شهروندان تهرانی پس از چند ماه تحمل هوای آلوده، حالا با رسیدن فصل بهار، در هوای نسبتا پاک‌تری نفس می‌کشند. با این حال شبح سیاه آلودگی هوا هنوز بالای سر پایتخت است و این نگرانی وجود دارد که به روال هرساله میزان آلاینده‌های هوا باز هم به مرز هشدار برسد.
آلودگی هوا سال‌هاست نام تهران را در فهرست آلوده‌ترین شهرهای جهان قرار داده و سلامت میلیون‌ها نفر را تهدید کرده است. معاون بهداشتی وزیر بهداشت در سخنرانی خطبه‌های پیش از نماز جمعه این هفته (۵ اردیبهشت) گفته است: “ در سال ۹۱ فقط ۵ درصد روزها پاک بوده است.” به گفته علی اکبر سیاری، “در هر ساعت ۲ نفر بر اثر آلودگی هوا در تهران فوت می‌کنند.” با یک حساب سر انگشتی می‌توان گفت روزانه ۴۸ نفر و سالانه بیش از ۱۷ هزار و ۵۰۰ نفر قربانی تنفس در هوای پایتخت می‌شوند. مهدی قطعی، مدیر طرح کلان ملی سیستم‌های حمل و نقل هوشمند درون شهری و برون شهری هم چندی پیش اعلام کرده بود که سالانه ۴۵ هزار نفر در کشور بر اثر آلودگی هوا می‌میرند.
سازمان بهداشت جهانی در تازه‌ترین گزارش خود اعلام کرده است: از هر هشت نفر که در جهان می میرند یک نفر به دلیلی مرتبط با آلودگی هوا مرده است. بنا بر این گزارش، در سال ۲۰۱۲ حدود هفت میلیون نفر به علت آلودگی هوا جان خود را از دست داده‌اند که این رقم دو برابر پیش‌بینی‌ها است.
سوخت غیر استاندارد، بلای جان مردم
کارشناسان از توزیع سوخت غیر استاندارد در کشور به عنوان یکی از اصلی‌ترین دلایل آلودگی هوا یاد می‌کنند. نتایج تحقیقات دانشگاه صنعتی شریف که اواسط فروردین ماه منتشر شد حاکی از آن است که میزان گوگرد موجود در بنزین و دیزل نمونه‌برداری شده از ۱۰ جایگاه سوخت‌رسانی در تهران که شامل بنزین و دیزل معمولی و نیز سوخت معرفی‌شده تحت عنوان یورو ۴ است، به شدت با استانداردهای تعریف‌شده فاصله دارد. این میزان در بنزین معمولی و یورو ۴ تا ۲۰ برابر و در دیزل تا بیش از ۸۰۰ برابر میزان استاندارد بوده است. وحید حسینی سرپرست این تحقیق گفته است: “در چنین شرایطی استفاده از تجهیزات کاهش آلودگی در خودرو عملا هیچ فایده‌ای ندارد چرا که کیفیت پایین سوخت و سطح گوگرد بالا باعث تخریب تجهیزات کنترل آلودگی می‌شود.”
چند روز پس از انتشارنتایج این تحقیق دانشگاهی سعید متصدی معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط گفت: “با توجه به تاثیر دو پارامتر بنزن و آروماتیک بر سلامت مردم، این دو پارامتر در سوخت توزیعی تهران مورد بررسی قرار گرفت و درصدهای به دست آمده منطبق با استاندارد یورو ۴ بود.”
این درحالی است که معصومه ابتکار رئیس سازمان حفاظت از محیط زیست هم آذرماه گذشته گفته بود: “دولت گذشته به تعهدات و تکالیف خود برای ارتقای استانداردهای سوخت و خودرو عمل نکرده است و در حال حاضر هیچ کدام از استانداردهای ما درباره کیفیت بنزین به‌طور کامل اجرا نمی‌شود.”
