سالها پس از آنکه نظام جمهوری اسلامی توسط طیفی از مخالفانش به “حکومت آخوندی” تعبیر شد، آیت الله علی خامنه ای ضمن سخنانی به این مسئله واکنش نشان داد. رهبر جمهوری اسلامی که در قم به سر می برد در جمع تعدادی از روحانیون و طلبه ها و اساتید حوزه علمیه این شهر، نسبت دادن حکومت آخوندی به نظام تحت رهبری خود را یک “تهمت و دروغ آشکار” توصیف کرد.
به گفته آیت الله خامنه ای “نظام اسلامی، حکومت دین و ارزشهای دینی است نه حکومت افراد روحانی.”
“حکومت آخوندی” عبارتی است که پس از انقلاب بهمن 1357 توسط برخی از گروه های مخالف نظام تازه تاسیس مورد استفاده قرار گرفت.یکی از این گروه ها سازمان مجاهدین خلق بود که در توصیف جمهوری اسلامی از عبارت “حکومت آخوندی” استفاده می کند. این گروه اپوزیسیون جمهوری اسلامی همچنین رهبر جمهوری اسلامی را “ولی فقیه ارتجاع” می نامد.
اینک پس از 30 سال و در حالیکه افراد و گروه های دیگری نیز از این ترکیب برای توصیف جمهوری اسلامی استفاده می کنند، آیت الله خامنه ای علاوه بر اینکه این سخن را “دروغ و تهمتی آشکار” می خواند، می گوید: “در نظام اسلامی، صرف روحانی بودن برای به دست گرفتن مسئولیت های حکومتی کافی نیست.”
به گفته وی “روحانی بودن به تنهایی صلاحیت آور نیست همچنانکه موجب سلب صلاحیت هم نمی شود.”
آقای خامنه ای در عین حال تقسیم روحانیون به “آخوند حکومتی” و “آخوند غیرحکومتی” را یک “غلط فاحش” دانسته و اضافه کرده است: “رفتن به سمت حکومت ومسئولیت های حکومتی مانند هر هدف دیگر اگر برای مسائل دنیوی و هوای نفس باشد مردود است اما اگر یک روحانی با اهداف معنوی و الهی، از نظام حمایت و یا مسئولیتهای حکومتی قبول کند این کار، از برترین مصادیق امر به معروف و نهی از منکر و مصداق بارز مجاهدت فی سبیل الله است.”
رهبر جمهوری اسلامی بر این مبنا خواستار “هوشیاری” در مقابل دو مفهوم “غلط و انحرافی” یعنی “حکومت آخوندی ” و نیز “تقسیم روحانیت به آخوند حکومتی و غیرحکومتی” شد و افزود: “آنها می خواهند نظام را از پشتوانه عظیم فکری، عقلی و استدلالی علما محروم کنند و به خیال خود روحانیت انقلابی و حاضر در صحنه را منزوی و بدنام سازند که باید با این اهداف، هوشیارانه مقابله کرد.”
هاشمی: حکومت ما آخوندی است
واکنش تند آیت الله خامنه ای به طرح بحث “حکومت آخوندی” توسط مخالفان جمهوری اسلامی در شرایطی بیان می شود که پیش از این اکبر هاشمی رفسنجانی، رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام و رئیس مجلس خبرگان رهبری، گفته بود آنهایی که می گویند حکومت ایران آخوندی است “درست می گویند.”
آیت الله هاشمی رفسنجانی که در نیمه دوم مردادماه سال 1387 به مشهد سفر کرده بود، در جمع روحانیون و طلبه های حوزه علمیه این شهر اظهار کرده بود: “عده‌ای می‌گویند حکومت ما حکومت آخوندی است که درست هم می‌گویند، چرا که هم اکنون در دستگاه‌های مختلف روحانیت نقش پررنگی دارد، البته کار اجرایی دست دیگران است که حق هم است؛ چون آنها متخصص هستند؛ اما امروز اگر کار ناشایستی صورت گیرد، مردم به روحانیت و اسلام بدبین می‌شوند.”
