ایران در دوران صفویه و شاه عباس بزرگترین پادشاه این سلسله در کانون مهمترین نمایشگاه بهاره امسال در موزه بریتانیا در لندن قرار دارند.
بدنبال برگزاری نمایشگاهی با همین مضمون در موزه لوور پاریس، این بار نمایشگاه اصلی بهاره در موزه بریتانیا به “شاه عباس: بازسازی ایران” اختصاص یافته است. دوران سلطنت شاه عباس اول، پنجمین پادشاه سلسله صفویه (1588-1629 میلادی ) اوج شکوفایی فرهنگی در ایران به شمار می رود و به همین منظور موزه بریتانیا اشیایی که بخشهایی از جلوه های هنرمعماری، ادبیات و هنرهای تجسمی در این دوران است را به نمایش می گذارد.
در دوران شاه عباس کبیر بود که بسیاری ا ز ویژگیهای ایران امروز بنا نهاده شد. مرزهای زمینی ایران پس از شکست دادن ارتش عثمانی در غرب و ازبک ها در شرق، ثابت ماند و در اصفهان پایتخت جدید شاه عباس، دولت مرکزی تشکیل شد.
موفقیت های نظامی و وحدت سیاسی، شکوفایی هنری و مذهبی در ایران را بدنبال داشت که این شکوفایی در مرکز نمایشگاه امسال قرار دارد. ازآثار معماری دوران شاه عباس، می توان به میدان نقش جهان و بسیاری دیگر از مساجد و بناهای مذهبی در اصفهان اشاره کرد که همچنان گردشگران را بسوی خود می کشاند و به بخشهایی آشنا از منظره این شهر تبدیل شده اند.
ساخت میدان نقش جهان موجب رونق هنرهای تجسمی و حمایت از صنعتگران هنرمندی شد که در کار تزیین دو مسجد بزرگ شاه و شیخ لطف الله بودند که در این میدان بزرگ قرار داشتند. پشتیبانی شاه عباس از صنعت نساجی و تولید فرش موجب شد که صنعت فرش بافی منحصرا بنام صنعتی ایرانی شناخته شود و تولیدات فرش ایران در زمره بهترین وشناخته شده ترین کالا های صادراتی ایران قرار گیرند.
همانطور که این نمایشگاه بخوبی نشان می دهد، نتیجه همه این فعالیت های شاه عباس این بود که همسایگان ایران
این کشور را به عنوان قدرتی با هویت متمایز فرهنگی و مذهبی بشناسند. شاه عباس مذهب شیعه را بعنوان مذهب رسمی کشور اعلام کرد و هیات های رسمی از روحانیون مذهبی بوجود آورد که در حوزه هایی که شخص شاه عباس ساخته بود تعلیم می دیدند.
به گفته روبرت گلیو در مقاله “زندگی مذهبی در حرم ها”، شاه عباس نیز مانند دیگر پادشاهان صفوی فردی باایمان بوده و طرح ها و برنامه های او در ساخت بناهای عمومی تاثیر وی از اسلام شیعه را بخوبی نشان می دهد. وی قدرت خود را از طریق ساخت این بناها به تصویر می کشید. توسعه حرم امام رضا امام هشتم شیعیان در مشهد، خانقاه شیخ صفی الدین در اردبیل و نیز حرم حضرت معصومه در قم از یادگارهای دوران شاه عباس اول هستند.
نمایشگاه “شاه عباس: بازسازی ایران” که در محل سابق سالن مطالعه کتابخانه بریتانیا و در مرکز حیاط داخلی موزه برگزار شده، با نمایش تصویری از شاه عباس آغاز می شود. نوشته های روی دیوار به توضیح روابط ایران با قدرت های همسایه (عثمانی و مغول)، روابط تجاری ایران با کشورهای دورتر مانند چین و همچنین روابط ایران و کشورهای اروپایی می پردازد.
در ادامه نمایشگاه به دو تصویر نقاشی شده از سر رابرت شرلی و همسرش برمی خوریم که لباس های دوران صفویه را برتن دارند. شرلی که ساکن اصفهان بود از سوی شاه عباس ماموریت داشت تا در سفرهایش به اروپا در جستجوی متحدی برای ایران علیه عثمانی باشد. در یکی از این ماموریت ها به رم، شرلی از آنتونی ون دایک نقاش دربار چارلز اول خواست تا وی را در لباس ایرانی به تصویر بکشد. این دو نقاشی قرار است بعنوان بخشی از آثار ون دایک در گالری تیت نیز به نمایش درآیند.
