بورس نفت با اصرار احمدی نژاد و با اکراه وزارت نفت ۲۲تیرماه گذشته تاسیس شد ولی تا کنون در این بورس که قرار بود رقابتی با دیگر بورس های مهم نفتی دنیا برقرار سازد یک معامله بیشتر صورت نگرفته است.
ناظران حوزه انرژی خبر می دهند که اگرچه شش بار هم عرضه صورت گرفته اما مشتری برای این عرضه موجود نبوده است. مشکلاتی از قبیل دولتی بودن ساختار صنعت نفت و نبود زیر ساخت های لازم و تحریم های ارزی ایران از مهم ترین علل رونق کم بورس نفت در ایران است؛ هر چند مسئولان نفتی به صراحت، “تحریم” را علت بزرگ شکل نگرفتن بورس نفت ارزیابی می کنند.
در نخستین عرضه نفت در این بورس، 600 هزار بشکه نفت سنگین بهرگان به فروش گذاشته شد که به دلیل عدم توافق، معامله صورت نگرفت. در عرضه‌های دوم و سوم نیز 600 هزار بشکه نفت عرضه شد که مجددا به فروش نرفت. در چهارمین عرضه، یک میلیون بشکه نفت عرضه شد که 500 هزار بشکه از آن توسط شرکت “نیکو” خریداری شد. در پنجمین عرضه نیز همین میزان نفت عرضه شد ولی تنها متقاضی موجود، حاضر به خرید نشد. روند بورس نفت نشان می‌دهد سیر حضور خریداران به صورت نزولی بوده و تعداد خریداران، به تدریج کاهش یافته تا آنجا که در آخرین عرضه، هیچ خریداری حضور نداشته است.
پیش از این و با افتتاح بورس نفت در 22 تیر، در حدود دو ماه عرضه نفت، وزارت نفت عدم توانایی شرکت‌های خریدار و برخی مشکلات ساختاری را مانع فروش می دانست اما خریداران، شرایط و قیمت را مناسب نمی دانستند. حالا با اوج‌گیری این مسائل در عرضه آخر احتمال می‌رود عرضه نفت به صورت موقت یا دایمی متوقف شود. این احتمال قبلا هم از سوی مسئولان وزارت نفت مطرح شده بود در حالی که رحیمی معاون اول دولت در روز افتتاح این بورس گفته بود: “همه امکانات نفتی و زمینه‌های مناسب برای گسترش آن در کشور فراهم است. با افتتاح بورس نفت امکان برای سرمایه‌گذارانی که به‌دنبال سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت هستند، فراهم خواهد شد.”
به گزارش همشهری، با وجود اینکه شرکت ملی نفت مجبور شد پس از یک دهه به عرضه نفت خام در بورس کالا تن در دهد، اما رویداد‌ها نشان می‌دهد که امکان عرضه نفت خام دربورس فقط به یک نمایش تبدیل شده و هیچ عزمی برای این هدف وجود ندارد چنانکه شرکت ملی نفت همچنان از عرضه نفت کوره هم در بورس سر باز زده و به‌دنبال آن شرکت ملی پالایش و پخش هم عرضه بنزین را در بورس کالا متوقف کرده است.
از نظر کارشناسان، وجود موانع متعدد اجرایی و مقرراتی مانع رونق بورس نفت شده است. مشکلاتی همچون ضعف سیستم بانکی، عدم وجود زیرساخت‌های فنی و تاسیساتی لازم برای معامله حجم انبوه نفت، قوانین و مقررات داخلی کشور و در نهایت دیپلماسی و اعتبار بین‌المللی لازم برای حضور شرکت‌های خارجی که بارها به عنوان موانع پیش رو، از سوی کارشناسان مطرح شده است. از این رو به نظر می‌رسد اهداف و چشم‌انداز مطرح شده به عنوان پشتوانه راه‌اندازی بورس، فاقد سنجش و ارزیابی کارشناسی لازم بوده‌اند.
به گزارش فارس، رییس اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفتی معتقد است “به نظر می‌رسد برای انجام کار عجله وجود داشته است. دو یا سه سال کاری انجام نشد و الان بدون هیچ مقدمه‌یی و بدون اینکه ساز و کار‌های لازم فراهم شود نفت خام را در بورس عرضه کردند.” وی مواردی همچون استراتژی شرکت نفت برای فروش مستقیم محصول به خریدار نهایی، عدم وجود پایه نفتی و فراهم نبودن زیرساخت‌ها در مباحث ارتباطات و نقل و انتقال پول را از موانع مهم پیش روی بورس نفت می‌داند.
