینمایی برای بازسازی اتفاقات رخ داده در بازداشت‌گاه‌های نیروی انتظامی کرده بود”.
پس از بازداشت جعفر پناهی، موج واکنش جهانی به این اقدام آغاز شد. جشنواره بین‌المللی فیلم کن، جشنواره بین‌المللی فیلم برلین در واکنش به بازداشت این سینماگر اعتراض کردند. در ادامه چهل و پنج تن از سینماگران و هنرمندان ایران از جمله بهرام بیضایی، کیومرث پوراحمد، ناصر تقوایی، رخشان بنی‌اعتماد، خسرو سینایی، مسعود کیمیایی، تهمینه میلانی و اصغر فرهادی، در نامه‌ای سرگشاده خطاب به مسئولین ضمن تاکید بر حق فیلم‌سازی، آزادی بیان و حق اعتراض برای همگان، خواهان آزادی نامشروط جعفر پناهی شدند. برخی از سینماگران جهان نیز با انتشار نامه‌ای خطاب به رئیس قوه‌ی قضائیه، آیت‌الله صادق آملی لاریجانی، ضمن اعتراض نسبت به زندانی کردن بی‌دلیل جعفر پناهی، از او به عنوان کارگردان مطرح بین‌المللی یاد کردند. و نیز بازداشت او را ناعادلانه خواندند. سازمان عفو بین‌الملل صندلی خالی پناهی را در جشنواره کن، نشان دهنده اختناق در ایران دانست. برنار کوشنر وزیر خارجه و فردریک میتران وزیر فرهنگ، در بیانیه ای مشترک نوشتند: “جعفر پناهی یکی از سرشناس‌ترین نمایندگان سینمای ایران است و کاملا جا دارد که در جشنواره کن حضور داشته باشد. از او برای عضویت در هیات داوران دعوت شده است؛ ما آزادی فوری او را خواهانیم و همچنین از مقامات ایرانی می خواهیم که حقوق بنیادین آزادی بیان و آفرینش را برای همه ایرانیان محترم بشمارند”.
تیم برتون رییس داوران جشنواره کن در مراسم افتتاحیه این جشنواره خواستار آزادی پناهی یکی از داوران کن شد. او در کنفرانس خبری گفت: “همه ما خواستار آزادی بیان هستیم و هرکس باید بتواند در بیان خود آزاد باشد. همچنین در این جلسه، ژولیت بینوش بازیگر فرانسوی، در واکنش به بازداشت جعفر پناهی گریست”.
به این گروه، جمعی از فیلمسازان و هنرپیشه‌های معروف هالیوود را نیز باید افزود که دستگیری جعفر پناهی کارگردان ایرانی را محکوم کردند و از حکومت ایران خواستار آزادی فوری او شدند. جمله مارتین اسکورسیزی، استیون اسپیلبرگ، فرانسیس فورد کاپولا، برادران کوئن، مایکل مور، الیور استون، رابرت دنیرو و رابرت ردفورد از جمله حامیان پناهی بودند.
تازه‌ترین ساخته‌ی داستانی- مستند جعفر پناهی با حضور او در نقش بازیگر و کارگردان برنده‌ی خرس طلایی برلین شد اگرچه خود در این جشنواره حضور نداشت و خواهر زاده‌ی ۹ ساله‌اش هانا سعیدی درحالی که اشک می‌ریخت این جایزه را از دست هیات داوران برلین ۲۰۱۵ دریافت کرد.
البته دریافت خرس طلایی تنها اقبال خوش پناهی در این فستیوال نیست. او یک بار دیگر نیز موفق شده بود جایزه‌ی خرس نقره‌ای همین جشنواره را دریافت کند.
جعفر پناهی پس از اعلام خبر اهدای این جایزه، به خبرگزاری کار ایران، ایلنا گفت که اگر فیلمش را در ایران نمایش می‌دادند، آن را از رقابت در برلین خارج می‌کرد.
چند هفته پیش جشنواره برلین اعلام کرد که فیلم تاکسی برای حضور در بخش مسابقه خود پذیرفته است.
