چین در حالی با سرمایه گذاری های کلان خود در حوزه نفت و انرژی مهم ترین شریک تجاری جمهوری اسلامی در روزگار تشدید تحریم های نفتی لقب گرفته که بزرگ ترین قرارداد این دو کشور به منظور ساخت یک کارخانه LNG به ارزش ۲ ممیز ۶ میلیارد یورو به بهانه ناتوانی چین در یافتن سرمایه گذار خارجی برای فاینانس، تعلیق شد.
براساس این گزارش قرارداد ۲ میلیارد و ۶۲۵ میلیون یورویی اجرای طرح توسعه فاز دوم کارخانه “ایران ال.ان.جی” اسفند ماه سال ۱۳۸۷ توسط شرکت مایع سازی گاز طبیعی ایران به کنسرسیومی متشکل از شرکت های چینی واگذار شد.
این پروژه معلق شده قرار بود در فاز نخست طی ۳۹ ماه و در فاز دوم پس از ۴۱ ماه اجرایی شود. براساس محاسبات انجام شده، در صورت بهره برداری از این کارخانه در همان فاز اول امکان تولید سالانه ۱۰ ممیز ۵ میلیون تن LNG و در نتیجه روزی حدود ۲۰ میلیون دلار درآمد وجود داشت اما طرف چینی با گذشت سه سال از انعقاد قرار داد، نشان داد در تامین سرمایه گذار خارجی برای فاینانس ناتوان مانده است.
پس از تنگ تر شدن حلقه تحریم ها علیه جمهوری اسلامی، چینی ها در حوزه های نفت و پتروشیمی، جای شرکت های بزرگ غربی چون شل و توتال را در پروژه های عسلویه، فازهای مختلف پارس جنوبی گرفتند و موفق شدند قراردادهای بزرگی توسعه بزرگ ترین میدان گازی جهان، حفاری چاه های نفت و گاز، بیست طرح پتروشیمی، بهره برداری از میدان نفتی آزادگان و … را به نام خود ثبت کنند.
بدقولی سریالی
تاخیر چینی ها در اجرای پروژه های نفت و گاز سابقه دیرینه دارد و با وجود صبوری و گشاده دستی جمهوری اسلامی در واگذاری این پروژه ها و پذیرش شرایط چشم بادمی ها لیکن بدقولی های مداوم، در مواردی به خلع ید یا اخراج آنها انجامیده است.
فاز ۱۱ پارس جنوبی، منطقه ای که بزرگ ترین میدان گازی جهان خوانده می شود، پروژه ای با ارزش ۵ میلیارد دلاری بود که بعد از کنار رفتن توتال فرانسه و پتروناس مالزی، در سال ۸۸ به شرکت CNPC چین واگذار شد. علت این واگذاری شتاب در توسعه میدان مشترک گازی با قطر بود؛ قطری ها سال هاست به راحتی از این منطقه گاز می برند و می فروشند اما ایران گرفتار سیاست خارجی خویش است که ابتدا فرانسوی ها و مالزیائی ها را بعد از هزینه بسیار و حضور گسترده، واداشت کاری بدین وسعت و درآمد را رها کنند و بعد چین نیز به نظر می رسد پیشنهادهای نان و آبدار آمریکائی ها را ترجیح داد و یا از تهدید های واشنگتن که شریک بزرگ تر چشم آبی هاست ترسید.
پس از گذشت سه سال و اندی از امضای قرارداد پنج میلیارد دلاری، چینی ها در زمانی پروژه را ترک می گویند که بخش اولیه کار و تجهیز کارگاه را نیز آغاز نکرده اند. سیاست شرکت چینی در معطل گذاشتن اجرای پروژه واگذار شده، اعلام شده که یک میلیارد و صد میلون دلاری به ایران زیان [عدم النفع] رسانده است. از همین رو ایران سعی خود را به کار برد شاید بتواند بر تردید های پکن پیروز شود اما سرانجام وقتی سی ان پی سی دفتر تهران خود را تعطیل کرد و سی نفر مهندس خود را هم روانه کشورشان کرد، دیگر چاره ای جز پذیرش واقعیت نمانده بود.
