همزمان با اعلام نصب سانتریفیوژهای تازه در نطنز و تاکید برافزایش ظرفیت غنی سازی اورانیوم از سوی ایران، تلاشهای جامعه جهانی در جهت متوقف کردن این برنامه وارد مرحله تازه ای شده است. دیدارروز چهار شنبه نماینده گان کشورهای عضوثابت شورای امنیت بعلاوه المان در شهر شانگهای چین، که اولین گردهمائی آنها در آن کشور بشمار میرود، تازه ترین و مهمترین تحول سیاسی در این زمینه است.
با توجه به این نکته که از تصویب اخرین قطعنامه تنبیهی شورای امنیت (1803) علیه ایران تنها زمان کوتاهی گذشته است، و در بسیاری از کشورهای جهان حتی تمهیدات حقوقی و قانونی لازم بمنظور اجرائی کردن مفاد قطعنامه یادشده آغاز نگردیده، پیگیری کوششهای کشورهای بزرگ در جهت متوقف ساختن برنامه اتمی ایران و سرعت یافتن تلاشها سیاسی آنها نشانه تغییرات عمده ایست که در نحوه برخورد های آینده جامعه جهانی با ایران در حال شکل گرفتن است. در مقایسه با زمان نسبتا طولانی توافق در شورای امنیت در جهت تصویب هر یک از دو قطعنامه تنبیهی قبلی علیه ایران وهمچنین استقرارآرامش نسبی در فاصله قابل ملاحظه ای پس از تصویب هرقطعنامه، سرعت مراحل تصویب قطعنامه 1803 از یک سو و از سوی دیگر پیگیری بدون توقف کوششهای سیاسی مکمل در جامعه جهانی، در جهت تحقق خواسته های مندرج در آن، حاکی از بتوافق رسیدن قدرتهای بزرگ در دو مورد عمده است:
1- تصویب قطعنامه های تنبیهی 1696 – 1747 و 1803 بتنهائی موجب تغییر سیاستهای اتمی ایران و توقف برنامه های توسعه غنی سازی اورانیوم در آن کشور نخواهد شد.
2-عدم هماهنگی مابین قدرتهای بزرگ درمورد نحوه متوقف ساختن فعالیتهای حساس اتمی ایران، میتواند به از دست رفتن زمان انجامیده و در نتیجه مبادرت به اقدامات حاد و برخورد تخریبی با آنرا اجتناب ناپذیر سازد.
پس از تصویب قطعنامه 1803شورای امنیت در ابتدای ماه مارس سال جاری مسیحی، رییس جمهور ایران اعلام کرد که مصوبات شورای امنیت غیر قانونی و حتی فاقد ارزش کاغذی است که بروی آن چاپ شده اند. متعاقبا رییس قوه مجریه ایران اعلام داشت که گفتگوهای اتمی در آینده تنها با نماینده گان آژانس بین المللی انرزی اتمی صورت خواهد گرفت و در نتیجه مخالفت خود را با ادامه گفتگوهای هسته ای مابین ایران و جامعه اروپا اعلام و موضوع امکان قبول بسته پیشنهادی آنها را رد کرد. اگرچه اظهارات او درمخالفت با گفتگوهای بعدی مابین ایران واروپا را وزیر خارجه جمهوری اسلامی اصلاح کرده و اعلام داشت که ایران همچنان پذیرای گفتگو با جامعه اروپا خواهد بود، ولی درعین حال سیاست ایران نسبت به عدم قبول بسته پیشنهادی اروپادر قبال توقف غنی سازی اورانیوم درداخل ایران نیزتغییری نکرد. اگر چه عدم تغییر در سیاست هسته ای ایران و همچنین سرعت گرفتن حرکت در جهت مخالف خواسته های شورای امنیت، از طریق افزودن به تلاشهای آن کشور برای افزایش غنی سازی اورانیوم بجای توقف آن، شانس از سرگیری گفتگوهای تازه مابین نماینده گان شورای امنیت ملی ایران و سولانا دیپلمات ارشد جامعه اروپا را ازمیان برده بود (چنانکه یک بار سولانا نیز ضمن انتقاد از گفتگوهای بی نتیجه گذشته با لاریجانی و بعد جلیلی، به این نکته اشاره مستقیم کرده بود) با این وجود سیاست ادامه گفتکوهای دیپلماتیک برای رسیدن به راه حل مسالمت آمیز در جهت حل مسئله اتمی ایران نیز همچنان مورد حمایت رسمی امریکا و سایر کشورهای بزرگ قرار داشت.
تغییر عمده ای که بنظر میرسد اینک در جهت جلوگیری ازبرخورد نظامی با ایران و دادن فرصت بیشتر به تلاشهای دیپلماتیک و در عین حال پرهیز از اتلاف وقت پیش آمده، نزدیکتر شدن مخالفان برنامه های اتمی ایران به یکدیگر و دورتر شدن آنها از ایران است- تحولی که در نهایت به انزوای سیاسی بیشتر ایران و افزایش فشار علیه آن خواهد انجامید. دلیل عمده بروز این تحول انعطاف ناپذیری مطلق ایران در قبال برنامه غنی سازی اورانیوم، و ادامه بی اعتنائی به انتظارات جامعه جهانی در جهت انجام گفتگوهای سیاسی سازنده است. بطوریکه در فاصله شش هفته پس از تصویب آخرین قطعنامه تنبیهی شورای امنیت علیه ایران، بنظر میرسد جامعه اروپا امید رسیدن به توافق با دولت احمدی نژاد را از دست داده و به همین دلیل برنامه ای نیز در حال حاضر برای گفتکو مابین سولانا و دبیر شورای امنیت ملی ایران برنامه ریزی نشده. گفتکوهای برنامه ریزی شده برای ملاقات مابین البرادعی دبیرکل آژانس بین المللی انرزی اتمی و آقازاذه رییس سازمان انرزی اتمی ایران در روز دوشنبه جاری نیز چند ساعت پیش از انجام آن لغو کردید و بجای آن البرادعی دیدار با والترا شتاین مایر وزیر خارجه المان و گفتگو پیرامون فعالیتهای اتمی ایران در برلین را در دستور کار خود قرار داد. به این ترتیب بعد از سردتر شدن روابط ایران با جامعه اروپا، شواهد حاکی از به بن بست رسیدن روابط ایران با آژانس است اگرچه این روابط طی ماههای اخیر بهبود یافته و مواضع البرادعی در قبال ایران موضوع تبلیغات گسترده رژیم قرار گرفته بود.
