سال ۹۳ یکی از دشوارترین سال‌ها برای محیط زیست ایران بود. خشکسالی گریبان کشاورزان را گرفت، گرد و غبار زندگی روزمره در ۱۲ استان مختلف کشور را مختل کرد، جنگل‌ها کماکان در آتش دود شدند و آب هم به تالاب‌ها و دریاچه‌های خشکیده برنگشت.
این سال با اینکه پر از خبرهای ناگوار محیط زیستی بود اما خالی از خبرهای امیدوارکننده هم نبود. به دنبال اقدام یک شکارچی مریوانی به شکستن نمادین تفنگ و خداحافظی از شکار که به تشویق انجمن‌های زیست محیطی،چند ماه قبل از آغاز سال صورت گرفته بود، شکارچیان در نقاط مختلف ایران، با شکستن یا کنار گذاشتن تفنگ‌هایشان برای همیشه از شکار انصراف دادند. شکارچیان دیگری هم با باز گذاشتن قفس‌های شکاری خود، پرندگان زندانی را بار دیگر به آسمان برگرداندند.
در سال ۹۳ همچنین جایزه ملی محیط زیست امسال برای نهمین‌بار به منتخبان اهدا شد؛ جایزه‌ای که هشتمین دوره آن در سال ۸۶ برگزار و پس از آن متوقف شده بود. این جایزه در سال ۹۳ به “انجمن سبز چیا” و “رفتگران طبیعت ایران” رسید.
اما این پایان خبرهای خوب سال بود. در خرداد ماه فرماندار مریوان خبر داد که در ادامه روند خشک شدن تالاب‌های کشور، نفس دریاچه “زریوار” نیز به شمارش افتاده؛ دریاچه‌ای که به گفته فرماندار، مسئولان از آن به عنوان “نگین غرب کشور” یاد می‌کنند اما “فاضلاب روستاهای اطراف به این دریاچه وارد می‌شود و این نکته طنزی است تاریخی، که همواره ادامه داشته و دارد.”
از دریاچه ارومیه تا پارک ملی گلستان
وضعیت دریاچه ارومیه، بزرگترین دریاچه داخلی ایران و دومین دریاچه آب شور جهان نیز در اولین ماه های سال با اعتراضات گسترده مردمی روبرو شد.
در روز ۲۰ خرداد ماه شماری از شهروندان آذربایجانی در اعتراض به روند خشک‌شدن دریاچه ارومیه در میدان آبرسانی شهر تبریز دست به تجمع زدند. این تجمع با دخالت نیروهای نظامی و امنیتی و بازداشت شماری از معترضان خاتمه یافت.
در تیرماه پارک ملی گلستان در شمال ایران برای چهارمین بار در کمتر از سه هفته طعمه حریق شد. این بار به گفته مقامات سازمان محیط زیست حدود ۴۰۰ هزار هکتار این پارک در شعله‌های آتش، به گفته مسئولان احتمالا “تعمدی”، سوخت.
کارشناسان محیط زیست در سالهای گذشته دلیل عمده آتش‌سوزی جنگل‌های ایران را که در چند سال گذشته شدت گرفته، عوامل انسانی و طبیعی عنوان کرده و گفته‌اند با آغاز فصل گرما، ایجاد تغییرات جوی و همچنین افزایش تردد و عبور مرور شهروندان در طبیعت، احتمال آتش‌سوزی جنگل‌ها و مراتع نیز بالا می‌رود.
در مورد پارک ملی گلستان، کمبود باران، خشکسالی، جاده فعالی که از میان پارک می‌گذرد و بی‌احتیاطی مسافران از جمله علل آتش سوزی های این پارک معرفی شد.
پارک ملی گلستان با ۹۲ هزار هکتار وسعت، قدیمی‌ترین پارک ملی ثبت شده در ایران است و گونه‌های گیاهی و جانوری متعددی دارد و بیش از نیمی از گونه‌های پستانداران کشور را در خود جای داده است.
کاهش ۱۴ هزار هکتاری جنگل‌ها
جنگل‌های ایران به ویژه جنگل‌های شمال و غرب در سالهای گذشته در معرض آتش و نابودی قرار گرفته و چندین هزار هکتار آنها خاکستر شده اند.
در تخمین این خسارات، اسفندماه، خداکرم جلالی، رییس سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری ایران با ابراز نگرانی نسبت به کاهش سطح جنگل‌ها در کشور گفت که “طی ۱۰ سال گذشته وسعت جنگل‌ها با کاهش ۱۴ هزار هکتاری مواجه شده که نشان می‌دهد در این مدت از هر هزار هکتار یک هکتار کاهش سطح داشته‌ایم.”
در تیرماه سال ۹۳ آتشی که در زمان حضور معصومه ابتکار رئیس سازمان حفظ محیط زیست در سنندج، به جان جنگل‌های مریوان افتاده بود، ۲۵۰ هکتار از مراتع این شهررا در معرض مستقیم آتش سوزی قرار داد؛ آنهم در حالیکه یک نماینده مجلس اعلام کرده بود از اوایل سال تا تیرماه، ۶۰ مورد آتش سوزی در کردستان رخ داده و بالغ بر صدها هکتار از اراضی طعمه حریق شده است.
