پس از تاکید فرماندهان نظامی درباره عدم تغییر سیاست خارجی و گفته های آیت الله خامنه ای درباره “خوشبین نبودن” به تعامل با دنیا، حسن روحانی در نخستین اظهاراتش پس از تشکیل دولت یازدهم در جملاتی دو پهلو ضمن تاکید بر “تجدید نظر” در سیاست خارجی از تغییر نیافتن “اصول و مبانی” در این عرصه خبرداد.
حسن روحانی در مراسم معارفه محمدجواد ظریف وزیر خارجه دولت خود گفت: “مردم در انتخابات ۲۴ خرداد اعلام کردند که سیاست خارجی جدیدی می خواهند و تجدیدنظر در این عرصه یکی از مهم ترین پیام های مردم بود.
وی د ر عین حال تاکید کرد: تجدید نظر در سیاست خارجی به مفهوم تغییر در اصول و مبانی نیست چرا که اصول سر جای خود و ثابت است.
وی در این اظهاراتش با انتقاد تلویحی از سیاست خارجی جمهوری اسلامی در دولت احمدی نژاد افزود:“مردم یک برداشتی از سیاست خارجه سالهای گذشته دارند، البته این به این معنا نیست که کارشناسان وزارت خارجه کم‌کاری کرده‌اند و معنایش این نیست که وزارت خارجه از کارشناسان زبده خالی شده است، معنایش این است که صدای کارشناسان وزارت خارجه در داخل ساختمان وزارت خارجه محبوس بوده و این صدا به گوش کسانی که باید برسد، نمی‌رسیده و اگر می‌رسیده برخی به خوبی عمل نمی‌کردند.”
او در همین بخش از گفته هایش تاکید کرد که”سیاست خارجی جایی نیست که بدون دقت کسی بتواند در آن سخن بگوید و یا موضع بگیرد و یا در مذاکرات در برابر طرف مقابل مطلبی را مطرح کند، هرگونه اشتباهی در سیاست خارجی برای ملت بسیار بسیار سنگین خواهد بود. مسئولان رده بالا اگر در موضع‌گیری خطا کنند، از جیب مردم خرج کرده‌اند و باید پاسخگوی مردم باشند.”
هرچند وی اشاره ای به نام محمود احمدی نژاد نکرد اما به نظر می رسد وی در این گفته هایش او و اظهارات جنجالی اش را مخاطب و مورد انتقاد قرار داده بود:“سیاست خارجی جای شعار نیست و اگر خیلی دوست داریم که از مردم تکبیر بگیریم ،راه دیگری وجود دارد. ما حق نداریم که سیاست خارجی را برای گرفتن تکبیر و کف صرف کنیم، عرصه سیاست خارجی بسیار حساس است و من کلید حل مشکلات‌مان را در این مقطع در دست سیاست خارجی می‌دانم. “
رییس دولت یازدهم جمهوری اسلامی البته در عین حال به اعضای وزارت خارجه گفت که “ما در بیان منافع ملی‌مان باید با کمال شهامت حرف بزنیم و با کسی تعارف نداریم، ولی سخن باید عادلانه، دقیق و منطقی باشد.”
او همچنین با گفتن اینکه “ ملت در این انتخابات پیروز شد و ما اگر صدای ملت را نشنویم شکست می‌خوریم” افزود:” ما در برابر خارجی‌ها نیازمند قدرت ملی که همان اجماع ملی است، هستیم، اگر ملت احساس کند که ما در راستای منافع آنها قدم می‌گذاریم حتی خارجی‌ها اگر لج‌بازی هم کنند تمام ملت پشت سر ماست. ملت ما منافع و حقوق خود را زیر پا نمی‌گذارد و پیام روشنی را نیز در این ارتباط به دنیا داده است و دنیا باید این پیام را بشنود و حتی اگر نشنود مردم ما قدم‌های استوار خود را در مسیر اهداف و منافع ملی بر خواهند داشت.”
