بعد از انتشار تفاهم لوزان به نظر می‌رسید که جمهوری اسلامی بخشی از خط قرمزهای اعلام شده قبلی خود را نادیده گرفته است. رفع تحریمها بصورت مرحله‌ای و همچنین بازرسی سرزده از مراکز حساس ایران بر اساس پروتکل الحاقی بخشی از جزئیاتی بود که طرفهای مذاکره با ایران مدعی تفاهم بر سر آن بودند. اما مسئولان جمهوری اسلامی در روزهای گذشته تاکید کردند که این خط قرمزها همچنان پابرجاست.
آیت‌الله خامنه‌ای در آخرین سخنرانی خود، گفت: “ما به مسئولین گفتیم و به مردم هم عرض میکنیم، این است که در این جزئیّات مذاکرات ــ که خیلی هم این چند ماه آینده مهم است ــ اتّفاقی که باید بیفتد این است که تحریمها به‌طور کامل و یکجا بایستی لغو بشود. اینکه یکی از آنها میگوید تحریمها شش ماه دیگر لغو میشود، یکی میگوید نه ممکن است یک سال هم طول بکشد، یکی دیگر میگوید ممکن است از یک سال هم بیشتر بشود، اینها بازیهای متعارف معمول اینها است؛ اینها هیچ قابل اعتناء و قابل قبول نیست؛ تحریمها بایستی ــ اگر چنانچه حالا خدای متعال مقدّر فرموده بود و توانستند به یک توافقی برسند ــ در همان روز توافق به‌طور کامل لغو بشود؛ این باید اتّفاق بیفتد.” سیدعلی خامنه‌ای اضافه کرد: “اگر قرار باشد که لغو تحریمها باز متوقّف بشود بر یک فرایند دیگری، پس چرا ما اصلاً مذاکره کردیم؟ اصلاً مذاکره و نشستن پشت میز مذاکره و بحث کردن و بگومگو کردن برای چه بود؟ برای همین بود که تحریمها برداشته بشود؛ این را باز بخواهند متوقّف کنند به یک چیز دیگری، اصلاً قابل قبول نیست.”
حسن روحانی، رئیس‌جمهوری الامی نیز طی سخنانی در مراسم روز ملی فناوری هسته ای اعلام کرد: “ایران هیچ توافقی را امضا نمی کند مگر اینکه تمام تحریمهای اقتصادی در همان روز ، لغو شوند.”
در حالی که پافشاری مقامات ایران بر لغو یکباره تحریمها همچنان ادامه دارد، منابع غربی اعلام کرده‌اند که امکان چنین توافقی وجود نخواهد داشت.
سخنگوی وزارت امورخارجه آمریکا دیروز طی سخنانی بار دیگر تاکید کرد که “تحریمهای اعمال‌شده علیه ایران پس از اطمینان از اجرای تعهدات تهران، به طور تدریجی برداشته خواهد شد.” معاون سخنگوی وزارت خارجه آلمان نیز در سخنانی مشابه، لغو سریع همه تحریمها را ناممکن دانست. سوزان شبلی اعلام کرد که لغو تحریمها زمانی ممکن است که ایران به مفاد توافق نهایی، عمل کند و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز اجرای این تعهدات را تأیید نماید.
با اینهمه مسئولان جمهوری اسلامی تاکید می‌کنند که عقب‌نشینی از لغو یکباره تحریمها ممکن نیست. اعضای کمیسیون سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی در دیدار چند روز پیش با محمد جواد ظریف، وزیر امورخارجه بر لغو یکجای تحریمها تاکید کرده بودند.
حتی آیت‌الله نوری همدانی، از مراجع مذهبی ساکن قم هم معمولا در این مسائل اظهار نظر نمی‌کند، در درس خارج فقه خود گفته است: “نخستین شرط توافقات باید لغو تحریمها باشد، لغو تدریجی به هیچ عنوان قابل قبول نیست؛ باید بدانیم فصل الخطاب ما سخنان رهبری است.”
