هاله اسفندیاری
چرا ۳۷ دانشگاه ایران، دختران را از حضور در ۷۷ رشته دانشگاهی مانند مهندسی، حسابداری، آموزش، مشاوره و شیمی منع کرده اند؟
حکومت هوشمندانه به جای آن که محدودیت علیه تحصیلات عالیه زنان را به صورت سراسری و عمومی اعلام کند، آن را بر عهده دانشگاه گذاشته است تا سیاست های تازه ای اتخاذ کنند. دانشگاه ها به صورت مجزا سیستم اختصاص سهمیه برای مردان را اعمال کرده اند. هدف این سیاست ها این است که تعداد زنان را در رشته های خاص محدود یا در برخی رشته ها کلا ممنوع کنند. برخی دانشگاه ها کلاس ها را به صورت تک جنسیتی برگزار می کنند، به این معنا که یک استاد برای یک واحد دوبار باید سر کلاس برود.
وزارت علوم تلویحا در برابر این اقدامات سکوت کرده و خیلی ها این سکوت را به معنای رضایت می دانند. با جداسازی کلاس ها مقامات دانشگاه ها همچنین امیدوارند که تعامل میان دختران و پسران را کمتر کنند.
در سال های اخیر در رقابت کنکور سراسری دانشگاه های ایران، دختران موفق تر از پسران بوده اند. به ظاهر به نظر می رسد اقدامات اخیر برای ایجاد تعادل به سمت مردان انجام می شود. اما هنوز و تا اینجا هیچ دانشگاهی سیاست ایجاد دانشکده تک جنسیتی را اعمال نکرده تا در آن ها مردان فقط به دانشجویان پسر و اساتید زن نیز فقط به دانشجویان دختر درس بدهند. گرچه بازگشت به چنین سیاست هایی حالا محتمل تر شده است. در سال های نخست پس از انقلاب حکومت درگیر سیاست جداسازی کلاس های دانشگاه ها بود و زنان را از حضور در برخی رشته مانند کشاورزی و دامپزشکی منع کرد. اما این تبعیض جنسیتی غیر عملی ماند و اجرایی نشد و زنان به تدریج توانستند در همه رشته ها حاضر شوند.
چنین دیده می شود که امرو.ز ایران در حال بازگشت به سیاست های ناکام سال های اول جمهوری اسلامی است. تصمیم دانشگاه قم – شهری که حوزه علمیه در آن واقع است- مبنی بر عدم اجازه به زنان برای تحصیل در زمینه اقتصاد، بازرگانی و یا مهندسی صنایع ممکن است باعث تعجب نشود اما اینکه دانشگاه تهران بر آن شده است تا چنین سیاسی را اعمال کند مایه شگفتی است. دانشگاه تهران قدیمی ترین مرکز تحصیلات عالیه در ایران است و پیشگام آموزش مختلط در ایران در سال ۱۹۳۶ شد. دانشگاه تهران اینک در برخی رشته های مهندسی مانند معدن و جنگل داری یا حتی ریاضیات فقط دانشجوی پسر می گیرد.
چه سیاست هایی پشت این محدودیت های جدید و گسترده وجود دارد؟ چرا امروز؟ آیا با نقشی ارتباط دارد که زنان در تظاهرات های سال ۲۰۰۹ علیه نتایج انتخابات ریاست جمهوری ایفا کردند؟
به طور کلی دولت محمود احمدی نژاد دیدگاه متعصبی پیرامون زنان دارد. ممنوعیت حضور زنان در رشته های دانشگاهی خاص دست در دست سیاست واژگونی برنامه مهار جمعیت دارد. رهبر جمهوری اسلامی اخیرا برنامه ریزی جمعیت را گمراه کننده توصیف کرده و از زنان خواسته است تا خانواده پر جمعیت تری داشته باشند.
اما عامل سیاست نیز ممکن است در محدودیت آموزش برای زنان دخیل باشد. تا حدی به این خاطر که زنان جوان تحصیل کرده در صف مقدم تظاهرات های خیابانی پس از انتخاب مجدد محمود احمدی نژاد در سال ۲۰۰۹ بودند. در همه دنیا سطح تحصیلات و کنش ها با یکدیگر همپوشانی دارند. آموزش همچنین ممکن است بر ساختار های اجتماعی ملی تاثیر گذار باشد. برای مثال در ایران، سن قانونی برای ازدواج ۱۳ سال است اما میانگین سن ازدواج ۲۳ سال است. یک زن ۲۳ ساله احتمالا سطوحی از تحصیلات عالیه را تجربه کرده و به سختی حاضر است به ازدواج با مردی رضایت دهد که تحصیلاتش از وی پایین تر است.
در سال ۱۹۹۸ دو دهه بعد از انقلاب ایران به عنوان یکی از کشورهایی شناخته شد که کمترین شکاف‌ترین میان پسران و دختران در امر آموزش را داشت. برای چندین سال بیش از ۶۰ درصد پذیرفته شدگان در دانشگاه ها را دختران تشکیل می دادند. حالا سیاست های جدید چه تاثیری بر دستاوردهای سال های اخیر خواهد گذاشت؟
جمهوری اسلامی، پس از تردید های سال های نخستین، سیاست آموزشی خود بر شالوده هایی گذاشت که توسط رژیم سلطنتی ایجاد شده بود و حق دسترسی برابر به تمام سطوح تحصیلی را به زنان اهدا کرد. خانواده های سنتی هم به دنبال تحصیلات عالیه برای دخترانشان بودند چرا که دیگر مشکلی نداشتند تا به آن ها اجازه دهند به دانشگاه هایی در شهر های دیگر بروند و در خوابگاه یا حتی خانه ای برای خود زندگی کنند. زنان سراسر کشور در آزمون ورودی سرآمد شدند. در طی دوران ریاست جمهوری محمد خاتمی این حقیقت که ۶۰ درصد جامعه دانشجویی را زنان تشکیل داد به عنوان دستاوردی چشمگیر شناخته شد.
در سال ۲۰۰۶ یک راننده تاکسی با افتخار تعریف می کرد که دخترش در اصفهان درس می خواند، آپارتمانی با چهار دختر دیگر اجاره کرده است. در آن زمان فقط پنج دختر تنها و بدون آقا بالا سر در شهری بزرگ و دور زندگی می کردند. حتی در دوران سلطنت هم این امر بی سابقه محسوب می شد.
تاثیر تصمیم های تازه دولت – که حکایت از رشد نفوذ محافظه کاران دارد- به احتمال قریب به یقین باعث عمیق تر شدن نارضایتی در میان زنان جوان می شود. مدارک دانشگاهی کلید استخدام در اقتصادی محسوب می شوند که در آن مشاغل خوب کمیاب است. همین الان نرخ بیکاری در میان جوانان زیر سی سال بیش از ۲۰ درصد است که این رقم در میان زنان ۲۸ درصد است. این تصمیم در واقع ریسک بسیج زنان در تظاهرات آتی را بالا می برد.
منبع : ایران پرایمر
