“جشنی که در هماهنگی با زیست و معاش مردم باشد، توجه آنها را به خود جلب خواهد کرد”؛ این تفسیری است که محمود دولت‌آبادی، نویسنده نامدار از راز ماندگاری یلدا ارائه می‌کند و چه بجاست اشاره او به جنبه‌های اقتصادی این دست از مناسبت‌ها. یلدا هم مثل نوروز، در گذر ایام فراموش نشده و همچنان با آیین‌هایی مخصوص گرامی داشته می‌شود اما جدا از درهم تنیدگی با سنت، با فاکتور قیمت و گرانی هم پیوندی عمیق پیدا کرده است.
برای هرخانواده چقدر آب می‌خورد؟
آداب شب یلدا دو شباهت عمده با نوروز دارد؛ حضور میوه و آجیل. سال گذشته در آستانه نوروز، قیمت آجیل و مخصوصا پسته آن قدر گران شده بود که حتی در شبکه‌های اجتماعی دعوت به تحریم پسته می‌کردند و موضوع این گرانی بی‌سابقه، دستمایه شوخی‌ها و لطیفه‌های بسیاری شد. با کاسته شدن از التهابات اقتصادی در ماه‌های اخیر، اگرچه قیمت‌ها در آستانه یلدا همچنان روندی صعودی پیدا کرده اما این بار دیگر خبری از تحریم نیست؛ شاید هم برخلافِ قولِ دولت‌آبادی، دغدغه معاش می‌رود تا یلدا را هم کمرنگ و کمرنگ‌تر کند و نبود تقاضا باعث شده تا گرانی شب یلدا چنان ملتهب و حساس نباشد. با این حال، عکس‌های مخابره شده از مراکز خرید تهران و شهرستان‌ها سندی است بر این ادعا که بخش قابل توجهی از شهروندان ایرانی، امسال هم برای یلدا تدارک ویژه‌ای دیدند.
ظهر روز شنبه، رییس اتحادیه بارفروشان از فراوانی میوه در میدان بزرگ و نبود مشتری برای خرید خبر داد و گفت: “به حدی بار میوه در میدان بزرگ زیاد است که همه دنبال مشتری هستند، اما خریدار وجود ندارد.”
به گفته مصطفی دارایی‌نژاد، امسال میوه زیاد و قیمت‌ها ارزان است اما مغازه‌داران چند برابر قیمتِ میدان، میوه‌ها را می‌فروشند.
یکی از وبسایت‌های خبری هم این تفاوت قابل توجه قیمت در میادین میوه و تره‌بار با مغازه‌ها را تایید کرده و گزارش داده است: “مردم در یلدای امسال تمایل دو چندانی به خرید از این میادین دارند؛ میادینی که تفاوت قیمت میوه در آن با خرده فروشی های سطح شهر در برخی اقلام بیش از دو برابر است. صف مشتریان در میادین میوه و تره بار از هفته پیش تاکنون طویل تر شده و البته خریدها هم در اغلب موارد به شکل جعبه ای و عمده است. بسیاری از خانواده ها ترجیح می دهند، از این اختلاف قیمتی موجود نهایت استفاده را ببرند و هر چه نیاز است، بخرند.”
از سوی دیگر به گزارش خبرگزاری مهر، خریدها از سوی مردم کم و بیش انجام می شود، اما آنچه مشهود است، کوچک شدن این سبدهای خرید به لحاظ تنوع و حجم اقلامی است که مردم خرید می کنند. نگاهی به خریدهای مردم نشان می دهد که آنها به خصوص در مورد آجیل و خشکبار، حجم کمتری را خرید می کنند و برخی اقلام سنگین وزن آن همچون باسلوق یا قیسی را حذف کرده اند. اما رونق خرید بیشتر در هندوانه و انار به چشم می خورد.
همچنین حساب کرده است که اگر یک سبد خرید شب یلدا برای یک خانواده چهارنفره را شامل نیم کیلوگرم آجیل، یک کیلوگرم انار، یک کیلوگرم پرتقال، یک کیلوگرم سیب، یک کیلوگرم نارنگی، یک هندوانه ۳ کیلوگرمی و یک کیلوگرم خیار، یک کیلوگرم شیرینی تر در نظر بگیریم، قیمت آن حدود ۴۴ هزار و ۶۵۰ تومان خواهد بود؛ از قرار ۲۴ هزار تومان بابت آجیل، ۱۶۵۰ تومان برای پرتقال، ۲۲۰۰ تومان بابت سیب، ۱۳۰۰ تومان برای نارنگی، ۱۷۵۰ بابت انار و ۱۵۰۰ تومان بابت هندوانه و ۱۰۵۰۰تومان بابت شیرینی.
اما بشنوید روایت یکی از فروشندگان آجیل و خشکبار در خیابان پاسداران تهران را که به روزنامه شهروند گفته است: “خریداران آجیل برای شب یلدا کمتر پیش می‌آید به دلیل بالا بودن نرخ، از خریدن آجیل خودداری کنند، چون مطمئن هستند باید آجیل داشته باشند. می‌خرند و نهایتا زیر لب اعتراضی به قیمت موجود می‌کنند.” این فروشنده تاکید دارد ۱۵ سال است در این صنف فعالیت می‌کند و مشتری‌های خاص خود را دارد که ممکن نیست شب یلدا را بدون آجیل بگذرانند.
