در بجبوحه تنش های مربوط به موضوع هسته ای و وضعیت عراق میان ایران و ایالات متحده، بهتر است هر چه زودتر هر در طرف قدم های محسوسی در بهبود اوضاع بردارند. در عین حال، هر گونه حرکتی نظیر ایجاد اعتماد در منطقه خلیج فارس برای کاهش خطر بروز جنگی ناخواسته میان نیروهای دریایی ایران و آمریکا، می بایست مبتنی بر درک منافع متقابل این دو کشور در عراق، افغانستان و به عبارتی کل منطقه باشد.
حال و هوای فعلی روابط ایران و ایالات متحده به خاطر فضای مسموم گفتگوها و اتهامات و بهانه جویی های طرفین، به شدت تیره و تار است. یکی از سوء تفاهم ها ، حرکت آمریکا و ایران در مسیری کاملا” مخالف هم در عراق است، به طوری که آنچه در عراق می گذرد تبدیل به صحنه ای از نمایش “حاصل جمع برابر صفر” برای هر دو کشور شده است.
اما واقعیت پیچیده تر از آن چیزی است که به نظر می آید. هر دو کشور در آنجا منافع مشترکی هم دارند و گفته های علی لاریجانی، سرپرست نهاد قدرتمند شورای امنیت ملی، در مصاحبه با خبرگزاری عرب زبان الجزیره این موضوع را تایید می کند. او گفت ایران علاقمند به خروج بلادرنگ نیروهای ایالات متحده از عراق نیست. سخنان همان است که عباس عراقچی، معاون وزیر خارجه ایران، در مصاحبه با روزنامه فایننشیال تایمز گفت و خواهان خروج تدریجی و منظم نیروهای خارجی از عراق شد.
چنین اخباری از ایران ممکن است موجب حیرت احزاب سیاسی با گرایش افراطی و رسانه هایی شوند که ایران و آمریکا را دشمنان خونی یکدیگر معرفی می کنند. اما اگر از دریچه منافع ملی ایران به مساله نگاه شود، این موضوع خیلی هم حیرت آور نخواهد بود. خروج ناگهانی نیروهای نظامی ایالات متحده ازعراق، برای ایران عوارضی نظیر بروز کشمکش ها و سیل پناهندگان را به همراه خواهد داشت. در واقع تمایل ایران برای شرکت در دور کاملی از گفتگوها بعد از 27 سال قطع روابط دیپلماتیک، خود نشانه ای ازاین گونه علایق موجود است.
ایران کمک های اقتصادی چشمگیری به دولت عراق کرده و تجارت رو به رشد آنها با عراق در سال گذشته از مرز 2 میلیارد دلار فراتر رفت. ایران با تجزیه عراق مخالف است چرا که منافع آن در عراق یکپارچه و در حال ثبات سیاسی و اقتصادی تامین می شود.
در افغانستان هم وضع مشابهی وجود دارد. ایران و ایالات متحده برای سقوط طالبان در سال 2001 با یکدیگر همکاری کردند و به همین دلیل دولت کابل، اتهامات کاخ سفید علیه ایران در خصوص حمایت این کشور از طالبان را قویا” رد کرد. ایران از قدرت یافتن دوباره طالبان تحت پشتیبانی االقاعده نگران است. قاچاق فزاینده مواد مخدر نیز از آن کشور هر ساله جان صدها نفر از ماموران انتظامی ایران را می گیرد.
از سوی دیگر، ایران هم پس از حملات یازدهم سپتامبر، آمریکا را تاجایی نگران کرده که از سوی آن کشور در گروه محور شرارت جا گرفت. همین اواخر هم بر خلاف نظر گروه مطالعه وضعیت عراق مبنی بر نزدیکی به ایران، این کشور به عنوان دشمن جدید آمریکا در یک جنگ سرد معرفی شده است.از دید ایرانی ها هم، تصمیم آمریکا در ساخت مرکز نظامی در مرز عراق و ایران، در پوشش ممانعت از ورود سلاح، در واقع بهانه ای است برای حضور طولانی تر ایالات متحده در عراق.
آنچه لازم است، ادامه دیپلماسی گفتگو برای کاهش بحران خطرناک برنامه هسته ای ایران است. این برنامه بعد از تحقیقات گسترده آژانس بین المللی انرژی هسته ای و نیافتن مدرکی دال بر انحراف در ماهیت آنها مورد تایید قرار گرفته است. در گرماگرم پیشرفت محسوس در همکاری ایران با آژانس بین المللی انرژی هسته ای، گفتگوهای مستقیم میان ایران و ایالات متحده بر سر ثبات در امنیت عراق، همه چیز برای گرمی در روابط این دو کشور نیز آماده است. با اراده سیاسی لازم در تهران و واشنگتن ، آنها می توانند سنگ بنای اعتماد را روی هم بگذارند و از تحریک یکدیگر دست بردارند.
شروع چنین حرکتی از سوی آمریکا می تواند با آزاد کردن پنج دیپلمات ایرانی باشد که توسط نیروهای آمریکایی در شهر کردنشین اربیل دستگیر شده اند. راه دیگر، دستیابی به یک “توافق در زمینه حوادث دریایی” است که احتمال وقوع جنگی ناخواسته میان ایران و ایالات متحده را به حداقل می رساند.
امروز به یک “معامله قابل توجه” نظیر آنچه برخی از متفکرین آمریکایی می گویند نیازی نیست بلکه نیاز به برداشتن قدم هایی هر چند کوچک برای بهبود حال و هوای روابط این دو کشور است. چیزی که امکان پذیر است اما متاسفانه خلاء آن امروز احساس می شود. با در نظر گرفتن حضور گستره نظامی آمریکا در منطقه و همسایگی این نیروها با ایران، عاقلانه نیست از برداشتن این قدم ها در جهت تاین منافع صلح منطقه ای و جهانی غفلت شود.
منبع: سان فرانسیسکو کرونیکل – 21 سپتامبر