ناظران داخلی وخارجی معتقدند یکی از چالش های بزرگ حسن روحانی در حال حاضر سیاست گذاری و همچنین چگونگی اجرای سیاست خارجی در دولت است. طی سالهای گذشته رهبرجمهوری اسلامی و افراد دارای سمت های انتصابی بیش از مسوولین دولت و مقامات وزارت امور خارجه در عرصه سیاست خارجی بویژه در جریان مذاکرات مناقشه هسته ای با جامعه بین الملل نقش داشته اند. حتی محمود احمدی نژاد که در طول ریاست جمهوری اش با دخالت در سیاست خارجی هزینه های بزرگی بر دوش حکومت و مردم گذاشت در اواخر دوران ریاست جمهوریش طی یک مصاحبه زنده تلویزیونی به صراحت اعلام کرد که” مدتی است که من در این موضوع دخالتی ندارم.”
درجریان رقابت های انتخابات ریاست جمهوری اخیر و همچنین پس از اعلام پیروزی حسن روحانی نیز فرماندهان ارشد نهادهای نظامی همچون سپاه پاسداران و برخی روحانیون به وی هشدار داده اند که اصول سیاست خارجی در جمهوری اسلامی تنها توسط شخص آیت الله خامنه ای تعیین شده و قابلیت تغییر ندارد.
از جمله چندی پیش حجت الاسلام عبدالله حاجی صادقی جانشین نمایندگی آیت الله خامنه ای در سپاه به صراحت بر این مساله تاکید و ضمن انتقاداتی از حسن روحانی گفته بود که “ در نظام اسلامی یک سیاست گذار بیشتر وجود ندارد که آن هم ولی فقیه است، رییس جمهور رییس قوه مجریه است نه نظریه پرداز و سیاست گذار در روابط خارجی، سیاست های خارجی دست رییس جمهور نیست بلکه دیپلماسی خارجی بر عهده رییس جمهور است. کاندیداهایی در مناظره ها سخن از تغییر و تحول در سیاست خارجی می‌گفتند، این سخن درستی نبود، چون سیاست خارجی دست شما نیست که بخواهید آنر ا تغییر دهید این ها در حوزه اختیارات ولایت است.”
او همچنین تصریح کرده بود که “امروز برخی به منتخب مردم مشاوره می دهند که خودت عمل کن و به رهبری کاری نداشته باش، عملکرد رییس جمهور منتخب در کنفرانس خبری مثبت بود، اما در آینده با مشکلاتی روبرو خواهد شد که باید کمکش کرد.”
سرتیپ پاسدار یدالله جوانی از مقامات ارشد سپاه پاسداران که هم اکنون تحت عنوان مشاور نمایندگی رهبر جمهوری اسلامی در سپاه فعالیت می کندهم در این رابطه اظهار کرده بود که “ اگر تصور غربی‌ها این باشد که با روی کارآمدن دولت جدید در ایران، رفتار سیاسی نظام اسلامی در موضوع هسته‌ای تغییر می‌کند، این اشتباه بزرگی از سوی آنها است. خود آقای روحانی هم به این قضیه اشاره کردند و غربی‌ها هم متوجه شده‌اند که در ایران سیاست‌های کلان و کلی از سوی رهبر معظم انقلاب مشخص می‌شود و دولت‌ها مجری سیاست‌ها هستند. «ما به رئیس‌جمهور می‌گوییم رئیس قوه مجریه. در حوزه دیپلماسی و سیاست خارجی نیز دستگاه سیاست خارجی کشور پیگیر سیاست‌های کلی نظام است.”
حجت الاسلام محمدرضا تویسرکانی نماینده رهبرجمهوری اسلامی در بسیج هم طی اظهاراتی در واپسین روز تیرماه سال جاری گفته بود:” این روزها شعار اعتدال‌گرایی مطرح می‌شود ما نباید اعتدال‌گرایی را نقطه مقابل روحیه جهادی قلمداد کنیم. همانگونه که رهبری هم فرمودند اعتدال به معنای عقب‌نشینی در برابر خواسته‌های دشمنان نیست و باید با استفاده از تدابیر مطمئن، فریب دشمنان را نخوریم بلکه آنها را نیز «فریب» دهیم.”
سرتیپ پاسدار محمدرضا نقدی فرمانده بسیج نیز در گفت و گو با خبرگزاری فارس در همین رابطه گفته است که “تعیین سیاست های کلی نظام بر عهده ولایت و مقام معظم رهبری است، ایشان در سخنرانی اخیرشان به صراحت اولویت‌های دولت بعدی را تعیین کردند که بحث «پیشبرد اقتصاد و علم در کشور» بود و حتما دولت آینده با ولایتمداری که در رئیس‌جمهور جدید سراغ داریم این خط مشی را دنبال خواهد کرد.”
