صدور دستور آزادی فروش محدود قطعات یدکی هواپیما به ایران از سوی وزارت خزانه داری آمریکا و در اجرای بخشی از توافق موقت اتمی با تهران، گام مثبتی است که میتواند در صورت نهایی شدن توافق، زمینه برداشتن گامی بزرگتر و فروش هواپیماهای مدرن مسافری به ایران را فراهم آورد.
طی ده سال گذشته بیش از ۲۰۰ مورد سوانح هوایی مرتبط با فرسودگی هواپیماهای مسافری در اختیار ایران، به از دست رفتن جان بیش از ۲۰۰۰ مسافر و کارکنان خدمات پرواز انجامیده است.
از ۳۴ سال پیش تاکنون ایران عملا هواپیمای مسافری تازه ای از آمریکا دریافت نداشته و ناوگان شرکت اصلی هواپیمایی کشور، هما-ایران ایر، مرکب از هواپیماهای بوئینگ و ارباس خریداری شده قبل از انقلاب است.
طی دو دهه گذشته ایران از راه اجاره هواپیماهای دست دوم از شرکتهای کوچک هوایی، خرید هواپیماهای مستعمل مسافری، خرید قاچاق قطعات، تعمیر هواپیماها ی موجود با استفاده از قطعات مستعمل هواپیماهای بازنشسته شده و همچنین خرید هواپیماهای ارزان قیمت روسی که از پیشینه امنیت پرواز بسیار پائین برخوردارند، بخشی از نیازهای حمل و نقل هوائی مسافری و باری خود را تامین کرده است.
به نسبت شمار جمعیت و تعداد بالقوه پروازهای داخلی و خارجی، و در نظر گرفتن شمار هواپیماهای در اختیار کشورهایی مانند تایلند و ترکیه ( با شمار جمعیت ۷۰ و ۷۵ میلیون)، در صورت آزادی خرید هواپیماهای مدرن مسافری، ایران به ۲۵۰ تا ۴۰۰ فروند هواپیمای تازه نیازمند خواهد بود.
این حجم چشمگیر نیاز به سفارش هواپیمای تازه در یک بازار بزرگ و بکر، فرصت خوبی برای افزایش تولید و صادرات در اختیار شرکت های هواپیما سازی مسافری جهان که بوئینگ آمریکا در صدر آنها است، قرار خواهد داد.
پنجره ای کوچک و موقتی
صدور مجوز تازه از سوی وزارت خزانه داری آمریکا که روز جمعه ۴ آوریل به موسسه بوئینگ و جنرال الکتریک (سازنده موتور های جت) ابلاغ شده، هم از نظر حجم، و همچنین اقلام و زمان اجرا، دارای محدودیتهای تعیین شده است.
بنا بر گزارش خبرگزاری رویترز، در فاصله کوتاهی پس از اجرایی شدن توافق موقت اتمی در ۲۰ ژانویه سال جاری، هر دو موسسه بوئینگ و جنرال الکتریک پس از ابراز تمایل از سوی مسئولان جمهوری اسلامی برای دریافت قطعات هواپیما، خواستار صدور مجوز برای معامله با ایران شده بودند.
مجوز صادر شده بنا بر تائید مسئولان بوئینگ، شامل قطعات مشخص، با حجم محدود است و اعتبار اجرای آن نیز تا پایان زمان شش ماهه توافق موقت در نظر گفته شده. این قطعات ایران را قادر خواهد ساخت در صورت در اختیار داشتن اعتبار کافی به نوسازی موتور تعداد قابل ملاحظه ای ( در حدود ۳۰ در صد) از هواپیماهای بوئینگ مسافری در اختیار خود مبادرت نماید.
علاوه بر ایران-ایر، نیروی هوایی ایران نیز تعدادی هواپیمای بوئینگ ۷۰۷ در اختیار دارد که از آنها برای حمل و نقل بار و سوخت رسانی به هواپیماهای نظامی استفاده میکند. با وجود متفاوت بودن کد های مربوط به قطعات هواپیماهای مشابه مورد استفاده در بخش مسافری و نظامی، ایران قادر خواهد بود به نوسازی این هواپیما ها نیز مبادرت کند.
با دریافت مجوز مورد نظر، ایران و آمریکا برای نخستین بار پس از به قدرت رسیدن جمهوری اسلامی مستقیما در خرید و فروش هواپیما داخل میشوند.
نهایی ساختن توافق موقت
میتوان انتظار داشت که اجرای مفاد توافق موقت اتمی و بخصوص نهایی ساختن آن به کاهش روند تحمیل زیانهای کلان اقتصادی و آسیبهای انسانی و محیط زیستی علیه ایران کمک کند.
اگرچه جبران هزینه های اعمال تحریمها نیازمند زمانی است طولانی، کند ساختن روند افزایش خسارات را می باید به فال نیک گرفت. از این گام مثبت نه تنها مردم و مصرف کنند گان ایرانی که موسسات تولیدی و صادرکنندگان غرب نیز استقبال میکنند.
در صورت نهایی شدن توافق اتمی، گذشته از فراهم آمدن امکان فروش هواپیماهای کامل مسافری توسط بوئینگ، و ایرباس به ایران، شرکتهای نفتی آمریکا نیز میتوانند بعد از ۳۵ سال برای یافتن فرصت حضور تازه در ایران آماده شوند.
آخرین تلاش آمریکا برای حضور در بخش بالا دستی نفت و گاز ایران در ابتدای سال ۲۰۰۰ و خروج شرکت کونوکو از طرح توسعه مشارکتی فاز ۲ و ۳ پارس جنوبی صورت گرفت. همزمان، نفت و گاز ایران از دریافت قطعات و خدمات فنی شرکتهای آمریکایی محروم ماندند.
نهایی ساختن توافق موقت اتمی مابین ایران و گروه ۵+۱، به رغم وجود تمایل قوی نزد طرفهای اصلی مذاکره برای دست یافتن به یک سازش جامع، روشن و موضوعی، با چالشهای سخت داخلی طی ماههای آینده روبرو است. غالب آمدن بر این چالشها و عبور از موانع راه بی تردید مستلزم قبول هزینه هایی است که بدون آمادگی کافی برای تحمل آنها، محقق نخواهد شد. کسانی که نهایی شدن توافق موقت را نتیجه ای از پیش محقق شده تلقی میکنند از درک مشکلات راه بازمانده اند!