از این قسمت، نمایشگاه با بکارگیری همزمان صدا و تصویر از بناهای مذهبی در اصفهان و نیز فلزکاری ها، منسوجات و دیگر مواد بکار رفته در این بناها بروی حمایت شاه عباس از هنر متمرکز می شود. همچنان که در کتابچه ضمیمه نمایشگاه اشاره شده است، هدیه هایی که شاه عباس برای هیات های مذهبی می فرستاد شامل اقلام مختلفی نظیر کتاب، فرش، ظروف چینی و همچنین مبالغی جهت بازسازی و نوسازی حرم ها بود.
موزه بریتانیا با به امانت گرفتن آثار باقیمانده از دوران صفویه از موزه های اروپایی و بین المللی و نیز مجموعه آثار این دوران درهمین موزه موفق به برپایی این نمایشگاه شده است. البته بخش قابل توجهی از آثار به نمایش درآمده، از سوی بنیاد میراث ایران در اختیار مسوولان برگزاری قرار گرفته است که شامل چینی آلات و سرامیک های نفیس از دوران سلسله “یوآن” چین می باشد.
هرچند دست نوشته ها، منسوجات و اقلام دیگری نیز در نمایشگاه وجود دارد که از موزه ملی ایران به امانت گرفته شده اند. کتابچه ارائه شده در نمایشگاه دربردارنده توضیحات دقیق و نمایی کلی از حرم های دوران صفویه است.
نمایشگاه شاه عباس آخرین سری از مجموعه نمایشگاه هایی است که به شخصیت های تاریخی و وقایع مربوط به آن شخصیت ها می پردازد. امپراطور رم هادریان یکی از این چهره های تاریخی بود که در سال 2008 نمایشگاهی در موردش برگزار شد.
شاه عباس برخلاف هادریان و دیگر پادشاهان قبل و بعد از خود، تصویر خود را در نشان های حکومتی بکار نمی برد. در حالیکه تصاویر هادریان در سراسر امپراطوری رم و در همه جا به چشم می خورد و در نمایشگاه مربوط به او به بازدید تاریخی وی از مصر نیز اشاره شده بود. درحالیکه اطلاعات چندانی در مورد شخص شاه عباس وجود ندارد، اطلاعات جامع و کاملی از پادشاهان هم عصر شاه عباس مانند ملکه الیزابت اول و شاه فیلیپ دوم در دست است.
همزمان با برگزاری این نمایشگاه در موزه بریتانیا، گالری ساعتچی نیز برپاکننده نمایشگاهی است با عنوان “بدون حجاب: هنرجدید از خاورمیانه”. این گالری پروژه شخصی چارلز ساعتچی یکی از کلکسیونرهای آثار هنری در بریتانیاست.
این گالری سال گذشته با برپایی نمایشگاهی از هنر معاصر چین آغاز بکار کرد و این بار آثار هنرمندان معاصر در خاور میانه را به نمایش می گذارد. این آثار منعکس کننده هدف نمایشگاه در معرفی گوشه ای از کارهای هنرمندان معاصری است که تا کنون در لندن به نمایش درنیامده بودند.
به نظر می رسد ساعتچی بدنبال موضوعات قابل پیش بینی و مشخص است. با دیدن نمایشگاه خاور میانه ممکن است به این نتیجه برسیم که مسائل جنسیتی و امور زنان در مرکز توجه هنرمندان معاصر ایرانی و عرب قرار دارد.
نکته جالب این نمایشگاه تعداد هنرمندان عربی است که آثارشان به نمایش درآمده و ساکن کشورهای عرب زبان نیستند. درعین حال این نکته در مورد هنرمندان ایرانی صدق نمی کند. هر بازدیدکننده ای در مورد هنر معاصر ایران دچار حیرت می شود.
بالای گالری ساعتچی، گالری فیلیپ دوپری و شرکا قرار دارد که میزبان نمایشگاهی است از خاور میانه و آثار نقاشی و مجسمه ازهنرمندان مصری. اکثر این هنرمندان متولد دهه 1940 و 1930 هستند و این امر نشان می دهد آثار به نمایش درآمده متعلق به دو نسل هستند. هنرمندان نقاش عراقی نیز در این نمایشگاه آثاری ارائه داده اند.
برای دیدن این نمایشگاه بهتر است از طبقه بالا شروع کنید، حتی اگر این امر برخلاف اهداف ساعتچی باشد.
منبع : هفته نامه الاهرام، 15-9 آوریل
