ایران ست

به دلیل اینکه برنامه‏هایی که از طریق ماهواره توسط دولتهای غربی و بیشتر کشورهای همسایه پخش می‏شوند، غالبا در بردارنده آموزش افکار گمراه‏کننده و تحریف حقایق و همچنین برنامه‏های لهو و فساد هستند و حتّی مشاهده برنامه‏های علمی یا قرآن ازطریق آنها موجب وقوع در فساد و ارتکاب حرام می‏گردد، بنابر این شرعا استفاده از آنتن‏های مذکور برای دیدن آن برنامه‏ها حرام است.”

این  آخرین فتوای آیت الله خامنه ای، رهبر جمهوی اسلامی و رئیس واقعی دستگاه عریض و طویل رادیو تلویزیون انحصاری جمهوری اسلامی  درباره استفاده از دستگاههای گیرنده امواج ماهواره ای است. فتوایی که گویا همین روزها باید در خصوص آن تجدید نظر کند، چرا که معاونت توسعه و فناوری رسانه صدا وسیما اخیرا خبر از آغاز به کار قریب الوقوع ماهواره “ایران ست”  داده است.

ماهواره ای که قرار است،  آنگونه که علی عسگری  می گوید، در مدار 26 درجه کار پخش 45 کانال تلویزیونی  ( که سی تای آن کانال های استانی است)و تعداد بیشتری ایستگاه رادیویی را که جملگی زیر لوگوی سازمان صداوسیما فعالیت می کنند انجام دهد.

رسانه ها در ایران تحت کنترل شدید دولت هستند و علاوه بر آنکه دولت و دستگاههای حکومتی تا کنون صدها روزنامه و نشریه را توقیف و صدها روزنامه نگار را نیز بازداشت و زندانی کرده اند. روندی که چند ماه پس از وقوع انقلاب اسلامی آغاز و تاکنون ادامه داشته است.

مهمترین و بزرگترین روزنامه ها در اختیار ارگان ها و سازمان های دولتی – حکومتی قرار دارند با این حال تقریبا از زمان بر روی کار آمدن دولت اصلاح طلب محمد خاتمی تاکنون که محمود احمدی نژاد پنجمین سال ریاست جمهوریش را بر ایران سپری می کند همواره اصلاح طلبان و منتقدان درون حکومتی، دارای نشریه یا نشریاتی( هرچند پر از سانسور رسمی و خودسانسوری) بوده اند. موهبتی که در خصوص رسانه های دیگر چون رادیو و تلویزیون شامل حال انها نبوده و همواره همچون ابزاری قدرتمند و پر نفوذ علیه جریان های اصلاح طلب و منتقدان درون حکومتی جمهوری اسلامی وارد میدان شده است. از برنامه “هویت” و “چراغ” گرفته تا پخش گوشه هایی از کنفرانس برلین و اعترافات تلویزیونی دنباله دار پس از انتخابات پر مناقشه ریاست جمهوری سال گذشته.اما از زمانی که ماهواره ها آسمان ایران را تسخیر کردند، شبکه های فارسی زبان نیز قارچ گونه از صدها و هزاران کیلومتر دور از حوزه تحت حاکمیت تهران پدیدار شدند و به عنوان رقیبی در برابر کانال های رسمی جمهوری اسلامی قد علم کردند. این کانال ها برنامه های خود را بر پخش فیلم های سینمایی و ویدئو موزیک های سالهای قبل از انقلاب متمرکز کردند در اغلب این تلویزیون ها یک یا دو مجری ساعت ها می نشستند و برای مخاطبان ناراضی خود در ایران، به افشاگری ضعف ها و دروغ های حاکمان جمهوری اسلامی می پرداختند.

با اینکه این تلویزیون ها که در میان مردم به “تلویزیون های لس انجلسی” معروف بودند از سطح کیفی بسیار نازلی برخوردار بودند و برنامه های انها اغلب تکراری و تقلیدی بود اما این تلویزیون ها خشم سران تهران را برانگیخت و به عنوان “تهاجم فرهنگی” به مقابله با آن پرداختند و مجلس جمهوری اسلامی  نیز قانون ممنوعیت استفاده از  تجهیزات دریافت ماهواره را در مجلس محافظه کار پنجم تصویب کرد.

قانونی که چند باری بازبینی هم شد اما به خاطر عدم کارایی آن، یا به گفته برخی از نمایندگان محافظه کار، مجالس هفتم و هشتم به خاطر عدم اجرای درست آن نتوانست انگونه که مد نظر محافظه کاران بود پشت بام ها را از بشقاب های ماهواره ای خالی کند این امر که اتفاق نیفتاد هیچ، ماهواره ها سر از روستاهای دور افتاده نیز درآوردند. چرا که رفته رفته تلویزیون های آن سوی آبها رنگ و لعابی تازه به خود گرفتند، حرفه ای تر و متنوع تر شدند و در نتیجه چشم های بیشتری را به خود خیره کردند.

