اعلام رسمی ناتوانی در پرداخت ارز به دانشجویان ایرانی خارج از کشور و درنظر گرفتن تسهیلات ویژه برای آنها که قصد بازگشت دارند، با انتشار آخرین وضعیت رتبه بندی دانشگاه‌های جهان همزمان شده است. اکنون می‌توان این سئوال را مطرح کرد که آیا دانشگاهی همتراز برای دانشجویانی که به دلیل مشکلات ارزی مجبورند تحصیلات خود را در خارج از کشور نیمه تمام بگذارند، وجود دارد؟
ایران در رده‌بندی URAP
روش‌های مختلفی برای رتبه‌بندی دانشگاه‌های جهان وجود دارد که همه ساله از سوی مراکز و موسسات علمی معتبر ارائه می‌شود. آخرین رتبه‌بندی لیست دانشگاه‌های جهان بر اساس کارآمدی علمی است که از سوی دانشگاه فنی مهندسی خاورمیانه در آنکارا منتشر شده است. در رتبه بندی سال ۲۰۱۲، دانشگاه هاروارد آمریکا رتبه اول دنیا شناخته شده و دانشگاه تورنتوی کانادا و دانشگاه جان هاپکینز آمریکا در رتبه‌های دوم و سوم قرار دارند.
برای پیدا کردن نامی از ایران در لیست بیش از دو هزار دانشگاه جهان، تا ردیف ۱۷۰ باید پایین بیایید که جایگاه دانشگاه تهران است. پس از آن، مجموعه واحدهای دانشگاهی دانشگاه آزاد اسلامی در جایگاه ۲۲۶ جهان، دومین رده رتبه‌بندی دانشگاه‌های ایرانی هستند. جایگاه سوم هم متعلق به دانشگاه علوم پزشکی تهران است که رتبه جهانی ۴۲۷ را به خود اختصاص داده است.
دانشگاه صنعتی شریف، دانشگاه چهارم ایران شده و دانشگاه علامه طباطبایی، بزرگ‌ترین دانشگاه علوم انسانی منطقه، بعد از فراز و نشیب فراوان و اعمال تغییرات مدنظر رهبری جمهوری اسلامی مبنی بر اسلامی شدن علوم انسانی در بین ۲۳ دانشگاه برتر ایران حضور ندارد.
این رتبه بندی ۶ شاخص عملکرد تحصیلی و تحقیقاتی دانشگاه‌ها را مدنظر قرار داده است. یکی از این شاخص‌ها، تعداد مقالات بین‌المللی ارائه شده است که نقشی ۲۱ درصدی در رتبه‌بندی دارد. میزان تحقیقات به ثمر رسیده دانشگاه با شمارش استنادات مقالات جهانی به این تحقیقات (به جز مقالات همان دانشگاه) هم ۲۱ درصد دخالت دارد. پایداری و تداوم بهره‌وری علمی از طریق بررسی تمام تولیدات پژوهشی دانشگاه در سال ۲۰۱۱ هم فاکتوری با میزان دخالت ۱۰ درصد بوده است. شاخص بعدی اندازه‌گیری تاثیر علمی دانشگاه با بررسی مقالات و مجلات منتشر شده دانشگاه در فاصله سال‌های ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۱ بوده که به میزان ۱۸ درصد دخالت داشته است. میزان استناد به مجلات دانشگاه با ۱۵ درصد و میزان همکاری‌های بین‌المللی هم هرکدام ۱۵ درصد موثر بوده‌اند.
برای مشاهده جزییات رتبه‌بندی و نمره هر دانشگاه در شاخص‌های ۶ گانه می‌توانید به این لینک مراجعه کنید.
مساله بازگشت و دانشگاه همتراز
بیش از ۲۲ هزار دانشجوی ایرانی در خارج از کشور مشغول به تحصیل هستند. بیشترین تعداد دانشجویان ایرانی در مالزی مشغول به تحصیلند که تعدادشان پنج هزار و ۲۲۵ تن اعلام شده. دو هزار و ۲۷۲ دانشجو در آمریکا و دو هزار و ۵۴ دانشجو هم در کانادا درس می‌خوانند. دانشجویان ایرانی ترکیه هم یک هزار و ۵۶۵ و دانشجویان ایرانی انگلستان یک هزار و ۳۷۲ تن اعلام شده است.
برترین دانشگاه مالزی در رتبه ۳۳۲ جهانی (بین دانشگاه دوم و سوم ایران) است و دانشگاه دوم این کشور هم رتبه ۴۰۳ جهانی(کمی بالاتر از دانشگاه سوم ایران) دارد. آمریکا بیشترین سهم را در بین ۲۰ دانشگاه برتر جهان دارد و پنج دانشگاه برتر کانادا هم رتبه زیر ۱۰۰ جهانی دارند.
دانشگاه اول ترکیه، در رتبه ۴۲۱ جهانی (کمی بالاتر از دانشگاه سوم ایران) قرار گرفته و دانشگاه دوم و سوم رتبه‌های ۴۲۹ و ۴۷۳ جهانی (بین دانشگاه سوم و چهارم ایران) گرفته‌اند. دانشگاه برتر انگلستان هم رتبه ۷ دارد و چهار دانشگاه بعدی این کشورهم همگی رتبه‌های زیر ۴۰ جهانی دارند.
با این حساب در هنگام بازگشت دانشجویان ایرانی به کشور، بحث دانشگاه‌های همتراز چندان مطرح نیست؛ اگرچه وزارت علوم در تعیین همترازی به رتبه‌بندی‌های جهانی استناد نمی‌کند. شاید به همین دلیل بوده که معاون امور دانشجویان داخل وزارت علوم اعلام کرده: “تا پیش از این اگر مدرک دانشگاه‌هایی که دانشجویان در آن تحصیل می کردند، اعتبار داشت شرایط حضور دانشجویان را در دانشگاه‌های همتراز داخل کشور فراهم می‌کردیم، اما در صورتی‌که دانشجویان در دانشگاه‌های غیرمعتبر نیز تحصیل کرده باشند به آنها اجازه تحصیل در داخل کشور داده می شود.”
حالا حتی شرط معدل هم حذف و وعده داده شده که در شهریه هم تخفیفاتی لحاظ خواهد شد، چرا که وزیر علوم، تحقیقات و فن‌آوری معتقد است: “در کشور به دلیل تحریم‌ها با مشکلات ارزی مواجه هستیم. نمی‌توان گفت که دانشجویان نباید این بار را تحمل کنند.”
اما آیا بحران ارزی و عدم توانایی دولت در پرداخت ارز دولتی به دانشجویان همه آنها را مجاب خواهد کرد که به ایران بازگردند و در دانشگاه‌های ایرانی تحصیل کنند؟ تکلیف دانشجویانی با سطح علمی بالا که با وجود امکان تحصیل در دانشگاه‌های برتر ایران، دانشگاه‌های خارجی با رتبه‌های بهتر علمی را انتخاب کرده‌اند، چه خواهد شد؟
