۷۰ درصد از دریاچه ارومیه خشک شده و آمارهای سازمان محیط زیست آذربایجان غربی حاکی از آن است که در ۵۰ سال اخیر وضعیت این دریاچه هیچ‌گاه تا این اندازه وخیم نبوده است. بزرگ‌ترین دریاچه شور جهان طی سال‌های گذشته با ۱۲۰ هزار کیلومتر کاهش مساحت مواجه شده و پنج جزیره آن به خشکی تبدیل شده است. از سوی دیگر علاوه بر خطر نابودی این سرمایه بزرگ ملی، برخی کارشناسان نیز از احتمال وقوع توفان نمک و سرایت به استان‌های مجاور و حتی تهران سخن می‌گویند.
حرکت‌های لاک‌پشتی مسوولان
خبرگزاری مهر با انتشار گزارشی و تاکید بر “تشدید وضعیت مبهم و بحرانی” دریاچه ارومیه،به جدیدترین اظهارنظر معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان محیط زیست کشور اشاره کرده که معتقد است “دریاچه ارومیه در وضعیت بسیار مبهم و دردناکی از لحاظ زیست محیطی قرار دارد.”
محمدجواد محمدی زاده “فعالیت‌های گسترده عمرانی از جمله ایجاد جاده شهید کلانتری، احداث پل، افتتاح سدهای مختلف بر روی دریاچه و حوضه‌های آبریز آن بدون در نظر گرفتن ملاحظات زیست محیطی” را از عوامل بروز وضعیت فعلی دریاچه ارومیه دانسته و افزوده است: “افزایش شوری آب بیش از حد اشباع، کوچک‌‌تر شدن به میزان بیش از ۱۲۰هزار هکتار، اتصال پنج جزیره از جزایر نه‌گانه دریاچه به خشکی و همچنین ظهور لکه‌های سفید در بستر نیلگون دریاچه هشداری برای نابودی یکی از منحصربفرد زیستگاه‌های جهان و به ویژه آرتمیا به عنوان یکی از کمیاب ترین و گرانقیمت‌ترین جانداران موجود جهان است.”
مرداد ماه گذشته نیز نماینده ارومیه در مجلس هشدار داده بود که “دریاچه ارومیه در حال نابودی قرار دارد و اگر دیر بجنبیم دیگر اثر و نقشی از این دریاچه نخواهد ماند”. و حالا با افزایش وخامت اوضاع، نماینده اردبیل، وزارت نیرو و جهادکشاورزی را به تفحص از سوی نمایندگان آذری‌زبان تهدید می‌کند.
کمال الدین پیرموذن که عضو فراکسیون محیط زیست مجلس نیز هست، حرکت‌های صورت‌گرفته برای احیای دریاچه ارومیه را “لاک‌پشتی” توصیف می‌کند و می‌گوید: “قرار بود که مسئولان وزارت نیرو و سازمان جهادکشاورزی فعالیت‌هایی در راستای احیاء دریاچه ارومیه همچون بارور کردن ابرها، انتقال آب به دریاچه ارومیه و عدم ساخت سد‌ها انجام دهند اما متاسفانه خبرهایی که در این زمینه می‌شنویم رضایت بخش نیست.”
او معتقد است: “جهاد کشاورزی به دلیل اینکه به کشاورزان مجوز حفر چاه در اطراف دریاچه ارومیه را داده باعث خشک شدن این دریاچه شده است.”
از سوی دیگر سرپرست سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان غربی، تغییر الگوی کشت و اجرای طرح آبیاری تحت فشار را از برنامه‌های این سازمان برای مدیریت مصرف آب عنوان کرده که اجرای آن تا سال ۹۳ طول می‌کشد. به گفته سید علی مختاری در راستای این طرح، رعایت الگوی کشت در ۱۲۰ هزار هکتار از اراضی کشاورزی شهرستان نقده در حال انجام است و از ۱۸۳ هزار هکتار اراضی کشاورزی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه تاکنون ۲۱ هزار هکتار به سیستم آبیاری تحت فشار تجهیز شده‌اند.
توفان نمک در راه ؟
مرداد ماه امسال، اظهار نگرانی درباره وقوع توفان نمک، بار دیگر نام دریاچه ارومیه و خطر مرگ آن را بر سر زبان‌ها انداخت. اصغر محمدی فاضل، معاون محیط طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست ایران اعلام کرده بود که “توفان نمک را در حوزه استان آذربایجان شرقی بسیار محتمل می‌دانیم و حتی گستره آن را تا مرزهای غربی استان تهران پیش‌بینی می‌کنیم.احتمال رسیدن غبار نمک به استان زنجان به صورت جدی است و استان‌های البرز و تهران هم در معرض خطر سونامی نمک هستند.”
در همان زمان به تجربه مشابه خشک شدن تالاب هامون در سال ۱۳۸۹ اشاره می‌شد که جریان باد شدید ذرات شن، ماسه و مواد آلی را از محدوده تالاب به شهر زابل منتقل کرد و به تدریج زمین‌های اطراف این شهر به شوره‌زار تبدیل شدند.
اما این خطر که از سوی یک مقام بلندپایه سازمان محیط زیست عنوان شده بود، توسط سایر مسوولان تکذیب شد.
وقتی دریاچه امنیتی می‌شود
در سال‌های گذشته وخیم شدن وضعیت دریاچه ارومیه، یکی از دغدغه‌های فعالان زیست محیطی و مدنی ایران بوده است. بخصوص در دو سال گذشته شهروندان استان‌های آذربایجان شرقی و غربی تجمعاتی برگزار کرده‌اند که هر دوبار با برخورد شدید مسوولان امنیتی و نظامی منطقه مواجه شده است. اول خرداد ماه ۱۳۹۰ و به دعوت فعالان مدنی آذربایجانی، در شهرهای ارومیه و تبریز تجمع اعتراضی برپا شد که با حمله نیروهای امنیتی به خشونت کشیده شد. شاهدان عینی به روزآنلاین گفته بودند که ده‌ها تن از معترضان از سوی نیروهای نظامی و امنیتی بازداشت و به وسیله چند دستگاه مینی بوس و خودروی ون به محل نا‌مشخصی منتقل شده‌اند. پلیس با گاز اشک‌آور، باتوم و گلوله‌های رنگی به معترضان حمله کرده بود.
تابستان ۹۰ هم تجمعاتی در شهرهای آذربایجان برگزار شد که پاسخی جز ضرب و شتم و بازداشت نگرفت. دوم شهریور همان سال هم ۲۹ فعال مدنی آذربایجان که برای همفکری و پیدا کردن راهکاری برای جلوگیری از خشک شدن دریاچه ارومیه دور هم جمع شده بودند، بازداشت شدند.
دریاچه ارومیه که در گذشته چیچست و کبودان نام داشته، بزرگ‌ترین و شورترین دریاچه دائمی ایران و یکی از دریاچههای فوق اشباع از نمک دنیا است. این دریاچه از سوی سازمان یونسکو به عنوان یکی از ۹ ذخیره‌گاه طبیعی محیط زیست جهان به ثبت رسیده است.
