واکنش مقام‌های جمهوری اسلامی و اصول‌گرایان به “انتخابات آزاد”، هم‌چنان ادامه دارد. معاون اول قوه‌قضاییه خواستار آن شده که حامیان جمهوری اسلامی از این واژه استفاده نکنند و رییس مرکز مطالعات راهبردی و آموزش وزارت کشور نیز همه‌گیری این واژه را نتیجه برگزاری کنفرانس پراگ و جمع شدن گروهی از نیروهای اپوزیسیون دانسته؛ یک عضو مجلس خبرگان هم هرگونه مهندسی در انتخابات برگزار شده از سوی جمهوری اسلامی را انکار کرده است. بحثی که با رضا علیجانی، فعال ملی مذهبی به بازخوانی آن نشسته ایم. علیجانی معتقدست:مطرح شدن شعار “انتخابات آزاد” بین نیروهای منتقد و مخالف جمهوری اسلامی، شاید در کوتاه مدت نتواند باعث تغییر در ساختار یا تغییر رفتار حاکمیت شود، اما در میان مدت ممکن است موثر باشد.
ابراهیم رییسی، معاون اول قوه قضاییه، در سخنانی با اشاره به اینکه در جمهوری‌اسلامی ساز و کار انتخابات “سازوکاری شناخته شده، تجربه شده و اطمینان‌آور برای مردم است”، مطرح شدن بحث‌هایی چون انتخابات آزاد را نادرست نامیده و با اشاره به اینکه شبهه‌آفرینی درباره انتخابات از زمان انتخابات مناقشه‌برانگیز ریاست‌جمهوری سال ۸۸ آغاز شده، گفت: “در این ۳۰ دوره‌ای که انتخابات برگزار شده و جریانات مختلف سیاسی مجری آن بودند، شاهد بودیم کسی که از صندوق‌های رأی بیرون می‌آمد، نقطه مقابل جریان مجری انتخابات بود و این خود نشان می‌دهد که انتخابات کاملا آزاد برگزار شده است… آنچه که فتنه‌گران در سال ۸۸ انجام دادند و ظلم به نظام محسوب می‌شود، ایجاد تردید نسبت به اصل انتخابات بود که گناهی نابخشودنی است که آنها مردم را نسبت به اصل انتخابات دچار تردید کردند”.
رییسی که عضو مجلس خبرگان هم هست، همچنین با اشاره به اینکه از نظر مسوولان جمهوری اسلامی “هرگونه سخن، بیان یا استفاده از کلید واژه‌هایی که در روند انتخابات القای تردید کند، در جهت خواسته دشمن برای غیرآزاد جلوه دادن انتخابات” است افزوده: “اگر دشمن امروز نیز کلید واژه انتخابات آزاد را به کار می‌برد و می‌گوید که در ایران انتخابات آزاد نداریم، مصداق بیاورند و بگویند کدام کشور منطقه به اندازه ایران انتخاباتش آزاد و سالم است. کلید واژه انتخابات آزاد نباید مورد استفاده دوستداران انقلاب، نظام و ارزش‌های انقلاب قرار گیرد”.
اما عبدالرضا داوری، مشاور وزیر کشور و رییس مرکز مطالعات راهبردی و آموزش وزارت کشور، نیز ضمن آزاد خواندن انتخابات برگزار شده در جمهوری اسلامی، درباره دلایل مطرح شدن این بحث از سوی آیت‌الله خامنه‌ای گفته است: “دغدغه رهبر معظم انقلاب درباره کلید واژه «انتخابات آزاد» از کنفرانس پراگ که با حضور تمام جناح های ضد انقلاب در آبان ماه سال ۹۱ برگزار شد نشات می‌گیرد، در آن کنفرانس رهنمودهای هیلاری کلینتون درباره ضرورت استفاده از ظرفیت‌های داخلی مطرح شد و متاسفانه ما شاهد بودیم که طی سه ماه گذشته در سخنان منعکس شده یکی مسئولان عالی نظام بیش از ۷۴۲ بار از واژه انتخابات آزاد استفاده شد. من فکر می کنم، مهم‌ترین قصد رهبری از مطرح کردن چنین مسئله‌ای هشدار درباره قرائت تازه‌ای است که از انتخابات آزاد با هدف تطهیر فتنه گران در داخل کشور شکل گرفته است، انتخاباتی که خارج از ضوابط قانونی باشد. مقصود از انتخابات آزادی که پس از کنفرانس پراگ مطرح شد، انتخاباتی غیر قانونی بوده است که رهبری با این قرائت از انتخابات آزاد برخورد کردند”.