عمل شرکت CNPC در رها کردن فاز ۱۱ پارس جنوبی در حالی است که این شرکت طرح توسعه نفت و گاز “حلفایه” در کشور عراق را مدتی پس از فاز ۱۱ پارس آغاز کرد اما ۱۵ ماه از برنامه زمانبندی شده جلوتر است.
کارشناسان اقتصادی معتقدند با راه اندازی هر فاز استاندارد پارس جنوبی با ظرفیت تولید روزانه ۵۰ میلیون مترمکعب گاز طبیعی و ۷۰ هزار بشکه میعانات گازی، بیش از ۱۰ میلیون دلار درآمد روزانه به اقتصاد خود تزریق می شود.
مهرماه سال گذشته نیز مدیرعامل شرکت نفت و گاز پارس از تعلیق موقتی قرارداد یک پیمانکار چینی در طرح توسعه میدان پارس شمالی خبر داد. به گفته موسی سوری “تصمیم گیری برای فعالیت چینی‌ها در پارس شمالی منوط به تحرک و نوع فعالیت آنها در توسعه فاز ۱۱ پارس جنوبی است.” سال ۱۳۸۶ هم قراردادی بین شرکت نفت و گاز پارس و شرکت سینوک چین به ارزش تقریبی ۱۵ تا ۱۶ میلیارد دلار برای توسعه میدان گازی پارس شمالی امضا شده که تاکنون عملیات اجرایی این میدان آغاز نشده است.
دولت احمدی نژاد هر بار در پایان مذاکرات اولیه با چینی ها با تبلیغات فراوان آن را یک دهن کجی به آمریکا و نوعی نادیده گرفتن تحریم ها قلمداد کرده و در رسانه های خود به عنوان پیروزی بزرگ دولت به مردم گزارش داده است.
اما همه این ها به اضافه شرکت ها و پیمانکاران دیگری که در عسلویه بودند و اینک نیستند شهری را که اولین میزبان سفرهای استانی احمدی نژاد و وی در آن جا وعده داد این شهرکارگرخیز را که ده ها هزار کارگر ایرانی و کشورهای همسایه در آن به کار مشغول بودند به کارگاهی نمونه در جهان تبدیل می کند و همان جا به دولت پیشین طعنه زد که به اندازه کافی به این امور توجه نداشته است. اما یک سال مانده به پایان دوره ریاست جمهوری احمدی نژاد عسلویه همچون شهر مردگان است و صدها خانوار که همچنان جان سختی نشان داده و در منطقه مانده اند با اعتصاب ها و اعتراض های خود شهر را به یک مرکز پرتشنج و خالی از تحرک تبدیل کرده اند در حالی که صد ها پیمانکار ایرانی هم به علت ناتوانی از پرداخت دستمزد کارگران خود تحت تعقیب و برخی از آن ها زندانی هستند. کم نیستند کسانی که عسلویه را مظهر سیاست بی فرجام و پرسروصدای جمهوری اسلامی در مبارزه با غرب می دانند.
در حال حاضر حجم قراردادهای ایران با شرکت های چینی در حوزه های نفت و انرژی به خصوص منطقه عسلویه در استان بوشهر به رقم ۴۰ میلیارد دلار می رسد اما اکثر آنها در نقطه صفر قرار دارند. عسلویه که پیش از این منطقه ویژه اقتصادی- انرژی لقب گرفته بود، حدود چهل هزار فرصت شغلی ایجاد کرد که با حضور چینی ها بالغ بر ۹۰ درصد از کارگران آن اخراج شدند.
میرحسین موسوی کاندیدای دهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری که اکنون در حبس خانگی به سر می برد در دوران تبلیغات انتخاباتی با انتقاد از وضعیت عسلویه چنین گفت: “طرح عسلویه برای متحول کردن جنوب در زمان آقای خاتمی شروع شد و ۶۰ هزار نفر کارگر داشت ولی امروز همین مجموعه کم‌تر از ۱۰ هزار نفر کارگر دارد.”