در کنار بی اعتنائی ایران به مفاد مصوبات شورای امنیت، اصرار اژانس در طرح پرسشهای تازه ایست که ییرامون بخشهائی از برنامه اتمی ایران مطرح شده، بخصوص گمانه هائی در زمینه ازمایش احتمالی موادی که در طراحی چاشنی بمب هسته ای مورد استفاده قرار میگیرد. ، بعلاوه ابراز عدم علاقه ایران به پاسخ گفتن به هر نوع پرسش تازه، بعد از نهائی اعلام کردن همکاری در جهت روشن شدن ابهامهای گذشته که در شش بخش قرار داده شده بود، روابط ایران با آژانس رااز دو ماه قبل در شرایط دشواری قرار داده بود. پیش از این، بنمایش گذاشتن اسلایدهائی از فعالیتهای مشکوک اتمی و منسوب به ایران در مقر آژانس توسط اولی هاینونن، معاون البرادعی و مدیر پرتکلها که طرف اصلی کفتگوهای اخیر با ایران نیز بوده، سرد شدن مجدد روابط ایران و آژانس را موجب شده بود که در همان زمان اقدام یاد شده مورد اعتراض پاره ای از رسانه های نزدیک به دولت ایران نیز قرار گرفت.
گفتگوهای یک روزه نماینده گان کشورهای عضو دائم شورای امنیت بعلاوه آلمان د ر شهر شانگهای چین نقطه اوج تلاشهای سیاسی است که با هدف رسیدن به هماهنگی بیشتر مابین قدرتهای بزرگ علیه ایران صورت میگیرد. اگرچه گفتگوهای شانگهای نمیتواند به نتایج غیر قابل انتظاری در جهت حل نهائی مسئله اتمی ایران دست یابد و لی در جهت نزدیکتر کردن اعضاء شورای امنیت و بخصوص هماهنگی بیشتر مابین روسیه و چین با چهار قدرت بزرگ دیگر موثر بوده و این پیام را بگوش تهران خواهد رساند که زمان بازی با کارت اختلاف قدرتهای بزرگ برسر نحوه مقابله با ایران بسر آمده است.
چین تا کنون از همراهی زبانی و نیم بند با برنامه صلح امیز اتمی ایران دریغ نکرده و لی علی رغم روابط تجاری نزدیک با ایران منجمله واردات قابل ملاحظه نفت خام از ایران ( ایران بعد از عربستان سعودی دومین صادر کننده نفت خام به چین است) و صادرات مستقیم و فروش غیر مستقیم کالا از طریق دبی به آن کشور، همواره در شورای امنیت علیه آن و در کنار قدرتهای غربی قرار گرفته است. سیاست رسمی و اعلام شده چین نیز- مشابه روسیه- مخالفت با غنی سازی اورانیوم در داخل ایران بوده است با این تفاوت که چین کشورهای دیگر را همواره از درگیری نظامی با ایران پرهیز میداده و ظاهرا اصرار داشته که در اعمال تحریمها علیه تهران تعدیل بعمل آید. اینک با قبول میزبانی کشور های بزرگ در شانگهای و انجام کنفرانس یک روزه پیرامون مسئله هسته ای ایران در آن شهر، چین نشان داده که بیش از پیش به امریکا و اروپا در زمینه برنامه اتمی ایران نزدیک شده است. از این لحاظ بنظر میرسدمواضع انکشور با مواضع المان در قبال برنامه اتمی ایران قابل منطبق شده باشد. انتظار میرود که کنفرانس یک روزه شانگهای ضمن پشتیبانی از قطعنامه های شورای امنیت و دعوت از ایران برای همکاری بیشتر با جامعه جهانی در جهت افزایش مشوقها ی پیشنهادی به ایران نیز گام دیگری برداشته باشد اگرچه امکان تغییر چشم گیر درمحتوی بسته پیشنهادی دور از دسترس آنها است. از آن گذشته کشور های شرکت کننده منجمله چین به بی نتیجه بودن بهبود بسته پیشنهادی نیز واقف اند، از این لحاظ بنظر میرسد که در کنار تاکید قراردادی بر ضرورت تلاش در جهت افزودن فرصتهای دیپلما تیک و پرهیز از برخورد، کنفرانس شانگهای راههای موثرتر برای اعمال فشار های بیشتر علیه ایران را مورد بررسی قرار داده باشد.
با توجه به این که بیانیه پایانی کنفرانس در این مورد روشنگر تمامی موارد مطرح شده و تصمیمات اتخاذ شده نبود برای دریافت نتایج بیشتر در این زمینه باید بانتظار رویداهای روزها و هفته های آینده نشست.