بحرن آب در ۱۲ کلان شهر کشور
دو ماه بعد در شهریور ماه خبرگزاری‌های دولتی اعلام کردند که ۱۲ کلانشهر بزرگ ایران که جمعیت آنها در مجموع حدود ۲۳ میلیون نفر است درpersian/news/newsitem/article/12-32.html بحران کم آبی به‌سر می‌برد.
خشکسالی و کاهش بارش باران و برف در سال ۹۳، حدود ۵۱۷ شهر را در تولید و مصرف آب در “شرایط سر به سر تولید” قرار داده است. در این بین ۱۲ کلانشهر با جمعیت حدود ۲۳ میلیون نفر با سطوح متفاوت در شرایط تنش آبی قرار گرفتند. بحران کم آبی طی سال گذشته در برخی مناطق شهروندان را با مشکلات عدیده‌ای ازجمله جیره‌بندی آب روبرو کرد.
پس‌لرزه‌های کمبود آب البته به بخش کشاورزی هم رسید. از مهرماه به دنبال اظهارات مشاور عالی وزیر جهاد کشاورزی سهم آب کشاورزان در ایران تقریبا نصف شد. محمدحسین شریعتمدار گفته بود: “تنها حدود ۵۰ میلیارد متر مکعب آب برای تولید محصولات کشاورزی اختصاص می‌یابد.”
در ادامه بحران کم آبی، دو سد لار و لتیان در منطقه شرق پایتخت هم خشک شدند تا بدین ترتیب آژیر قرمز آب شرب پایتخت هم به صدا درآید. سد لتیان بر روی رودخانه جاجرود در شمال شرق تهران و ۵ کیلومتری جاجرود احداث شده است. این سد ۲۹۰ میلیون مترمکعب از آب شرب پایتخت را تامین می‌کند و به همراه سد لار و سد کرج سه منبع بزرگ تأمین کننده آب شرب تهران هستند.
معترضان پایتخت مقابل شورای شهر: “داریم خفه می‌شویم”
یکی از اصلی‌ترین مشکلات محیط زیستی در سال ۹۳ آلودگی هوا و ریزگردها بود.
در تهران، تخریب باغ‌های شهر و پیشنهاد ۱۰ هزار میلیارد تومانی شهرداری برای فروش تراکم، با اعتراض و تجمع شماری از شهروندان، دانشجویان و فعالان محیط زیست مقابل ساختمان شهرداری روبرو شد.
معترضان با شعار “خفه شدیم” و “تراکم‌فروشی تا کی؟” خواهان بهبود وضعیت محیط زیست پایتخت شدند.
آنزمان محمد درویش، مدیر کل دفتر آموزش و مشارکت مردمی سازمان حفاظت محیط زیست ایران در مصاحبه با روز گفته بود: “با افزایش جمعیت شهر به این ترتیب علاوه بر این که این کارگاه‌های ساختمانی منجر به افزایش ریزگردها و کاهش آشکار شاخص سلامتی می‌شود، ترافیک افزایش پیدا می‌کند و با افزایش ترافیک هم براساس آمارها سالانه حدود دویست میلیارد دقیقه از عمر تهرانی‌ها در ترافیک تلف می‌شود که خودش یک ضربه اقتصادی بزرگ در کلان شهری مانند تهران است.”
اما آلودگی هوا به تهران محدود نماند. در اسفندماه موج شدیدی از بارش ریزگردها زندگی میلیونها نفر را به ویژه در استان خوزستان و شهر اهواز مختل کرد. این گرد و غبار که در خوزستان متمرکز بود، به استان‌های غربی مانند آذربایجان غربی، ایلام و کردستان هم رسید.
شدت و گسترش ذرات گرد و غبار به اندازه‌ای بود که باعث تعطیلی مدرسه‌ها در بعضی شهرها شد.
آنزمان احمد شوهانی، نماینده ایلام و عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس در مصاحبه با روز همه تقصیرات گرد و غبار کشور را به گردن شرایط اقلیمی منطقه انداخت. او گفت کنترل ریزگردها فراتر از توان دولت است و مجلس از سازمان محیط زیست انتظارات بیشتری دارد.
خشکسالی تا سال۲۰۵۰، ۱۱ برابر می‌شود
در روز جهانی تالاب در ایران، روز ۱۳ بهمن ماه گذشته، گزارش شد که ۸۰ درصد تالاب‌های کشور در وضعیت بحرانی و در معرض خطر بسیار جدی قرار دارند. معصومه ابتکار، رئیس سازمان محیط زیست نیز به همین مناسبت در استان سیستان و بلوچستان گفته است ۷۰ تالاب در ایران در معرض آسیب هستند.
بر اساس برآوردهای صورت گرفته، ۸۰ درصد تالاب‌های کشور در وضعیت بحرانی یا در معرض خطر بسیار جدی قرار دارند و هفت مجموعه تالاب آلاگل، آلماگل و آجی گل، شورگل، یادگارلو و درگه سنگی، انزلی، شادگان، نیریز و کمیجان، هامون و خور خوران در فهرست “مونترو” یا فهرست قرمز کنوانسیون رامسر قرار گرفتند.این در حالی ست که سال گذشته مجموعه تالاب های “آلاگل، آلمال گل و آجی گل” از این فهرست خارج شده بود.