از  موشک سازی تا شبکه تلویزیونی سازی

مهندسان فرهنگی جمهوری اسلامی در سالهای اخیر اما گویا به اشتباه خود پی برده اند و این بار می خواهند از کالایی که آنرا “مفسده” می خواندند، سفیرهای فرهنگی بسازند و در مقابل “سلاح تهاجم فرهنگی” سپری از همان جنس بسازند. اینگونه است که سازمان رادیو تلویزیون جمهوری اسلامی نه تنها اقدام به راه اندازی دو کانال پرهزینه  خبری “پرس تی وی” و “العالم” می کنند که امروزه تقریبا تمام کانال های استانی ایران بر روی ماهواره های یوتل ست، آسیاست و اخیرا “عرب ست” قرار گرفته اند. “عرب ست” ماهواره ای است که کار پخش شبکه های کشورهای عرب خاورمیانه را انجام می دهد و در مدار 26  درجه واقع است؛ جایی که قرار است به زودی “ایران ست” نیز قرار بگیرد. به معنای دیگر کسانی که بخواهند  کانال های “ایران ست” را دنبال کنند می توانند به راحتی شبکه های پخش شده از سوی عرب ست را نیز تماشا کنند.

حکومت اسلامی همچنین اخیرا کانال “آی فیلم” که مختص پخش فیلم های سینمایی ایرانی با زیر نویس یا دوبله عربی است را بر روی ماهواره فرستاد. پیش از آن هم “الکوثر” و  “سحر” کانال هایی بودند که به دنبال مخاطبان عرب می گشتند. مقامات تلویزیون جمهوری اسلامی همچنین خبر از راه اندازی قریب الوقوع یک شبکه خبری اسپانیولی داده اند، کانالی که تمرکزش بر امریکای جنوبی خواهد بود منطقه ای که چند سالی است تهران متحدان و دوستان تازه ای یافته است. راه اندازی یک کانال به زبان اردو نیز از دیگر برنامه های معاونت برون مرزی سازمان صداوسیماست.

 هم اکنون از کانال های دوگانه سحر نیز برنامه ای برای مخاطبان فرانسوی، انگلیسی، بوسنیایی، آذری، کردی و اردو پخش می شود که بعضی از این کانال ها همچون بوسنیایی یا  فرانسوی، به خاطر نوع نگاه خاص مذهبی که دارد  دارای مخاطبان مسلمانی در اروپا شده است.

در کنار این و در سکوت هستند کانال هایی که می توان گفت خصوصی هستند و برنامه های خود را نیز در ایران به وِیژه شهر مذهبی قم تهیه می کنند. کانال هایی چون “ شبکه امام حسین”  و “شبکه ولایت”. شبکه هایی که به زبان فارسی پخش می شوند و برنامه های ان صرفا سخنرانی روحانیون، پخش انواع ادعیه و پخش مستقیم زیارتگاه های شیعه است. شاید بتوان همین کانال ها را نخستین کانال های فارسی و خصوصی که در ایران فعال هستند نام برد.

عزت الله ضرغامی، مهندسی که در بخش موشکی سپاه پاسداران فعالیت می کرد این روزها به نظر می رسد که درصدد راه اندازی کانال هایی است که از تهران همچون موشک به پرواز درآیند و افکار عمومی جهان را نسبت به وجهه حکومت جمهوری اسلامی ترمیم و بهبود بخشد. اما مشکل واقعی کانال های و شبکه های ماهواره ای فارسی زبان است که هر روز با قدرت بیشتری عرض اندام می کنند. دیگر چون دهه 90 این کانال ها از سطح پائین کیفی و مخاطب در رنج نیستند، پخش فیلم های سینمایی و سریال های رنگارنگ و برنامه های موفق سرگرم کننده در کنار کانال های نیمه حرفه ای خبری مشکل بزرگی بر سر راه ضرغامی و مافوق او آیت الله خامنه ای گشوده است.

ایران ست و دیجتالی کردن

در پرتو شکست و ناکامی پروژه جمع آوری بشقاب های ماهواره و پارازیت ها، مقامات فرهنگی جمهوری اسلامی  تاکنون به دو راه حل رسیده اند. یکی دیجیتال کردن رادیو، تلویزیون و دیگری پروژه ماهواره ای ایران ست.