در همین ارتباط رئیس هیأت‌مدیره شرکت بورس کالا در گفت‌وگو با ایسنا خبر داد که تاکنون بورس کالا هیچ مشکلی در فرایند قیمت‌گذاری و نحوه عرضه نداشته است. محمدرضا پورابراهیمی گفت: “تمامی اقلام در رینگ صادراتی بورس کالا به روشی مشخص قیمت‌گذاری می‌شد و تاکنون مشکلی در این روش وجود نداشته و نفت خام نیز شامل این جریان می‌شود”.
وی در بیان دلایل معامله نشدن نفت خام طی چند عرضه گذشته گفت: “به‌نظر می‌رسد انگیزه کافی و لازم در وزارت نفت برای اینکه نفت خام در بورس کالا و اینکه در عرضه به شکلی باشد که معامله انجام شود، وجود ندارد”.
برخی کارگزاران نیز از موانعی نام می‌برند که می‌توان اغلب آنها را در دو بخش عدم رویکرد مناسب وزارت نفت به عرضه نفت در بورس و فقدان زیرساخت‌های مناسب، به ویژه در بخش مالی ارزیابی کرد. مدیر تالار‌های بورس کالا نیز شرایط اعلام شده از سوی شرکت نفت را از موانع موجود می‌داند.
در این میان، شاید سخنان مدیر تالار‌های بورس کالا درباره فروش نفت کوره، متفاوت و جالب به نظر رسد. غفاری گفته است: “بر اساس اخباری که ما صحت آن را نمی‌دانیم، اعلام شد پس از فروش این دو محموله [نفت کوره] در بورس نفت، محموله‌هایی در خارج از بورس فروخته شده که تحویل داده شده است ولی محموله‌هایی که در بورس فروخته شده و پول آن نیز سریع واریز شده را تحویل نداده‌اند.” بر این اساس، وی معتقد است “اراده‌یی در کار است که بورس نفت به صورت واقعی راه‌اندازی نشود و رونق لازم را نیز به دست نیاورد.”
عدم تمایل نفتی از همان ابتدا مشخص بود چرا که حسن قمصری در روز افتتاح این بورس به خبرنگاران گفت : “یکی از مشکلات ما موضوع تحریم‌هاست و اینکه سرمایه‌گذاران خارجی به‌دلیل تحریم‌های بانکی ایران نمی‌توانند در معاملات حضور داشته باشند و ما خیلی خوشبین نیستیم که خریداران خارجی بتوانند از طریق بورس کالا وارد معاملات نفت شوند ضمن اینکه محموله دیروز نیز توسط خریداران داخلی خریداری شد”.
مدیر امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران در مورد قیمت‌گذاری نفت تصریح کرد: “ما نمی‌توانیم یک قیمت نهایی تعیین کنیم چرا که تحویل ما در ماه سپتامبر در زمان بارگیری است بنابر این شرکت ملی نفت کف قیمت به‌علاوه یک مبلغ را برای فروش تعیین می‌کند”.
قمصری همچنین اعلام کرده بود: “ما معتقد نیستیم که روش بورس شفاف‌تر است… به دلیل اینکه مجموعه کلی کشور معتقد به شفاف بودن معاملات بورس است ما اقدام به عرضه نفت خام در بورس کردیم”.
وی همچنین تلویحا “عدم تمایل شرکت نفت به عرضه نفت در بورس” را تایید کرده و گفته: “وقتی فردی در یک روش موفق عمل می‌کند وقتی به او بگویند به یک روش دیگر عمل کند به دلیل اینکه مشخص نیست نتیجه روش جدید چه خواهد شد کمی مشکل وجود دارد ولی این به معنی این نیست که ما مخالف عرضه در بورس هستیم”.
البته مدیر عامل شرکت ملی نفت ایران، مخالفت این شرکت با عرضه در بورس را تکذیب و اعلام کرده است از عرضه نفت در بورس رضایت دارد؛ هر چند موفقیت تنها یک عرضه از مجموع شش عرضه، نباید دستاورد مهمی برای شرکت نفت به شمار رود.