جعفر پناهی درسال میلادی، برای ساخت بادکنک سفید برنده دوربین طلایی جشنواره فیلم کن شد. او در سال ۲۰۰۰ میلادی، با فیلم دایره برنده جایزه شیر طلایی جشنواره فیلم ونیز و در ۲۰۰۶ میلادی، برنده خرس نقره‌ای جشنواره بین‌المللی فیلم برلین برای فیلم آفساید شد
فیلم مستند این فیلم نیست ساخته پناهی در دسامبر سال ۲۰۱۱، جایزه اول بخش آسیا-آفریقای هشتمین دوره جشنواره بین‌المللی فیلم دبی را دریافت کرد.
جعفر پناهی، در نهم مارس ۲۰۱۲، برنده نشان هنر برای آزادی از بنیاد فیر پلی در سوئیس شد.
جایزه ساخاروف
در آبان ماه سال ۱۳۹۱ اعلام شد جایزه آزادی افکار ساخاروف از طرف پارلمان اروپا به جعفر پناهی و نسرین ستوده اهدا شد. اعضای هیات پارلمانی اروپا نیز تصمیم گرفتند در طی سفر از پیش برنامه‌ریزی شده‌شان به تهران، ضمن دیدار با ستوده و پناهی، دعوت‌نامه رسمی پارلمان اروپا از آنها در ارتباط با دریافت جایزه ساخاروف را به‌دست آنها برسانند. اما سفر هیات اروپایی مذکور به دلیل عدم پذیرش شرط آنها مبنی بر دیدار با نامبرده‌گان به ایران لغو شد.
خرس نقره‌ای جشنواره فیلم برلین ۲۰۱۳
روز شنبه ۲۹ بهمن ۹۱ (شانزدهم فوریه۲۰۱۳)، هیات داوران جشنواره فیلم برلین، جایزه خرس نقره‌ای بهترین فیلم‌نامه را به جعفر پناهی به خاطر نوشتن فیلم‌نامه پرده اهدا کرد. کامبوزیا پرتوی که این فیلم ساخته مشترک او و جعفر پناهی است برای دریافت جایزه به روی سن رفت.
جایزه‌ی آسیا پاسیفیک برای فیلم‌نامه‌ی گُل
در سال ۲۰۱۴ فیلم‌نامه‌ی گُل پناهی جایزه‌ی ۲۵ هزار دلاری هشتمین دوره‌ی آسیا پاسیفیک را که به عنوان کمک هزینه برای ساخت فیلم اهدا می‌شود، در کنار سه فیلم دیگر از بنگلادش، دانمارک واسرائیل از آن خود کرد.
خرس طلایی جشنواره فیلم برلین ۲۰۱۵
پناهی در ۱۴ فوریه ۲۰۱۵ به خاطر فیلم تاکسی برنده خرس طلایی جشنواره بین‌المللی فیلم برلین شد.
سال فیلم جایزه سازمان
فیلم
سازمان ۱۹۹۵ بادکنک سفید دوربین زرین جشنواره فیلم کن
بادکنک سفید
جشنواره فیلم کن ۱۹۹۷ آینه Golden Leopard جشنواره فیلم لوکارنو
آینه
جشنواره فیلم لوکارنو ۲۰۰۰ دایره شیر طلایی جشنواره فیلم ونیز
دایره
جشنواره فیلم ونیز ۲۰۰۳ طلای سرخ جایزه‌ی هیات داوران – جایزه نگاه نو برای کارهای نو جشنواره فیلم کن
طلای سرخ
جشنواره فیلم کن ۲۰۰۶ آفساید خرس نقره‌ای جشنواره فیلم برلین
آفساید
جشنواره فیلم برلین ۲۰۰۷ برای یک عمر دستاورد هنری Pudú Award جشنواره فیلم والدیویا
برای یک عمر دستاورد هنری
جشنواره فیلم والدیویا ۲۰۰۷ _________ HIVOS Cinema Unlimited Award HIVOS
HIVOS ۲۰۱۱ این یک فیلم نیست Carrosse d’Or جشنواره فیلم کن
این یک فیلم نیست
جشنواره فیلم کن ۲۰۱۱ این یک فیلم نیست جایزه‌ی ویژه‌ی هیات داوران Passion For Freedom London Festival
این یک فیلم نیست
Passion For Freedom London Festival ۲۰۱۲ __________ جایزه ساخاروف پارلمان اروپا
پارلمان اروپا ۲۰۱۳ پرده بهترین فیل‌نامه‌ی جشنواره بین‌المللی فیلم برلین جشنواره فیلم برلین
پرده
جشنواره فیلم برلین ۲۰۱۴ گل Academy Film Fund grant Motion Picture Association
گل
Motion Picture Association