وی بر این مبنا، اموری مانند “تشکیل نهادهای اسلامی، حاکمیت ولایت فقیه و تدریس علما در دانشگاه‌ها” را نمونه هایی از “دستاوردهای نظام” دانسته و افزوده بود: “اگر خلافی یا سوءمدیریتی صورت گیرد، تنها به عامل آن برنمی‌گردد، بلکه به مدیر مجموعه نیز برمی‌گردد.”
هاشمی رفسنجانی که به عنوان یکی از تئوریسین های اصلی انقلاب و سپس جمهوری اسلامی شناخته می شود، مدل حکومتی جمهوری اسلامی را یک مدل “جدید” عنوان کرده و گفته بود: “بحث ولایت فقیه که حضرت امام در نجف آن را تدریس می‌کردند، مبدا حکومت قرار گرفت که در تشکیل حکومت بی‌سابقه است.”
آیت الله خمینی و حکومت آخوندها
اشاره رئیس مجلس خبرگان رهبری به بحث ولایت فقیه که منشاء تشکیل جمهوری اسلامی و حکومت روحانیون در ایران شد، به مباحثی بود که آیت الله خمینی، بنیانگذار جمهوری اسلامی در کتاب ولایت فقیه خود به طرح آنها پرداخت.
آیت الله خمینی در این کتاب که در زمان اقامت در نجف آن را به رشته تحریر درآورد و همچنین در مباحث درسی خود، حکومت را در اختیار روحانیون و فقها یا “ولی امر” عنوان می کرد.
با وجود این، نظرات آیت الله خمینی در آستانه پیروزی انقلاب 1357 دچار تغییرات اساسی شد.
وی در مصاحبه ها و موضع گیری های خود در آن مقطع ولایت را با “جمهور مردم” عنوان و تصریح می کرد که “علما خود حکومت نخواهند کرد. آنان ناظر و هادی مجریان امور می‌باشند.”
آیت الله خمینی همچنین با بیان اینکه شخصا قصد پذیرش مسئولیتی در دولت آینده را ندارد، در سخنرانی 26 دی ماه 57 خود در فرانسه گفته بود: “من چنین چیزی نگفته‌ام که روحانیون متکفل حکومت خواهند شد. روحانیون شغلشان چیز دیگری است.”
رهبر انقلاب اسلامی همچنین تصریح کرده بود که: “من و سایر روحانیون در حکومت پستی را اشغال نمی‌کنیم، وظیفه روحانیون ارشاد دولت‌ها است. من در حکومت آینده نقش هدایت را دارم.”
اما به دنبال پیروزی انقلاب اسلامی و طبق قانون اساسی جدید، رهبری جمهوری اسلامی بر عهده یک روحانی به عنوان ولی فقیه قرار داده شد و اختیارات قانونی گسترده ای به وی اعطا شد. همزمان بسیاری از دیگر نهادهای پراهمیت نظام نیز در اختیار روحانیون قرار گرفت.
تعدادی از تحلیلگران معتقدند که به دنبال حوادث سال های ابتدایی انقلاب که در نهایت به عزل ابوالحسن بنی صدر، اولین رئیس جمهور ایران از این سمت انجامید، راه برای ورود روحانیون به ساختار عالی حکومتی ایران باز شد.مسئله ای که بیش از همه از اختلافات بنی صدر با روحانیون ارشد حزب جمهوری اسلامی مانند هاشمی رفسنجانی، محمدحسین بهشتی، سید علی خامنه ای و… ناشی می شد.
هم اکنون ناظران اعتقاد دارند با توجه به قدرت گیری روزافزون نهادهای امنیتی و نظامی و در راس آنها سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در ساختار حقوقی و حقیقی جمهوری اسلامی، دیگر نمی توان حکومت ایران را حکومت روحانیون به شمار آورد، هرچند روحانیون کماکان کنترل بسیاری از نهادهای حساس نظام را بر عهده دارند و رهبر جمهوری اسلامی به عنوان قدرتمندترین مقام نظام نیز از میان آنها انتخاب می شود.
