سرانجام ریحانه جباری، ۲۶ ساله، پس از تحمل بیش از ۷ سال حبس، به اتهام قتل مرتضی سربندی در روز شنبه سوم آبان ماه و در زندان رجایی‌شهر کرج اعدام شد. ریحانه طراح دکوراسیون ۲۶ ساله‌ای بود که سال ۸۶،زمانی که تنها ۱۹ سال داشت به اتهام قتل مردی ۴۷ ساله، پزشک و کارمند سابق وزارت اطلاعات دستگیر شد. او در تمام این مدت با پذیرفتن عمل قتل، گفته بود که قتل مرتضی سربندی را در دفاع از خود و دربرابر قصد تعرض مقتول انجام داده است؛ ادعایی که در تمام مراحل دادرسی رد و او به قصاص محکوم شد. دادستانی تهران نیز در اطلاعیه‌ای که صبح روز شنبه توسط خبرگزاری‌های رسمی منتشر شد، با تایید خبر اعدام او نوشت: “قاتل برای توجیه اقدام خود مدعی شده بود مرحوم قصد تجاوز به وی را داشته، این در حالی است که اظهارات بعدی متهمه خلاف این ادعا را ثابت نموده است.”
روز پیش از اجرای حکم، شعله پاکروان مادر ریحانه خبر داده بود که او و دیگر اعضای خانواده را برای ملاقات آخر با ریحانه فرا خوانده اما محل اجرای حکم را به آنها اعلام نکرده‌اند. به گفته پاکروان، ریحانه جباری هنگام این ملاقات تب داشته است. پاکروان همچنین گفته است: “در لحظه اعدام خانواده سربندی را ندیدیم. انگار آنها را از در دیگری به داخل زندان منتقل کردند. ما بیرون از زندان بودیم که خبر اعدام ریحانه را به ما دادند.” مرگ ریحانه جباری در فضای مجازی هم بازتاب گسترده ای داشته و کاربران زیادی از اجرای حکم او ابراز ناراحتی و تاسف کرده‌اند.
تلاش‌ها نتیجه نداد
حکم اعدام ریحانه جباری در حالی اجرا شده است که فعالان مدنی وهنرمندان بسیاری بارها از خانواده مقتول خواسته بودند با بخشش او، زندگی را به این زن و خانواده‌اش برگردانند. شهروندان زیادی هم با عضویت در کمپین‌های مجازی خواستار بخشش یا توقف حکم او شده بودند. از سوی دیگر برخی از افراد هم با انتقاد به این کمپین‌ها آنها را باعث ناراحتی و عصبانیت بیشتر خانواده سربندی و مصمم‌تر شدن آنها برای اعدام ریحانه می‌دانند. شعله پاکروان در تازه‌ترین اظهارنظر پس از اعدام دخترش به وب‌سایت بهارنیوز گفته است: “الان توان فکر کردن به چیزی را ندارم. فکر می کنم عده‌ای از کمپین‌ها طناب دار دختر من را بافتند. الان شرایط روحی خوبی ندارم و باید ذهنم را متمرکز کنم تا بتوانم به یک جمع بندی درست برسم…”
اما درخواست‌ها و اعتراضات به حکم قصاص ریحانه به جامعه ایرانی محدود نماند، محافل و سازمان‌های جهانی حقوق بشر مانند عفو بین الملل، دیدبان حقوق بشر و… نیز بارها خواستار آزادی او شده بودند. در بسیاری از این بیانیه‌ها تاکید شده ریحانه جباری از دادرسی عادلانه برخوردار نبوده است.
احمد شهید گزارشگر ویژه حقوق بشر سازمان ملل نیز پیش‌تر با اشاره به وجود ابهامات در این پرونده، حکم اعدام برای متهم را ناروا خوانده بود. شهید با اشاره به گزارش پزشکی که در پرونده وجود دارد و در آن ذکر شده، در لیوانی که مقتول برای ریحانه آماده کرده بوده داروی آرامبخش وجود داشته گفته بود: “اقدام به تجاوز جنسی از قبل برنامه‌ریزی شده بوده است.”