این روزنامه از نارضایتی مردم در تهران و سایر شهرستان‌ها نوشته ولی در عین حال می‌گوید که عموما اصرار دارند تا با وجود این گرانی‌ها، مراسم شب یلدا را به جای بیاورند: “شب یلدا برای بسیاری از مردم حکم نان شب پیدا می‌کند و برای این دسته از مردم که شاید در طول سال، کمتر فرصت خوردن برخی خوراکی‌ها را پیدا می‌کنند و در عمل، ویتامین‌رسی به بدنشان، دوره تناوب دیر به دیری را تجربه می‌کند، یلدا جزو جدایی‌ناپذیری است و تنها چند ثانیه طولانی‌تر بودن شب اهمیت ندارد و باورهایی دوست‌داشتنی بهانه چیدن سفره‌ای یلدایی می‌شود.”
یلدا و رسانه‌ها
صدا و سیما به دلیل تقارن با “اربعین حسینی” و همراه با اقشار مقید و مذهبی، امسال استقبال چندانی از یلدا نکرد. به جز شبکه یک و سه، بقیه شبکه‌ها برخلاف سال‌های گذشته، ویژه‌برنامه‌ای در این شب نداشتند و یا این که به سراغ موضوعات مذهبی و انقلابی، مانند یلدا در جبهه‌های جنگ رفتند.
روزنامه‌های چاپ تهران هم در روز شنبه احتیاط کردند و برخلاف سال‌های گذشته، در صفحه یک‌هایشان خبری از عکس و طرح‌های مربوط به یلدا نبود. در این میان، ایران، روزنامه دولت استثنا بود و دانه‌های انار را در کنار لوگو کار گذاشت و چند صفحه ویژه یلدا داشت.
روزنامه شهروند صفحه آخرش را به یلدا اختصاص داده بود و با حضور چهره‌های بنام فرهنگ و ادب، حسابی دستش پر بود. از جمله محمود دولت‌آبادی نوشته بود که “آنچه مثلا جشن مهرگان که عید برداشت حاصل کار و زحمت کشاورزان بوده به دست فراموشی سپرده، تحولات معیشت، کار و کشاورزی در گذر تاریخ این ملت است. سالیان‌سال جنگ و غارت‌های تاریخ، گرسنگی و کشاورزی بی‌حاصل، مهرگان را از خاطره جمعی مردم پاک کرد. نوروز و یلدا در این میان زنده ماندند، شاید بهتر باشد بگوییم مردم آن را زنده نگه داشته‌اند. جشنی که در هماهنگی با زیست و معاش مردم باشد، توجه آنها را به خود جلب خواهد کرد. همین توجه همیشگی مردم و ریشه‌های تاریخی و اقتصادی است که می‌تواند این مناسبت‌ها را زنده نگه دارد.”
جواد مجابی هم دعوت به شادی و امیدواری می‌کرد: “در دل تیره‌شبان داشتن امید از مقوله مالیخولیا نیست، طبیعت فقط در زمستان پایدار نمی‌ماند برمی‌جوشد و می‌خروشد تا بهار را بیاورد. باید از ثمن بیاموزیم،گل سپیدرنگی که زیر برف جوانه می‌زند با برگچه‌هایش که به دشنه‌های هخامنشی شبیه‌اند. زیر برف سرد پوشاننده دوام می‌آورد از گرمای دلش شاید باشد که لحاف برف را کنار می زند، قد می‌کشد در هوای نوروز و عطرش را می‌پراکند در مشام پنجره‌ها و مغز بیدار انسان‌ها.”
سیدعلی صالحی اما از حال و هوای متفاوتی گفته بود؛ این که “من در بی‌چراغی این جهان شرفخوار هم از بابت یلدا چه بنویسم که شبی بلند است به بیداری بوده‌گان!؟ من به هزار شبی می‌اندیشم که سوریه را در ستم سهمناک خود بلعیده و بالا آورده است. آیا شما هم دیدی سر انگشتان کبود و یخ‌زده کودکان سوریایی را؟ سوخته‌زار بزرگ، بیدادگاه بشری، دورخ درد و برف! هزار شب سیاه از سوگستان سوریه گذشته است. درست شب یلدایی ما: آن‌جا بر مردم مبهوت این فاجعه چه می‌رود؟”
محمدعلی سپانلو هم یلداهایی با بیماری و بستری شدن را به یاد دارد و از آنها خاطره می‌گوید: “در خیالم نامه‌ای می نوشتم به ایزد مهر؛ میترا و به زبان حال همه بیماران آرزو می‌کردم که هرچه زودتر طلوع کند و شب همچنان درنگ می‌کرد.”
در میان کارتونیست‌ها هم، می‌شد از طرح یلدایی هادی حیدری در صفحه آخر شرق سراغ گرفت و یا کارتون احسان گنجی در ابتکار که به یلدا برای فقرا و بی‌خانمان‌ها می‌پردازد. ایسنا هم از شب یلدای کارتن خواب‌های مشهد گزارش تصویری منتشر کرده و مهر، شب یلدا در آسایشگاه کهریزک و نیز جشن یلدا با کودکان کار را به تصویر کشیده است.
گزارش تصویری از بازار تجریش، ساعاتی پیش از شب یلدا را هم می‌توانید اینجا ببینید.