در این میان حتی امام جمعه‌های شهرستان‌های ایران نیز خط قرمز مذاکرات را لغو یکباره تحریمها خوانده‌اند. برای نمونه حجت‌الاسلام سیدابراهیم حسینی امام جمعه ابرکوه در نمازجمعه این هفته خود گفته است: “این نکته را دوباره ولی امر مسلمین روز گذشته بر آن تأکید داشتند که اساسا اگر تحریمها یکجا برداشته نشود، مذاکره معنا ندارد چون مذاکره برای رفع تحریم است.” حجت الاسلام زاهددوست امام جمعه دلوار هم تاکید کرده است: “عایت خطوط قرمز مورد نظر رهبری مهمترین آن لغو کامل تحریم ها بصورت دفعی و اطاعت از سایرمنویات ایشان است که می تواند نتیجه مذاکرات را برد برد و دستاوردی برای نظام اسلامی و ملت قدرشناس ایران باشد.”
حتی بخشی از اصلاح‌طلبان نزدیک به تایت‌الله خامنه‌ای نیز از همین خواسته حمایت کرده‌اند. صادق خرازی سفیر سابق ایران در سازمان ملل گفته است: “آمریکاییها چاره ای جز قبول یک مرحله‌ای برداشتن تحریم ها را ندارند.” او اضافه کرد: “در موضوع سیاست خارجی مقام معظم رهبری تصمیم می گیرد و ایشان مخالف فرسایشی شدن مذاکرات هستند که امیدوارم نظر ایشان محقق شود. آمریکاییها حرف خودشان را می‌زنند و ما نیز بر سیاست‌های کلی خود تاکید داریم.”
مساله دیگری که به نظر میرسد در تفاهمنامه لوزان موجب اختلاف شده است، تعهد ایران به اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی است که امکان بازرسی‌های سرزده از همه مراکز مشکوک را فراهم می‌کند.
آیت‌الله خامنه‌ای در سخنان اخیر خود گفته است: “به مسئولین محترم تذکّر دادیم و به شما هم عرض میکنیم، این است که به‌هیچ‌وجه اجازه داده نشود که به بهانه‌ی نظارت، اینها به حریم امنیّتی و دفاعی کشور نفوذ کنند؛ مطلقاً. مسئولین نظامی کشور به‌هیچ‌وجه مأذون نیستند که به بهانه‌ی نظارت و به بهانه‌ی بازرسی و مانند این حرفها، بیگانگان را به حریم و حصار امنیّتی و دفاعی کشور راه بدهند، یا توسعه‌ی دفاعی کشور را متوقّف کنند.”
بعد از این سخنان سید عباس عراقچی، عضو ارشد تیم مذاکره کننده هسته‌ای ایران تاکید کرد که ایران امکان دسترسی و نظارت بر موشک‌هایش را نخواهد پذیرفت. او گفت: “ موشک‌های ما چه بالستیک و چه غیره نیز تحت نظر و نظارت طرف‌هایمان نخواهد بود.”
با اینهمه احمد توکلی، نماینده تهران در مجلس طی نامه‌ای سرگشاده تاکید کرد که پذیرش اجرای پروتکل الحاقی به معنی نظارت بر مراکز نظامی هم خواهد بود. او نوشت: “ از ابهاماتی که عبور از خط قرمز به نظر میرسد، پذیرش پروتکل الحاقی است که مجلس آن را ممنوع کرده است. حالا دوستان ما میگویند ما داوطلبانه پذیرفته ایم و الزام آور نیست تا تصویب مجلس را بخواهد! در حالیکه چه داوطلبانه بپذیرید چه از سر اکراه بپذیرید، بالاخره چون پذیرفته اید، ملزم به عمل بر اساس آن هستید. در این فرض یکی از خطوط قرمز بسیار مهم امنیت ملی که حفظ اسرار نظامی کشور است شکسته خواهد شد که نه مردم نه رهبری ونه مجلس رضایت نخواهند داد.”
همزمان شبکه خبر وابسته به صدا و سیما اعلام کرد که مقامات امریکایی معتقدند که پس از توافق با ایران اماکن نظامی ایران نیز بازرسی خواهد شد.
اگرچه آیت‌الله خامنه‌ای تاکید کرد که درباره تفاهم اولیه در لوزان موضع مخالف یا موافقی ندارد، اما به نظر میرسد که چنانچه توافقی حاصل شود، در نهایت جمهوری اسلامی ناچار به عقب نشینی از بخشی از خط قرمزهای خود خواهد بود.
