معاصر سازی ادبیات کهن ایران
اختلال درروند اجرای نمایش “شاخ نبات”، کم لطفی های مدیران فرهنگی بنیاد رودکی و چگونگی تولید نمایش موزیکال ایرانی، ما را بر آن داشت تا در تهران به پای حرف های علی شمسایی بنشینیم… او گلایه هایش از اوضاع برهم ریخته ی تئاتر و موانع موجود بر سر راه نمایش موزیکال را با خبرنگار روز در میان نهاده که در ادامه می خوانید…
آقای شمسایی، با توجه به محدودیت های موجود در جمهوری اسلامی ایران چطور شد که تصمیم به اجرای این شکل از نمایش گرفتید؟
متاسفانه وقتی از نمایش موزیکال سخن می گویم همه به یاد نمایش‌های کودک می‌افتند در حالی در
دنیا نمایش موزیکال، یک سبک شناخته شده و قابل توجه است اما در جامعه نمایشی ما، ناشناخته مانده است. اجرای یک اپرت در ایران بسیار کار مشکلی است اما این موضوع همواره دغدغه من بوده است که به اپرای ایرانی دست یابم. اما نوع نگاه به موسیقی در جامعه تئاتری، به گونه ای است که آن را یک عنصر تکمیل کننده می دانند اما در حقیقت موسیقی جزئی از نمایش است و جایگاه ویژه ای در نمایش دارد.
کمی درباره چگونگی تولید این گونه از نمایش که درایران کمتر از آن به صحنه آمده توضیح دهید.
این نمایش براساس یک یک درام موزیکال و عاشقانه کار شده است و ابتدا قرار بود که با همراهی گروه کر همه دیالوگ ها بیان شود و در نهایت به یک اپرا برسیم اما پس از گرد هم آیی گروه بازیگران و بررسی نقاط ضعف و قوت ان ها به این نتیجه رسیدیم که برخی از دیالوگ‌ها نیزتوسط بازیگران بیان می‌شود. “موش وگربه” یا “شاخه نبات” بر اساس عنصر عشق به صحنه کشیده شده است. درآثار گذشته ام عشق به عنوان موضوعی فرا زمینی مطرح می شد و هر آن کس که با این مقوله درارتباط بود به سوی الهیات و دنیای ماورای واقعی سوق داده می شد. دراین نمایش بر عکس ان چیز هایی است که تاکنون من کارگردانی کرده ام. یعنی به طور مستقیم عشق به عنوان نیروی محرکه سقوط کسانی است که با یکدیگر در ارتباط هستند.
نقش موسیقی در نمایشتان تا چه اندازه بود؟
در این نمایش موسیقی و تئاتر مکمل یکدیگر هستند و با حضور این دو عنصر داستان نمایش به جلو حرکت می‌کند. حتی ریتم ادای دیالوگ‌ها نیز براساس موسیقی است. ما سعی کرده ایم برخی لحظات از موسیقی بدوی و بدون در نظر گرفتن جغرافیایی خاص استفاده کنیم. در این نمایش موسیقی اهمیت ویژه ای دارد ضمن آنکه نقش اصلی این نمایش که یک نوازنده است، ساز را به عنوان توتم خود برگزیده است و در واقع وسیله ای است که با آن به شکل دهی زبان نمایش می‌پردازد.
درباره زبان نمایش برایمان بگویید. به نظر می رسد عنصر اصلی درام شما در بازنویسی نهایی دچار اشکالاتی شده است که یکدستی اثر را از بین می برد. موافقید؟
سعی کرده ایم در بیان زبان نمایش بیشترین دقت را فراهم آوریم. دقت داشته باشیم که “شاخه نبات” با زبان کهن خود برای تماشاگر معاصر ما اجرا می شود. بنابراین باید تغییراتی در چند و چون کار اعمال شود تا مخاطبان ما بتوانند به بهترین نحو ممکن با اثر ارتباط برقرار کنند. دراجرای ما وزن ها درحال تغییر و تحول هستند. نثر مسجعی که دراجرای ما رد پای آن دیده می شود مربوط به ادبیات حاکم بر نوع نگارش عبید زاکانی است و ما برای تبدیل آن به نثر موزون معاصر نیاز به جراحی ادبیات اصلی درام داشتیم.