 پروژه دیجیتال کردن فرستنده های تلویزیون از انجایی مهم دیده شده که با توجه به وسعت کشور اگر سازمان صداوسیما قصد راه اندازی کانال جدیدی داشته باشد ناچارست که برای هر کانال صدها فرستنده آنالوگ جداگانه در سراسر کشور ایجاد کند. اقدامی بسیار هزینه ساز و طولانی، اما اگر به جای سیستم انالوگ  از سیستم دیجیتال بهره گیرد میتواند از یک ایستگاه فرستنده امواج تلویزیونی دهها کانال را پخش کند و وسعتی به مراتب بیشتر را تحت پوشش خود قرار دهد. پروژه ای که  نیازمند میلیاردها دلار هزینه است  اما آنگونه که از خبرها پیداست مقامات جمهوری اسلامی در پی اجرایی کردن آن هستند، تا از این طریق بتوانند بدون نیاز به ماهواره هر خانواده ایرانی بتوانند چندین کانال از جمله ملی و استانی و فراملی ( پرس تی وی، العالم، کوثر و..) را ببیند تا در پرتو این تنوع مخاطب ایرانی از برنامه های ماهواره ای دور شود.

پروژه “ایران ست” اما، پروژه ای است که سالهاست در کشورهای دیگر دنیا از جمله همسایگان مورد استفاده است. به عنوان مثال در ترکیه، ماهواره ترک ست، کار پخش شبکه های ترک زبان را انجام می دهد و در کنار چندین کانال دولتی دهها کانال های خصوصی ترکی را نیز پخش میکند. شهروندان ترکیه با نصب یک دیش بر بام منازل خود بیش از 150 کانال را از “ترک ست” دریافت می کنند و معمولا شهروندان ترک به سراغ دیگر ماهواره ها چون هاتبرد و عرب ست نمیروند.

 در کشورهای عربی نیز وضع به همین گونه است و معمولا مخاطبان کمی هستند که برای تماشای برنامه های مورد علاقه خود با سراغ ماهواره ای دیگر غیر از “عرب ست” را میگیرند. اما به نظر می رسد این موضوع برای ایران چندان موفقیت آمیز نباشد. چرا که گرچه عدد 45 کانال تلویزیونی شاید دهن پر کن باشد اما به دلیل تشابه نوع نگاه حاکم بر این تلویزیون ها و برنامه سازی ها مشابه  از یکسو و عادت کردن مخاطب ایرانی دارای ماهواره به کانال های غیر دولتی، و سانسور شدید خبری اعمال شده در کانال های داخلی امکان رویگردانی مخاطب ایرانی از کانال های غیر حکومتی بسیار دشوار به نظر می رسد.

بی شک کانال های جمهوری اسلامی نیز تا جایی می توانند از شیوه برنامه های “بی بی سی”، “پارازیت “صدای آمریکا و “رادیو پس فردای” رادیو فردا تقلید کنند، و زمانی که بحث بر سر محتوی  باشد، کانال های غیر حکومتی در میادینی پای می گذارند که کانال های داخلی هرگز نمی توانند وارد ان شوند و رقابت کنند. به عنوان مثال شاید صدا و سیما با راه اندازی یک کانال ویژه پخش سریال و فیلم سینمایی و تولید سریال های خوب ایرانی از میزان مخاطبان “فارسی وان” بکاهد، و یا شاید بتواند در عرصه پخش برخی خبرها و نگاهها در حوزه ایران و خاورمیانه از طریق “پرس تی وی” و “العالم” با کانال های عربی و انگلیسی به رقابت بپردازد. اما تا زمانی که در درون کشور انسداد، سانسور و دیکتاتوری حاکم باشد، نمی تواند مخاطب داخلی را در بخش خبر به خود جذب کند و از پس شبکه های خبری فارسی، و بخش های خبری دیگر تلویزیون ها فارغ آید. این نکته را نیز نباید از ذهن دور داشت که کانالی چون “بی بی سی فارسی” از آن رو پر قدرت تر از این چیزی که شاهد هستیم ( همچون بخش انگلیسی ویا حتی عربی بی بی سی) وارد عرصه نشده است که مدیران آن متوجه شده اند با همین میزان سرمایه گذاری و تولید هم می توانند بهترین شبکه خبری فارسی باشد و چون رقیب قدری شاید تا سالها نداشته باشد نیازی هم به گسترش برنامه های خود در زمان کنونی ندیده اند.

به نظر می رسد آشتی دیرهنگام مقامات تصمیم گیر ایرانی با فن آوری ماهواره اندکی دیر شده باشد و پروژه “ایران ست”  گرچه به خودی خود امری مثبت  و رو به جلو است اما نتواند که خواست حاکمان تهران را برآورده کند. تنها زمانی می توان امیدوار بود که نگاهها از لس انجلس و لندن و… به سمت تهران برگردد که همگام با تغییر ظاهر برنامه ها و دکوراسیون و افزایش و تخصصی شدن کانال ها فکرها هم نو شود، شبکه های خصوصی به میدان آیند و عرصه خبر از انحصار و انسداد بیرون آید؛ که اگر به جای برنامه 20:30  صد کانال تلویزیونی، زمینی و ماهواره ای  درصدد وارونه نمایی واقعیت های ملموس و روزانه زندگی مردم باشند توفیقی به دست نخواهند آورد.