ریحانه جباری در زمان دادرسی گفته بود که زمان ارتکاب جرم شخصی به نام شیخی که دوست و همکار سربندی بوده هم در آپارتمان حضور داشته است. دادستانی تهران در این خصوص هم گفته است: “در این راستا بازپرس اقدامات بسیاری را در جهت شناسایی شخص مذکور به عمل آورده و پس از شناسایی افرادی با نام های مشابه و مواجهه حضوری بین ریحانه جباری با آن ها، در نهایت جباری با اعلام اینکه افراد مذکور را نمی شناسد، اقرار نموده که اظهاراتش در خصوص فردی به نام شیخی صرفاً به منظور انحراف مسیر پرونده بوده است.”
با این حال اولیای دم پیش‌تر گفته بودند ریحانه قاتل نیست اما مدعی بودند که ریحانه می‌داند چه کسی مرتضی را به قتل رسانده، اما نام او را مخفی می‌کند.
ماجرای یک قتل
ریحانه در یک بستنی فروشی با تلفن صحبت می‌کند و از کارش (طراحی دکوراسیون) حرف می‌زند. مرتضی که گویا دنبال یک طراح برای تغییر دکوراسیون مطبش بوده با او وارد مکالمه و آشنایی آغاز می‌شود. چند روز بعد دوست مرتضی با او تماس می‌گیرد و قرار ملاقاتی را تنظیم می‌کند. ریحانه ادامه ماجرا را این‌طور روایت کرده است: “وقتی به آپارتمان رسیدم مرتضی سجاده‌اش را پهن کرد تا نماز بخواند. من در را نیمه باز گذاشته بودم اما او از من خواست در را ببندم و روسری‌ام را دربیاورم، قبول نکردم. وقتی از در فاصله گرفتم خودش جلو آمد و در را بست. خواست به من نزدیک شود. من قبول نکردم. یک لحظه که سرش را برگرداند من چاقویی از کیفم بیرون آوردم و از پشت ضربه‌یی به او زدم. مرتضی روی زمین افتاد. در همین هنگام در از بیرون باز و «ش» وارد شد. او به من گفت چکار کرده‌یی؟ به سمت اپن آشپزخانه رفت، چند کاغذ آنجا بود برداشت و فرار کرد. بعد هم من از خانه بیرون آمدم.”
در تحقیقات پلیس از محل حادثه دو لیوان آب میوه که یکی از آنها محتوای نوعی دارو بوده و یک بسته کاندوم کشف شده است.
عبدالصمد خرمشاهی وکیل پیشین ریحانه جباری چند سال پیش در یادداشتی در همین خصوص نوشت: “قتل در مقام دفاع از ناموس (اگر ثابت شود) جرمی است که از منظر عرف و جامعه هرگز مورد سرزنش قرار نگرفته است و وجدان جمعی هر چند مجری قانون، مرتکب را مجرم بشناسد و دفاع او را متناسب نداند او را تبرئه می‌کند و بر همین اساس است که در اکثر کشورهای جهان در موارد مشابه پس از بررسی کلی پرونده و ظواهر امر حتی اگر دفاع مشروع ثابت نشود اما مرد بیگانه از حدود متعارف گذشته باشد یا قصد شومی را داشته باشد و زن به دلیل ترس ناشی از شرایط یا تصورات غلط دیگر فرد مهاجم را به قتل برساند، در مجازاتش تخفیف قائل می‌شوند.”
بازتولید خشونت با قصاص
قصاص به مجازات مجرم به روشی مشابه جرم گفته می‌شود و یک حکم شرعی است. کشتن قاتل به دلیل انجام قتل، یکی از انواع قصاص است. اجرای قصاص در خصوص قتل، بستگی به نظر اولیای دم دارد. بسیاری با انتقاد به این روش آن را غیر انسانی می دانند و معتقدند قرار دادن اختیار جان یک انسان در دست انسان دیگری که اسیر اندوه و هیجان است عادلانه نیست. قوانین جمهوری اسلامی با تکیه بر احکام اسلامی از اجرای قصاص درصورتی که خواست اولیای دم باشد دفاع می‌کند. مدافعان قصاص می‌گویند انجام این کار جنبه بازدارنده داشته و اگر کسی بداند که در مقابل انجام یک جرم، به همان شیوه مجازات می‌شود، مرتکب جرم نخواهد شد. این در حالی است که منتقدان معتقدند بررسی جوامع مختلف نشان داده است قصاص قابلیت بازدارندگی ندارد و حتی خشونت را بازتولید می‌کند.
