هوای تهران در روز یکشنبه برای گروه‌های حساس همچنان ناسالم است و پیش‌بینی شده این وضعیت خطرناک تا دوشنبه برقرار باشد اما دیگر از تعطیلی خبری نیست. تعطیلاتی که در اگرچه در سال‌های اخیر تنها چاره بالاگرفتن معضل آلودگی هوا شناخته می‌شود. اما این بار تعطیلی سه روزه در ادامه تعطیلی پنج‌شنبه(به مناسبت اربعین) هم اثری نداشت هم زیان اقتصادی مضاعفی را به صنعت و بازار تحمیل کرد و هم برنامه‌های آموزشی مدارس و دانشگاه‌ها را بهم ریخت. بنابراین روز شنبه از جلسه کمیته اضطرار آلودگی هوا برگزار نشد و استاندار تهران تاکید کرد: “به‌رغم اینکه در شرایط ناسالم قرار داریم اما برای روز یکشنبه ۱۷ دی ماه هیچ برنامه‌ای مبنی بر تعطیلی نداریم و از فردا مراکز آموزشی اعم از دانشگاه‌ها و مدارس و همچنین ادارات دولتی فعالیت خود را از سر می‌گیرند.”
سالِ بدون هوای پاک
در پنج سال گذشته، وضعیت آلودگی هوای تهران، به طور نسبی هرسال بدتر شده است. پایتخت‌نشینان در ۳۶۵ روز سال گذشته، تنها سه روز “پاک” داشتند و ۱۴۴ روز “سالم” را هم تجربه کردند. اما در مقابل ۲۱۵ روز “ناسالم” و ۳ روز “بسیار ناسالم” هم داشتند که سال بدی را برایشان رقم زد؛ سالی که حدود ۶۰ درصد روزهایش برای سلامتی مردم مضر بود. اما سال ۹۱ از آن هم ناگوارتر است و تا نیمه‌های دی ماه، هنوز یک روز هم هوای پاک نداشته و تعداد تعطیلی‌های اعلام شده به دلیل آلودگی هوا به عدد چهار رسیده است.
حالا در همه جای تهران طرح زوج و فرد اجرا می شود و فروش آرم طرح ترافیک روزانه و هفتگی تا اطلاع ثانوی ممنوع شده است. این بار هم چشم امید به بارش باران است تا اگر آن طور که سازمان هواشناسی پیش‌بینی کرده اگر “از ظهر دوشنبه و روز سه‌شنبه با ورود یک سامانه جدید بارشی به کشور” آسمان تهران بارانی شود، در وضعیت هوا هم بهبودی حاصل شود. پیش از این هم معصومه ابتکار، عضو شورای اسلامی شهر تهران و رییس سازمان حفاظت محیط زیست در دولت خاتمی باد و باران را مهمترین عامل مدیریت کننده آلودگی هوا دانسته بود: “تهران هر روز با آلودگی هوا مواجه است ولی زمانی که هوا ساکن است و بادی نمی‌وزد ما می‌فهمیم که هوا آلوده است این نشان می‌دهد که برای تعهدات و مسئولیت‌ها اهمیتی قائل نیستیم.”
تعطیلی دیروز (شنبه) برای اولین بار در امسال، علاوه بر ادارات دولتی و مراکز آموزشی، مشمول بانک‌ها و بازار سرمایه هم شد و استاندار تهران از بخش خصوصی هم درخواست کرد نسبت به تعطیلی این روز در مجموعه‌های تحت مدیریت خود اقدام کنند. چرا که در تعطیلی‌های پیش از این، بسیاری از بخش‌های خصوصی، کارگران خود را مجبور به حضور در محل کار کرده بودند.
روزنامه دنیای اقتصاد با انتقاد از تعطیلی ناگهانی “تقریبا تمام حرکت اقتصاد پایتخت و به تبع آن، بخش بزرگی از فعالیت اقتصادی کشور به دلیل اتفاقی قابل‌پیش‌بینی” عنوان کرده است: “مسوولان اداره پایتخت که یک ماه قبل هم با وضعیت مشابهی روبه‌رو شده بودند، می‌توانستند این بار پیش از رسیدن آلودگی هوا به مرز هشدار، با استفاده از راهکارهایی همچون تشدید بیش از پیش محدودیت تردد خودروها، مانع از رسیدن وضعیت به تعطیلی ناگزیر همه فعالیت‌های اقتصادی شوند.” صاحبان سرمایه و متولیان خصوصی کسب و کار یکی از متضررین اصلی بی‌عملی دولت در کنترل آلودگی هوا و توسل به راه‌حل در دسترس تعطیلی عمومی هستند.
مهرداد لاهوتی، نایب رییس فراکسیون محیط زیست مجلس هم راهکارهای فعلی را کوتاه مدت دانسته و گفته است: “طبق قانون برنامه چهارم، ۷۵ درصد جابه‌جایی‌ها در تهران و دیگر کلانشهرها باید با حمل و نقل عمومی صورت گیرد که ۳۰ درصد از جابه‌جایی این مسافر باید توسط مترو انجام شود. در حال حاضر از این ۷۵ درصد، حداکثر ۴۰ تا ۴۵ درصد محقق شده و از ۳۰ درصد جابه‌جایی مسافر توسط مترو هم ۶ تا ۷ درصد تحقق یافته است.” به این ترتیب و بنا به گزارش دنیای اقتصاد، نرخ هر لیتر بنزین و کیفیت حمل و نقل عمومی، برخورداران از خودروی شخصی را مجاب نمی‌کند تا قید هزینه‌های استفاده از خودروی شخصی را بزنند و همچنان حاضرند ترافیک خیابان‌های پایتخت را تحمل کنند، اما با خودروی شخصی‌شان تردد کنند.