رهبرجمهوری اسلامی هم در شامگاه یکشنبه ۳۰ تیرماه در جمع “مسئولان نظام” که حسن روحانی نیز در آن حاضر بود تاکید کرده بود که “ما همواره معتقد به تعامل با دنیا بوده و هستیم اما نکته مهم در تعامل با دنیا، شناخت طرف مقابل و درک اهداف و شگردهای اوست زیرا اگر او را به درستی نشناسیم، پشت پا خواهیم خورد. در تعامل با دنیا، نباید عملکرد دشمنان خود را از یاد ببریم حتی اگر بنابر مصالحی، آن را به روی او نیاوریم.”
خامنه ای با اشاره به بریتانیا و کشورهای اروپایی را دشمن جمهوری اسلامی خوانده و گفته بود: “ممکن است دشمنی سر راه شما را بگیرد، بگوید از اینجا نباید جلو بروید. سازش با او به این صورت نیست که شما قبول کنید، برگردید؛ هنر این است که شما کاری کنید که راهتان را ادامه دهید، او هم مانع کار شما نشود؛ والّا اگر چنانچه توافق و تفاهم به این معنا بود که او بگوید شما باید از این راه برگردید، شما هم بگوئید خیلی خوب، اینکه خسارت است. توجه به این جهات باید از سوی مسئولین و دولتمردان وجود داشته باشد.”
رهبرجمهوری اسلامی درباره مذاکره مستقیم با ایالات متحده نیز گفته بود: “آمریکائی‌ها، هم غیرقابل اعتمادند، هم غیر منطقی‌اند، هم در برخوردشان صادق نیستند. این چهار ماهی هم که از آن صحبت ما گذشت، همین را تأیید کرد؛ موضعگیری‌های مسئولان و دولتمردان آمریکا نشان داد که همین مطلبی که ما گفتیم - که گفتیم خوشبین نیستیم - درست است؛ خود آنها عملاً این را تأیید کردند. انگلیسها هم یک جور دیگر، دیگران هم یک جور دیگر. تعامل با دنیا هیچ ایرادی ندارد، ما از اول هم اهل تعامل با دنیا بودیم؛ منتها در تعامل، طرف مقابل را باید شناخت؛ شگردهای او را باید دانست؛ هدفهای اساسی و کلان را باید در مدّ نظر داشت.”
به نظر می رسد اظهارات اخیر رییس دولت جمهوری اسلامی درباره سیاست خارجی که هم از تجدید نظر و هم عدم تاکید بر عدم تغییر اصول و مبانی در این عرصه خبرداده است تلاشی است از جانب او تا هم رضایت رهبر جمهوری اسلامی و منصوبانش را کسب کرده و هم به وعده های انتخاباتی اش در این ارتباط پای بند باشد.
حسن روحانی در جریان رقابت های انتخاباتی یازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری یکی از محوری ترین برنامه های خود را پیش از پیروزی، تعامل با دنیا و تنش زدایی در این عرصه اعلام کرده بود.
از جمله وی پیش از انتخابات ریاست جمهوری تاکید کرده بود که “ما برای اینکه به اهداف ملی دست پیدا کنیم و برای اینکه کشور را از تحریم ظالمانه نجات دهیم و برای اینکه روابطمان را با دنیا براساس تعامل سازنده بنیانگذاری کنیم در این عرصه ورود کرده‌ایم.”
وی البته همزمان با اظهارات اخیر رهبر جمهوری اسلامی درباره سیاست خارجی و تعامل با دنیا و همچنین هشدارهای منصوبان وی در این ارتباط در جمع فرماندهان نظامی کشوربا کمی تغییر در وعده هایش تاکید کرده بود که “پیام این انتخابات سیاست خارجی پویا و فعال با جهان بود که البته همراه با احترام، منافع و حفظ حقوق متقابل است که در آن جای تردید نیست و یک ایرانی را پیدا نمی‌کنیم که بگوید از منفعت، امنیت و حقوق ملی می‌گذرم پس می‌توانیم با دنیا «تعامل منطقی» داشته باشیم و قدم به قدم جلو برویم و توقعات جامعه حتما باید منطبق با امکانات، توان و ظرفیت ملی باشد و مردم ما این توجه را دارند چون دولت به تنهایی نمی‌تواند موفق شود.”