رهبر جمهوری اسلامی نیز سال قبل در سفر به به عسلویه خواستار مشخص شدن وضعیت میدان های گازی و نفتی شد. رستم قاسمی وزیر نفت احمدی نژاد که بعد از تشدید تحریم ها از قرارگاه عملیات سازندگی سپاه به این وزارت خانه رفت تا بلکه با تحرکی تازه بتواند موسساتی را جایگزین شرکت های بزرگ خارجی کند که همگی از ترس آمریکا و مجازات هایشان از منطقه رفته اند، به تازگی گفته “براساس دستور رهبری تا پایان سالجاری وضعیت توسعه برخی از میادین مشترک نفت و گاز بلاتکلیف (همچون فاز ۱۱ پارس جنوبی) مشخص می شود.” به گفته قاسمی “در صورتی که به طور جدی این پروژه گازی اجرایی نشود قرارداد گازی چینی‌ها در پارس جنوبی لغو می‌شود.”
جدول تاخیرهای چینی ها تا سال ۲۰۱۱
واگذاری جدید
با وجود تخلف مکرر چینی ها در اجرای دو پروژه بزرگ فاز ۱۱ پارس جنوبی و کارخانه LNG امتیازهای ایران به چشم بادامی ها در حوزه های انرژی قرار نیست پایان یابد.
بر همین اساس، بزودی یک قرارداد نفتی به ارزش ۷۰۰ میلیون یورو با شرکت CNLC چین امضا می‌شود که در صورت امضای این قرارداد که بدون رعایت تشریفات مناقصه وارد میدان شده، بسیاری از شرکت های حفاری ایرانی ورشکسته خواهند شد. اما وزارت نفت تلویحا به شرکت های ایرانی زیان دیده خبر داده که چاره ای جز مماشات با چینی ها ندارد.
قرار است مدت زمان این قرارداد ارائه خدمات حفاری شامل سرویس‌های جانبی حفاری چاه‌های نفت و گاز همچون حفاری افقی، آزمایش چاه، نمودارگیری، چاه پیمایی، سیمان کاری، چاه پیمایی و … به مدت پنج سال به این شرکت آسیایی واگذار شود. گفتنی است که چینی ها در پروژه های تازه ای که در کشورهای نفتی در دست می گیرند از تامین کارگر محلی سرباز می زنند و تمام نیروی کار – در همه سطوح را همراه می آورند تا به اشتغال در کشور خود سامانی بدهند.
یک طنزنویس ایرانی هنگام امضای قرارداد اخیر چینی نوشته بود قرارداد بزرگ برای اجرای وعده های اشتغال در چین، به این ترتیب یادآوری کرده بود که وعده های اشتغال چند میلیونی محمود احمدی نژاد انجام نشده اما در مقابل هزاران نیروی کار چینی در ایران به کار مشغول شده اند.
سی ال ان سی، شرکت نفتی چین که در سال ۱۹۹۵ تاسیس شد، سابقه فعالیت در کشورهای سودان، مصر، تانزانیا، ونزوئلا، قزاقستان، میانمار، پاکستان، بنگلادش و جمهوری آذربایجان را در کارنامه خود دارد. واگذاری این مناقصه به شرکت ۱۷ ساله چینی در حالی است که پیمانکاران پیشین شرکت شل در سال ۱۹۰۷ و توتال در ۱۹۲۴ تاسیس شده اند.
یکی از پیمانکارانی که پروژه های مهمی در دست ساخت دارد و جایگزین احتمالی شرکت های چینی به شمار می رود، قرارگاه خاتم الانبیا سپاه پاسداران با نام اختصاری “قرب” است که اکنون در چهار حوزه عمده شامل نفت، گاز و پتروشیمی، عمران و صنعت، محرومیت زدایی و فناوری اطلاعات و ارتباطات فعالیت می کند. وزیر نفت دولت دهم پیش از این رییس قرارگاه خاتم الانبیا سپاه پاسداران بود.
به گفته علی سعیدی ، نماینده ولی فقیه در سپاه پاسداران جمهوری اسلامی “اینکه سپاه در عسلویه جایگزین شرکت‌های فرانسوی و آلمانی می‌شود، باعث حفظ بنیان نظام می‌شود و در حوزه ورود سپاه به عرصه‌های راهبردی و کلان در جهت تقویت نظام است که بحث اقتصادی و بانکداری هم می‌تواند در این رابطه قابل توجیه باشد.”
