جیسون رضائیان
در حالی که ایران با نوسان نرخ ارز دست و پنجه نرم می کند، بازار ارز در یکی از مراکز قدیمی تهران جایی است که برای حل مشکلات مالی کشور مورد توجه قرار گرفته.
حاکمان ایران هیچ گاه نگاه ویژه ای به معاملات بازار نداشتند. از منظر آن ها بازار چیزی میان بورس اوراق بها دار و بازار شرط بندی بود. زمانی چشم ها به بازار دوخته شد که تفاوت میان قیمت دلار رسمی و نرخ دلار در بازار آزاد بیشتر و بیشتر شد. ارزش ریال افت کرد و حجم معامله ارز در بازار آزاد افزایش یافت.
وارد شدن ضربه کاری به ارزش ریال به سپتامبر ۲۰۱۰ باز می گردد، زمانی که پس از سال های دراز دولت به اختصاص یارانه به کالاهای اساسی پایان داد. تقریبا در همان دوران دور نخست تحریم های بین المللی برای متقاعد کردن ایران به دست کشیدن از غنی سازی اورانیوم نیز اجرا شد که خود باعث تضعیف بیش از پیش ارزش ریال شد. در عرض تنها یک هفته قیمت دلار در معاملات خیابانی از ۱۰۵۰ تومان به ۱۳۰۰تومان رسید.
سرانجام دو هفته پیش پس از آنکه با اجرای شدید ترین تحریم ها برای مجازات ایران، ارزش دلار برای نخستین باز از ماه ژانویه بار دیگر به بالای ۲۰۰۰ تومان رسید، مقامات ایرانی به فکر چاره برای ایجاد ثبات در بازار ارز افتادند.
دولت تلاش کرد تا شهروندان را متقاعد کند فقط از صرافی های رسمی دلار بخرند. چهارشنبه گذشته وزیر دارای در مورد افزایش ورود ارز جعلی به تهران هشداد داد و گفت: “ما از حضور معامله گران تحریک کننده و خام در بازار حرفه ای نگران هستیم.”
گمانه زنی درباره نرخ ارزهای خارجی در ایران کار محبوبی شده است، دلار بازی در کنار بازار طلا و مستغلات یکی از راه های سرمایه گذاری است که ایرانیان روی آن حساب می کنند. روز یکشنبه هر دلار در بازار ارز تهران به قیمت ۱۹۶۰ تومان معامله شد.
در ایران با برداشته شدن یارانه ها، قیمت همه چیز بالا رفت، اما این افزایش قیمت با اجرای دور جدید تحریم های اخیر به وضعیت هشدار دهنده ای رسیده است.
قیمت نان سنتی دو سال پیش ۱۰۰ تومان ( پنج صدم دلار) بود و اینک در برخی مناطق تهران به ۱۰۰۰ تومان ( نیم دلار) رسیده است. بهای یک کیلو گوشت نزدیک سی هزار تومان ( پانزده دلار) است آن هم در شرایطی که درآمد اغلب ایرانیان زیر ۵۰۰ دلار در ماه است.
“ما آدم های تحصیل کرده ای نیستیم”
مردان زیادی در سنین مختلف، روز یکشنبه در بازار آزاد در محله تجاری قدیمی تهران که متعلق به قرن نوزدهم است جمع شده و به قیمت ارزها که از گوشه کنار بازار فارکس بیرون می آید گوش سپرده اند.
با آغاز معامله، یک بخش ۵ میلیون دلار فروخته است، بلافاصله قیمت حدود ۲۰تومان ( یک صدم دلار) کاهش می یباید. این قیمت از طریق تلفن، اس ام اس، ایمیل یا دهن به دهن منتشر می شود.
معامله گران در بازار تخمین می زنند که روزانه بیش از ۱۰۰ میلیون دلار داد و ستد می شود. در واقع بسیاری از معامله گران حقیقی چند صد هزار دلار در جیب دارند، صد دلاری ها نو را در هوا می چرخانند تا نشان دهند آماده معامله هستند.
اگر این کوچه باریک قلب معاملات ارزی ایران باشد، شریان های آن در تمامی جهات در جریان هستند و با بالا و پایین شدن نرخ دلار و سایر ارزهای بین المللی در طول روز بر تجارت سراسر ایران اثر می گذارند.
یکی از معامله گران در بازار که از گفتن اسمش سرباز می زند خاطر نشان می کند: “ما را ببین، ما آدم های تحصیل کرده ای نستیم. فقط بلدیم چطوری با ماشین حساب کار کنیم.”
راه حل های پیش رو
یکی از طرح هایی که هفته پیش مطرح شد، پیشنهاد ایجاد یک سیستم محکم برای ارز خارجی بود. طرحی که یک بار در ونزوئلا اجرا شده است و بر اساس آن قیمت دلار بر اساس نوع کالای وارداتی تعیین می شود. ارسلان فتحی پور، رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس این طرح را ارائه داده و اجناس وارداتی را به سه دسته برای قیمت گذاری تقسیم کرده است.
برای واردات اقلام ضروری مانند نان، قیمت دلار طبق قیمت رسمی بانک مرکزی که اینک ۱۲۲۶ تومان است در نظر گرفته می شود. برای کالاهای متوسط شامل ماشین آلات و تجهیزات مورد استفاده در تولیدات داخلی، نرخ دلار بالاتر حساب می شود و این قیمت برای واردات کالاهای لوکس به ویژه اتومبیل های خارجی و اجناس الکترونیکی بالاتر هم می رود.
فتحی پور تصریح کرده است: “حتی اگر برای اجناس لوکس دلار ۵۰۰۰ تومانی هم در نظر بگیریم اهمیتی ندارد، زیر اولویت ما تهیه کالاهای اساسی مردم است، نه واردات اجناس لوکس.”
این سیستم درخواست افرادی است که مایل هستند مقررات بیشتری بر اقتصاد ایران حکمفرما باشد، از جمله خیلی از نمایندگان مجلس که در تکاپو هستند دل رای دهندگان تنگ دست را به دست آورند. اما چنین طرحی با مقاومت شدید آن دسته از دولتمردانی روبرو است که سال ها است از بخش خصوصی حمایت کرده اند. از جمله می توان به رئیس جمهور سابق ایران ـ علی اکبر هاشمی رفسنجانی ـ اشاره کرد.
محمدرضا فرزین، مدیر صندوق توسعه ملی و دبیر ستاد هدفمندسازی یارانه ها، هفته پیش به خبرگزاری دانشجویان ایران گفت از چند نرخی کردن قیمت ارز حمایت نمی کند چرا که این کار “باعث افزایش فساد اقتصادی و کاهش شفافیت خواهد شد.”
برخی تحلیل گران می گویند شاید سیستم چند نرخی تنها گزینه پیش روی جمهوری اسلامی باشد، جواد صالحی اصفهانی، استاد دانشگاه در ویرجینیا، می گوید: “سیستم ارز دو نرخی زمانی که با تحریم ها و فرار سرمایه مواجه باشید اجتناب ناپذیر است.”
منبع: واشنگتن پست