با توجه به اوضاع اخلاقی اجتماعی مردم و سطح سلیقه ونیازهای کنونی آنان، انتخاب نمایشنامه ای با چنین موضوعی تا چه اندازه درجهت جذب مخاطب برایتان اطمینان خاطربه همراه می آورد؟
نیاز به مطالعه درمعاصر سازی ورونمایی از رویکردهای سیاسی و اجتماعی متن با توجه به خواسته های مخاطبان امروزی بهترین روش را درجذب مخاطب پی ریزی می کند. از همین روی در تمرینات تلاش کردیم تا دست بر نقاطی بگذاریم که گمان می رفت مورد استقبال تماشاگران قرار می گیرد ونیازهای فکری و عاطفی آن را پوشش می دهد.
برای به صحنه کشاندن چنینی نمایشی در ایران چه اندازه تمرین کرده اید؟
حدود 9 ماه تمرینات مداوم را سپری کردیم. درترکیب گروه تغییرات بسیاری به وجود آمد که البته فقط بنا به دلایل فنی بود. دراین گروه نیاز به بازیگرانی احساس می شد که بتوانند مدتی طولانی را به طور تمام وقت در اختیار تمرینات قرار گیرند. به دلیل اینکه اساسا هماهنگی ویکدستی اجرا منوط به ممارست در تمرین ها بود. بازیگران باید در شعرخوانی، اجرای حرکات موزون، اجرای میزانسن ها و ترکیب بندی های نهایی با یکدیگر و گروه موسیقی به نقاط مشترکی دست می یافتند. از همین روی نتوانستیم ازچهره های سینمایی و یا تئاتری استفاده کنیم. دراین بین تمرکز خود را بر بازیگران پرتلاش وکم ترافیکی قرار دادیم تا بتوانند وضعیت خود را با شرایط ما همسان سازی نمایند.
واجرای نمایش درتالار وحدت پیشنهاد خود شما بود؟
بله. مدت هاست که موضوع ممنوعیت اجرای تئاتر در تالار وحدت در برنامه های بنیاد رودکی قرار گرفته است اما این نمایش با تمام ویژگی ها و کاستی های خود باید درد تالار وحدت اجرا می شد. این نکته به چند دلیل بود. اول اینکه “شاخه نبات” دارای بازیگران زیادی است که عده متعددی از آن ها درطراحی میزانسن ها پهنای حرکت دارند و بازیگر باید در صحنه فضای کافی را برای اجرای داده های خود داشته باشد. دوم اینکه ترکیب گروه موسیقی زنده و اجرای تئاتردرموقیعت تالار وحدت امکان پذیر بود. سوم اینکه صحنه متحرک و دکور پرتابل نمایش به طور گسترده درحال تعویض و چرخش بود و چنین امکانی فقط در تالار وحدت وجود دارد.
آیا در میان اجرای نمایش شما کنسرت های موسیقی نیز در تالار وحدت اجرا می شود؟
متاسفانه همینطور است. از آغاز اجرای این نمایش تاکنون سه هفته می گذرد. دراین سه هفته متوالی تاکنون سه بار نمایش ما به دلیل اجرای کنسرت ها و یا مراسم های موسیقی قطع شده است. یعنی مدیران ارشد بنیاد رودکی همزمان با اجرای نمایشمان سالن را به کنسرت های دیگر اجاره می دهند و ما باید آن روزهای مشخص که خارج از تعطیلات همیشگی تئاتر در تهران است اجرایمان را متوقف کنیم و بارها سعی کنیم دوباره اطلاع رسانی کافی را درباره نمایش به مخاطبان دهیم. این سرویس دهی چندباره توان گروه را گرفته است و به نوع اجراها هم لطمه وارد کرده است.
چرا این اتفاق برای نمایشتان می افتد؟
سال گذشته بنیاد رودکی قانونی را تصویب کرد که از این پس در تالار وحدت تنها کنسرت های موسیقی اجرا شود و روند اجرای نمایش در وحدت قطع شد. امسال با توجه به موزیکال بودن نمایش ما این مجوز به شکل استثناء صادر شد اما این مشکلات گربانگیر اجراست.