احمدی‌نژاد، متهم ردیف اول
بسیاری از کارشناسان متهم ردیف اول در وخامت هوای کلانشهرها را محمود احمدی‌نژاد رئیس دولت پیشین می‌دانند. نرگس محمدی فعال مدنی که در گردهمایی هنرمندان و کنش‌گران مدنی در اعتراض به آلودگی هوا حضورداشته، با اشاره به اینکه به نظر می‌رسد تولید بنزین با کیفیت و استاندارد دروغ بزرگی بود که به مردم گفته شد، به “روز” گفته بود: “ما به ازای این دروغ چیست؟ همین سرطان‌هایی که وجود دارد، همین مرگ‌ومیرهایی که اتفاق می‌افتد. در نماز جمعه اعلام می‌کنند که جرم کسانی که آلودگی هوا ایجاد می‌کنند معاونت در قتل است و خسارت دیدگان می‌توانند از عامل آلودگی هوا شکایت بکنند. به نظر می‌رسد که شخص رئیس‌جمهور سابق مقصر اصلی و عامل اول است. چرا که بنزین غیر استاندارد در سطح تمام شهرها و استان‌ها در باک مردم ریخته، مواد سمی و شیمیایی تولید کرده و مردم مبتلا به سرطان شده‌اند و حالا ما شاهد آمار بالای مرگ و بیر بر اثر آلودگی هوا هستیم.”
حالا می‌توان گفت بحران آلودگی هوا یکی از مهمترین چالش‌های پیش روی دولت یازدهم در حوزه محیط زیست است؛ بحرانی که دولت می‌گوید برای حل آن عزم جدی دارد. سعید متصدی معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست 25 فروردین ماه در خصوص نتایج جلسه تصویب برنامه اجرایی کاهش آلودگی هوا در هیات دولت در سازمان حفاظت محیط زیست برگزار شد، گفته بود: “در این جلس راهکارها و برنامه اجرایی مدون برای کاهش آلودگی هوا در هشت محور «سوخت، خودروهای در حال حرکت، منابع ساکن، خودروهای نو، مدیریت حمل ونقل وتقاضای سفر، پایش و پیش‌بینی هوا، آموزش و اطلاع‌رسانی و زیرساخت های شهری» به تصویب دولت رسید.”
متصدی با اشاره به برخی از برنامه‌های مصوب در گذشته پیرامون موضوع کاهش آلودگی هوا از جمله برنامه مصوب کاهش آلودگی ۸ کلانشهر کشور و قاطعیت دولت یازدهم برای رفع چالش آلودگی هوا در کشور، افزوده: “برنامه فعلی از چند منظر تفاوت‌های عمده‌ای با برنامه‌های گذشته دارد و یا به عبارت بهتر در برنامه جدید تلاش شده است نواقص برنامه‌های گذشته رفع شود.”
بر اساس برنامه جامع کاهش آلودگی هوا که در سال ۷۹ در راستای برنامه ۵ ساله راهبردهای کاهش آلودگی هوای کلانشهرها تهیه شد، تولید خودروهای استاندارد، خروج خودروهای فرسوده، بهبود سیستم حمل‌ونقل عمومی به‌ویژه ریلی، ارتقای کیفیت سوخت، معاینه فنی سالانه و مستمر خودرو‌ها، مدیریت ترافیک و آگاه‌سازی عمومی مهمترین راهکارهای حل بحران آلودگی هوا هستند. محمد حقانی نایب‌رییس کمیسیون سلامت و محیط زیست شورای تهران چندی پیش در همین خصوص گفت: “با وجود داشتن برنامه کاهش آلودگی هوا اقدامات ارزنده‌ای صورت نگرفت زیرا مساله آلودگی هوا با تبصره و ماده قانونی حل نمی‌شود و نیازمند همکاری مسئولان و دست‌اندرکاران است.”
حقانی در ادامه با بیان اینکه معضل آلودگی هوای تهران یک شبه قابل حل نیست به مواردی برای مقابله با این معضل اشاره کرده و گفته بود: “جلوگیری موثر از تردد خودرو‌ها و موتوسیکلت‌های دودزا، تعویض کاتالیزهای خودرو، نظارت و مدیریت بر تولید آلودگی خودروهای سنگین، اتوبوس‌های شرکت واحد و مهم‌تر از همه نصب فیلتر دوده روی این خودرو‌ها و از رده خارج کردن مینی‌بوس‌های فرسوده از جمله این موارد است که می‌توان به آن پرداخت. از نیروی انتظامی و پلیس نیز انتظار داریم با عزم جدی در طرح‌های ضربتی برای همیشه از تردد خودروهای دودزا جلوگیری کنند.”
حالا نگاه‌ها به دولت یازدهم است، آیا این دولت خواهد توانست آلودگی‌هوای کلانشهرها را مهار کند یا مثل گذشته به تزریق مسکن‌های فوری و نه چندان کارآمدی چون کاهش ساعات اداری، تعطیلی مدارس و مهد‌های کودک و اجرای طرح سراسری زوج و فرد روی می‌آورد؟
