آندرس کالا
درحالی که صدها هزار نفر از مردم اروپا چند هفته گذشته را با مشکلات قطع گاز روسیه سپری می کردند، ایران سعی می کرد خود را به عنوان رقیبی قابل اعتماد برای شرکت گازپروم مسکو معرفی کند. باادامه نگرانی ها دربارۀ بلندپروازی های هسته ای ایران، لجاجت روسیه بر سر بهای گاز و طرح های باراک اوباما برای گشایش مجراهای دیپلماتیک جدید با ایران، تهران در موقعیت جذاب تری قرار گرفته است.
دیپلماسی انرژی ایران که با نگرانی و سراسیمگی اروپا برای کاهش وابستگی خود به گاز دولتی کرملین همزمان شده، نشانگر آن است که تهران می خواهد به این کشور به چشم یک صادر کننده مورد اعتماد گازی نگاه کنند.
برای مثال مدت کوتاهی پس از آنکه روسیه جریان گاز طبیعی خود را به اروپا از طریق خاک اوکراین قطع کرد، ایران صادرات گاز خود به ترکیه را با 50 درصد افزایش به بیش از 630 میلیون فوت مکعب در روز رساند. به گزارش سرویس خبری وزارت نفت ایران- شانا، این کشور قصد دارد صادرات خود به ترکیه را به مرز یک میلیارد فوت مکعب در روز برساند. ضمناً تهران قصد دارد خط لوله دومی را برای صادرات گاز به اروپا تأسیس کند.
آشکار است که علت مشخص همه این اقدامات، مناقشه گازپروم روسیه با اوکراین بر سر بهای گاز است. بن بست موجود میان روسیه و اوکراین همین اواخر حل و فصل شد. اوکراین حاضر شد بهای پرداختی اروپائی ها برای گاز را با احتساب 20 درصد تخفیف بپذیرد . در عوض روسیه نیز پذیرفت هزینه ترانزیت برابر با سایر کشورها را به اوکراین بپردازد، به شرط آنکه اوکراین تمامی بدهی خود را تا آغاز سال 2010 بازپس دهد. حدود 20 درصد از گاز مورد نیاز اروپا از روسیه و ضمن عبور از اوکراین تأمین می شود.
هرچند ایران مایل است سهم بیشتری از بازار اروپا را دراختیار بگیرد، از سوی دیگر امیدوار است به یک توافق تبادل گازی با روسیه هم دست پیدا کند. توافق یاد شده در حاشیه نشست مربوط به تشکیل کشورهای صادرکننده گاز در قطر که بزرگترین صادرکننده های گاز دنیا را کنار هم قرار می دهد، مورد بحث و مذاکره قرار گرفته است. تحت چنین توافقی، روسیه گاز خود را از طریق خط لوله به مرز شمالی ایران تحویل می دهد و ایران نیز به اندازه همان مقدار گاز به مشتریان روسیه در جنوب تحویل خواهد داد. اتصال خط لوله ایران به ترکیه می تواند به روسیه این امکان را بدهد که برای ارائه سرویس بهتر به اروپا، تا اندازه ای اوکراین را دور بزند.
از سوی دیگر، ایران در حال گسترش پیوندهای انرژی با ترکمنستان می باشد که در افق نیازهای گازی اروپا و آسیا، جایگاه ویژه ای دارد. گزارش ها از امضای قراردادی برای توسعه یک میدان عظیم گازی در ترکمنستان توسط ایران خبر می دهند که قادر به تولید 350 فوت مکعب از در روز خواهد بود. این قرارداد تنها چند روز پس از آن امضا شد که هر دو کشور بر سر تعیین فرمول قیمت واردات 880 فوت مکعبی به ایران به توافق رسیدند. ایران به عنوان بخشی از استراتژی صادرات گاز، قصد دارد قراردادهای تبال گازی را با ترکمنستان و قزاقستان به امضأ برساند.
ترکمنستان برای اروپا که مایل به دراختیار داشتن گزینه هائی بیشتربرای رهایی از وابستگی به گاز روسیه است، یک نقش کلیدی ایفا می کند. این کشور صاحب میدان گازی یولوتان عثمان جنوبی است که پنجمین میدان بزرگ گازی دنیا محسوب می شود و درحال حاضر، سرگرم ساخت خط لوله ای به سوی چین برای انتقال بیش از یک میلیارد فوت مکعب گاز در سال می باشد.
احتمال زیادی وجود دارد که ایران در طرح خط لوله نابوکو نقشی را برعهده بگیرد. هدف اصلی این طرح، کاهش وابستگی اروپا به گاز روسیه است. قسمت های کلیدی این طرح از خاک ترکیه گذر می کند، درحالیکه این کشور مشتاقانه در پی ملحق شدن به اتحادیه اروپا است.
آشکار است که سیاست خارجی کلیدی ایران، همچنان پیگیری برنامه هسته ای است. دولت ایران درحالیکه اصرار دارد به انرژی هسته ای احتیاج دارد، استراتژی صادرات گاز خود را نیز پی می گیرد. ایران برای عملی کردن چنین خط مشی، باید مقدار زیادی از یارانه های داخلی گاز را قطع کند. محمود احمدی نژاد مدتی پیش توانست پشتیبانی مقدماتی مجلس را برای لایحه اصلاحات اقتصاد داخلی در کاهش یارانه های بخش انرژی- از جمله گاز طبیعی- بدست آورد. اگر ایران به فکر افزایش صادرات گاز است، باید نیازهای داخلی خود را کاهش دهد.
هرچند همه این طرح ها به نظر جالب توجه می رسند، باید به این نکته نیز توجه کرد که بحث افزایش صادرات گاز در ایران از مدت ها پیش مطرح بوده است. با اینحال، تراز صادرات و واردات گازی ایران ظرف ده های گذشته به سوی واردات بیشتررفته است. اینکه آیا این تراز قابل تغییر است یا خیر،درآینده معلوم می شود.
منبع: انرژی تریبون- 19 ژانویه