این بار مدیران و دست‌اندرکاران مدارس و دانشگاه‌ها هم به جرگه ناراضیان از تعطیلی پیوسته‌اند. از طرفی حضور دانش‌آموزان و دانشجویان، به خصوص کودکان کم سن و سال در خارج از خانه آسیب‌زاست و از طرفی تعطیلی پیش آمده، برنامه فصل امتحانات را مختل کرده است. مقرر شده بود که امتحانات نهایی تا ۲۴ دی ماه به پایان برسد اما به دلیل تعطیلی روز شنبه، امتحانات این روز به ۲۶ دی موکول شد. از طرف دیگر خبرآنلاین گزارش داده آموزان تهرانی که این روزها باید در مدرسه مشغول امتحان دادن باشند، در کوچه و خیابان مشغول بازی هستند در حالیکه هدف از این تعطیلی این بود که آنها بیرون نیایند و هوای آلوده را استنشاق نکنند.
این روزها، شهروندان پرخاشگرتر می‌شوند
با تداوم پرتعداد روزهای آلوده در تهران و کلانشهرها، شرح آسیب‌های جسمی این معضل به گوش آشناست اما دبیر انجمن روانپزشکان ایران اعلام کرده که پرخاشگری و کاهش سطح تحمل هم از عوارض آلودگی هواست.
به گفته پرویز مظاهری “آلودگی هوا همان گونه که بر روی تمام جسم اثر می‌گذارد و باعث مشکلات ریوی و تنفسی می‌شود به دو دلیل اختلال در اکسیژن‌رسانی و ناراحتی‌های فردی، باعث مشکلات روانی نیز می‌شود.هنگامی که اکسیژن‌رسانی مختل شود سیستم مغزی و عروقی فعالیت طبیعی خود را از دست می‌دهد و باعث کاهش کارایی آن، افسردگی و تشدید اضطراب می‌شود.”
این متخصص می گوید: “آلودگی هوا همچنین عرصه فعالیت را بر فرد تنگ می‌کند و باعث ناراحتی و احساس ناخوشایند در افراد می‌شود که به افزایش اضطراب، افسردگی، پرخاشگری و پایین آمدن سطح تحمل افراد در مواجه با صداهای اطرافشان منجر می‌شود.”
پزشک دیگری هم عنوان کرده که آلودگی هوا تصمیم‌گیری افراد آسیب‌‌پذیر را مختل می‌کند و احتمال تصادفات رانندگی را افزایش می‌دهد. به گفته بهزاد رحمانی، متخصص ریه، “منگی، حالت گیجی (کانفیوژن) از عوارض آلودگی هوا برای بیماران است که باعث اختلال در تصمیم‌گیری و به تبع آن افزایش احتمال قضاوت‌های نادرست در رانندگی و بالا رفتن تصادفات می‌شود.”
پای سود هزاران میلیاردی در میان است
در شرایط هشدار و بحران، نگاه‌ها بیشتر معطوف به راه‌حل‌های تاثیرگذار و آنی است اما آیا آلودگی هوای تهران، چاره دائمی ندارد؟ روزنامه شرق این پرسش را با چند متخصص در میان گذاشته است.
یوسف رشیدی، مدیر عامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران معتقد است: “در کوتاه‌مدت هیچ کاری نمی‌شود کرد. در بلندمدت هم راه‌حل ارتقای استاندارد سوخت و ماشین‌هاست. اینکه گفته می‌شود ساخت و سازها و بلندمرتبه‌سازی عامل آلودگی است حرف اشتباه و فرار به جلو است، چرا که مقیاس حرکت در اتمسفر بسیار زیادتر از سطح این ساختمان‌هاست. باید از افزایش آلاینده‌ها در منابع آن پیشگیری کرد.”
محمدحسن پیراسته، مدیرکل اسبق محیط زیست استان تهران هم می‌گوید: “واقعیت این است که تنها هشت‌درصد آلودگی هوای تهران مربوط به منابع ساکن و کارخانجات است، تعطیل کردن کارخانه‌ها یک اشتباه بزرگ است. این کارخانه‌ها با گاز کار می‌کنند و تعطیلی آنها یک اقدام انفعالی است. همچنین تعطیل کردن معادن شن و ماسه در زمستان هم کمترین میزان کمک را به این موضع می‌کند چرا که به دلیل رطوبت هوا غبار ناشی از آن به صفر می‌رسد. اینها راهکارهای رفع مسوولیتی است که مسوولان در پیش گرفته‌اند و بی‌دلیل به آن می‌پردازند. البته تعطیلی مدارس تا حدی می‌تواند کاهش تردد را سبب شود اما همه مشکل را حل نمی‌کند.”
و به اعتقاد ناصر کرمی، اقلیم‌شناس، “مسوولان باید به جای این چیزی که به عنوان سوخت به مردم عرضه می‌کنند، اگر بنزین و گازوییل مطابق استانداردهای جهانی عرضه کنند بخشی از مشکل در میان‌مدت حل می‌شود. اما مشکل فقط به همین خلاصه نمی‌شود چرا که مساله و معضل فقط سوخت غیراستاندارد نیست، چرا که مردم ما به اجبار باید از خودروهای آلاینده و غیراستانداردی استفاده کنند که هیچ کس نمی‌تواند جلو تولید آنها را بگیرد چون پای سود هزاران میلیاردتومانی در میان است. اگر قوانین واردات خودرو تغییر کند، می‌شود امید داشت بخشی از مشکل هم به این شکل حل شود چرا که عامل ۸۰ درصد آلایندگی هوای تهران خودروها هستند.”