در فهرست مونترو تالاب‌هایی ثبت می‌شوند که دارای تغییرات اکولوژیک شده و در معرض نابودی قرار گرفته‌اند.
سال ۹۳ در ایران تالاب هامون در استان سیستان و بلوچستان که بزرگترین دریاچه آب شیرین فلات ایران است و گنجایشی بالغ بر ۱۰ میلیارد مترمکعب آب دارد، میزبان روز جهانی تالاب‌ها بود؛ تالابی که به گفته مدیر کل محیط زیست استان سیستان و بلوچستان با خشک‌سالی‌های ۱۸ ساله دست و پنجه نرم می‌کند و پیامدهای آن “بر زندگی حاشیه نشینان هامون تاثیر بسزایی داشته و معیشت مردم را از بین برده است.”
با وجود شور و شوق برای برگزاری مناسبت روز جهانی تالاب‌ها، سال ۹۳ نگرانی از بابت خشک شدن تالاب های ایران بیش از هر زمان دیگری به گوش رسید. این نگرانی‌ها در شرایطی مطرح شد که به گفته معصومه ابتکار، رییس سازمان حفاظت محیط زیست بر اساس پیش‌بینی‌ها تا سال ۲۰۵۰ خشکسالی و کاهش نزولات جوی در ایران، ۱۱ برابر شرایط فعلی خواهد شد.
“وضعیت قرمز” آب آشامیدنی
در آخرین ماه سال، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب با بیان اینکه ۴۰ درصد شبکه توزیع آب کشور فرسوده است گفت که تامین آب آشامیدنی سه شهر بندرعباس، کرمان و سنندج در “وضعیت قرمز” قرار دارد.
مدیرعامل شرکت مهندسی آب و فاضلاب با هشدار در خصوص وضعیت سه شهر بزرگ گفت که میانگین بارش ها ۱۹ درصد کاهش داشته و “تعداد شهرهای دچار تنش آبی در بدبینانه ترین حالت هم اکنون حدود ۵۴۷ شهر پیش بینی شده است.”
سال ۹۳ در واکنش به این وضعیت تعدادی از کاربران شبکه‌های اجتماعی با هدف جلب توجه جامعه به بحران کمبود آب، اقدام به راه‌اندازی کمپین‌های مجازی کردند.
خامنه‌ای: محیط زیست مساله این و آن نیست
وضعیت محیط زیست ایران در پایان سال صدای رهبر جمهوری اسلامی را هم در آورد. به گفته آیت‌الله علی خامنه‌ای، محیط زیست “مسئله این دولت یا آن دولت، مسئله این شخص یا آن شخص نیست”. او خواهان تهیه سند ملی و آن چیزی شد که “جرم‌انگاری تخریب” محیط زیست خوانده بود.
رهبر جمهوری اسلامی در دیدار با فعالان محیط زیست از تخریب جنگل‌ها در ایران انتقاد کرده و خواهان مقابله با آن به هر بهانه‌ای “اعم از هتل‌سازی و جذب گردشگر و ساخت حوزه علمیه” شده بود.
معصومه ابتکار رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در پایان سال با بیان اینکه بیش از ۳۰ میلیون نفر در ایران، تحت تأثیرات ناشی از آلودگی هوا قرار می‌گیرند، گفت: “این سازمان در سال آینده به نیروگاه‌ها اجازه نخواهد داد که از مازوت به عنوان سوخت استفاده کنند.”
روحانی: محیط زیست فرهنگ شود
حسن روحانی، رئیس جمهوری اسلامی نیز خردادماه در جمع کارکنان سازمان حفاظت محیط زیست با تاکید بر اینکه “بهبود وضعیت محیط زیست، وظیفه اصلی، اساسی، دینی و اولویت بسیار مهم دولت است”، گفت: “حفاظت از محیط زیست باید به فرهنگ عمومی کشور تبدیل شود.”
او که ابتدای سال در پیام نوروزی خود خواهان توجه مردم به محیط زیست شده بود، در اسفندماه همزمان با مناسبت روز درخت کاری در سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی از وزارت آموزش و پرورش خواست که دانش‌آموزان را برای حفاظت از محیط زیست بسیج کند.
در واپسین رویداد مربوط به محیط زیست در سال ۹۳ نامه ۱۱۸ استاد دانشگاه به حسن روحانی بود که در آن خواستار توجه بیشتر به محیط زیست شده بودند.
آنها در نامه خود نوشته‌اند: “حفظ محیط زیست، لازمه زندگی سالم و رهایی از وابستگی به سوخت‌های فسیلی و اقتصاد نفتی است. تجربه نشان داده است کشورهایی که به محیط زیست خود توجه بیشتری دارند نه تنها اقتصادی شکوفا و پایدار داشته بلکه با کاهش وابستگی آنها به سوخت‌های فسیلی سالم و رفاه مردم خود را هم تضمین می‌کنند.”
