چنانچه مذاکرات اتمی در وین به نتیجه میرسید و «توافق جامع» بین حکومت جمهوری اسلامی و نمایندگان گروه ۵+۱ امضاء میشد، در دشوار ترین شرایط انتظار میرفت که بخش مهمی از تحریمهای یکجانبه آمریکا و اروپا علیه صادرات نفت ایران لغو شود. تاثیر روانی و عملی بازگشت ایران به بازار نفت اروپا میتوانست سرعت سقوط آزاد قیمت های نفت در بازار های جهانی را افزایش دهد.
از تابستان سال جاری تاکنون قیمتهای نفت تا ۴۰ در صد کاهش یافته و اینک ( در روز نوشتن این مقاله) به زیر هر بشکه ۶۴ دلار رسیده است. در وضعیت کنونی حتی رسیدن قیمت نفت خام به چهل دلار در بشکه و تکرار سقوط سه دهه قبل قیمتهای نفت ( سال ۸۵ میلادی) که در نهایت سقوط اتحاد جماهیر شوروی را رقم زد، به هیچ وجه منتفی نیست.
روسیه به عنوان بزرگترین تولید کننده نفت در جهان، در نتیجه اعمال تحریمهای آمریکا و اروپا ( بر سر بحران اوکراین و ضمیمه ساختن شبه جزیره کریمه)، و همچنین کاهش قیمت نفت، تنها در سال جاری مسیحی ۹۰ میلیارد دلار زیان مالی مستقیم دیده و دولت آن کشور بمنظور حفظ نسبی قیمت برابری روبل و انجام تعهدات مندرج در بودجه سالانه، به همین میزان از ذخایر ارزی خود خرج کرده است.
طی مذاکرات اتمی منتهی به تمدید هفت ماهه «توافق موقت ژنو» در شهر وین، هیات روسی به سرپرستی لاوروف وزیر خارجه روسیه، برخلاف ادوار پیشین مذاکرات، نقش همیشگی چین را ایفا کرد: شریک خاموش!
باوجود اعلام پشتیبانی از مذاکرات و ابراز خوشبینی نسبت به امکان امضاء توافق جامع اتمی، روسیه از عقد قرار داد جامع و نهایی اتمی مابین ایران و آمریکا راضی نبود و در جریان مذاکرات طرح و یا پیشنهاد خاصی برای خارج ساختن آن از بن بست ارائه نکرد.
تکیه بر نفت و گاز
فروش نفت و گاز منبع تامین ۶۸ در صد از درآمدهای ارزی و ۵۰ درصد از ارقام بودجه روسیه است. زیان مالی سال جاری روسیه به دلیل کاهش قیمتهای نفت تاکنون معادل ۴.۵ درصد از تولید ناخالص ملی آن کشور بوده است. از ماه ژوئن سال جاری تاکنون، روبل-واحد پولی روسیه، ۳۵ درصد ارزش برابری خود را در برابر سایر پولهای عمده جهان از دست داده است. ورود احتمالی تا یک میلیون بشکه نفت ایران در روز به بازار های اروپا و آسیا میتوانست وضعیت بحرانی اقتصاد روسیه را بحرانی تر از پیش بسازد، اگر چه در این وضعیت سایر معادلات بازار (نفت ) نیز دستخوش تغییرات سریعتر میشد.
در شرایط کنونی، کنترل بازار نفت ( و اوپک) همچنان در اختیار عربستان است. عربستان چنانچه از وضعیت کنونی بازار نفت احساس خطر میکرد، طی اجلاس هفته گذشته وزرای نفت کشورهای عضو اوپک به کاهش سهمیه تولید این سازمان رضایت میداد.
عربستان و اعراب مرفه
در مقایسه با روسیه، ایران، ونزوئلا، الجزیره و نیجریه و دیگر کشورهایی که یا تکیه سنگین بودجه سالانه آنها بر فروش نفت است و یا از ذخیره ارزی اندکی برخوردارند، و در نتیجه از کاهش قیمت نفت بشدت رنج میبرند، پاره ای از کشورهای نفت خیز هنوز نگران کاهش قیمتهای نفت خام نیستند.
کویت، عربستان سعودی، قطر و ابوظبی بودجه سالانه خود را بر اساس هر بشکه نفت ۷۰ دلار بسته اند و یا قادر اند بر این پایه با هزینه های جاری خود سر کنند. بعلاوه هر یک از کشورهای یاد شده از ذخیره ارزی بسیار بزرگی برخوردارند. محاسبه واقعی روسیه بر پایه درآمدهای ناشی از فروش نفت یک بشکه صد دلار، نیجریه نفت هر بشکه ۱۲۰ دلار و محاسبه واقعی ایران بر پایه نفت هر بشکه ۱۳۵ دلار بوده، هر چند که دولت تهران در بودجه رسمی ارقام کمتری را لحاظ کرده است.
با از دست رفتن فرصت ۲۴ ماه نوامبر برای رسیدن به یک توافق جامع اتمی، سرنوشت این پرونده حساس و تاریخی اینک در مسیر نامعلومی قرار گرفته است. شاید روسیه قادر بود-در صورت داشتن اراده سیاسی کافی، با زیر فشار قرار دادن تهران، زمینه عقد قرار داد نهایی اتمی را فراهم سازد ( ظرفیتی که در جریان توافق موقت ژنو بکار گرفته شد) ولی از یک سو به دلیل داشتن روابط انتقادی با آمریکا و از سوی دیگر بمنظور پرهیز از پرداختن هزینه های مالی سنگین ( در نتیجه کاهش بیشتر قیمت نفت) ترجیح داد بجای متن در حاشیه مذاکرات وین نشسته و شکست تلاشهای آمریکا و دولت روحانی را شاهد شود؛ نتیجه ای که عربستان و اسرائیل را نیز به نوبه خود خشنود ساخت.