عباس کعبی، عضو سابق شورای نگهبان و از نمایندگان مجلس خبرگان نیز، با اشاره به سخنان روزهای اخیر اصلاح‌طلبان درباره انتخابات آزاد، آزاد نبودن یا مهندسی شدن انتخابات را رد کرده و گفته است: “اگر انتخابات‌ها در ایران مهندسی شده است، پس مجلس ششم از کجا آمد؟ آیا مهندسی انتخابات در مجلس ششم را هم می‌پذیرند؟ این افراد عدم اقبال عمومی مردم به خود را مهندسی انتخابات می‌دانند. در انتخابات‌های گذشته همانند مجلس هفتم و هشتم و نهم به آقایان میدان داده شد؛ چرا نتوانستند رای بیاورند؟”
در تحولی دیگر سایت جهان‌نیوز، نزدیک به علی‌رضا زاکانی، در تحلیلی طرح شعار انتخابات آزاد را مشابه بحث “صیانت از آرا” در انتخابات دوره دهم ریاست‌جمهوری دانسته و نوشته است: “تشکیکآفرینیهایی را که در قالب کمیته صیانت از آرای ستاد آقایان موسوی و کروبی به راه افتاد و با موجسواری تندروهای مشارکتی و سازمان مجاهدینی در راهبردی تحت عنوان «موج سوم حمایت از خاتمی و موسوی» کم کم به فاز عملیاتی و ضدامنیتی نزدیک شد. آری «تقلب» اسمرمز آشوب بود و اینروزها زمینهچینی اسمرمزی دیگر، برای فتنهای دیگر، در حال برنامهریزی است”.
جهان‌نیوز علاوه بر اصلاح‌طلبان، از چهره‌هایی چون اکبر هاشمی‌رفسنجانی، رضا پهلوی و محمود احمدی‌نژاد به عنوان افرادی که در ماه‌های گذشته بحث انتخابات آزاد را مطرح می‌کنند، نام برده و پیرامون احمدی‌نژاد نوشته است: “ در ماه‌های اخیر شاهدیم که بسیاری از رفتارهای رئیسجمهوری محترم به اصلاح‌طلبان نزدیک شده است! چند نمونه از این چرخش ادبیات رئیسجمهوری در مقابل پدیدههای سیاسی را شاهد بوده ایم که از جمله آنها تغییر نگاه او در برابر دانشگاه آزاد، رابطه با آمریکا و در آخرین مورد هم درخواستهایی درباره بازدید از زندان اوین است که دوران سیاه دوم خرداد و ادبیات وحشتناک اصلاح‌طلبان را یادآوری کرد”.
هم‌زمان سایت رجانیوز نیز، ضمن حمله به سیدمحمد خاتمی، خواستار برخورد با وی و دیگر سران اصلاح‌طلب نظیر عبدالله نوری و سیدمحمد موسوی خویینی شده که با “اصرار بر الفاظی چون “انتخابات آزاد”، “مهندسی انتخابات” به عنوان رمز آشوب و فتنه در انتخابات آینده” تلاش می‌کنند “ تدارک ویژه ای برای” انتخابات آینده ببینند و “فتنه جدیدی” برپاکنند.
رجانیوز همچنین نوشته است: “ خاتمی به جای پاک کردن لکه ننگ “نپذیرفتن رای مردم و مقابله با قانون” در سال 88 که به نام اصلاح طلبان در تاریخ ایران ثبت شد، حالا با عملی کردن خواسته‌های دشمن تلاش می کند باز هم تنور سیاسی بازی با لفظ “انتخابات آزاد” را گرم نگه دارد. آشوب، اغتشاش، خون‌های به ناحق ریخته، آسیب به اموال عمومی، هجمه به باورهای عمیق ملت ایران، توهین به امام، جسارت به ساحت مقدس امام حسین علیه السلام و حمله به نشانه‌های عزای حضرت در روز عاشورا همراه با کف و سوت، اینها تنها موارد معدودی از جنایات فتنه‌گران مدعی اصلاحات است که خاتمی و هم‌دستانش باید در محضر ملت ایران پاسخ‌گوی زمینه سازی و هدایت آن باشند و محاکمه شوند اما اکنون که با رأفت مجازات‌شان به تاخیر افتاده است، طلبکارانه نظام را به مهندسی انتخابات متهم کرده و از انتخابات آزاد دم می زنند”.
سیدمحمد خاتمی، هفته گذشته در سخنانی گفته بود که به نظر وی “انتخابات آزاد این است که انتخابات مهندسی نشود”. وی با اشاره به اینکه “انتخابات حق همه است باید شرکت کرد منتهی به شرطی که بتوان شرکت کرد”، درباره امکان حضور اصلاح‌طلبان در انتخابات گفته بود: “حرف های خیلی بزرگی زده نمی شود آن وقت کسانی که باید در عرصه انتخابات کاملا بی طرف باشند به نفع همین جریانات و به ضرر جریانات دیگر کار می کنند. وقتی صراحتاً گفته می شود که اجازه داده نمی شود جریاناتی در انتخابات شرکت کنند برای چه باید شرکت کنند؟ می گویند ما اجازه نمی دهیم، ولی شما باید شرکت کنید ولی آن طوری که ما می خواهیم! این طوری که نمی شود”.
دو هفته پیش آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر جمهوری‌اسلامی، کسانی که شعار انتخابات آزاد را سر می‌دهند مورد انتقاد قرار داده و تاکید کرده بود که تمامی انتخابات برگزار شده در جمهوری‌اسلامی آزاد بوده است. این سخنان وی با استقبال گروهHYPERLINK “http://www.roozonline.com/persian/news/newsitem/article/-19e00f788a.html”هایHYPERLINK “http://www.roozonline.com/persian/news/newsitem/article/-19e00f788a.html” اصول‌گHYPERLINK “http://www.roozonline.com/persian/news/newsitem/article/-19e00f788a.html”را روبه‌رو شد. بسیاری از چهره‌های اصول‌گرا نیز دراین زمینه با رهبر جمهوری اسلامی هم‌داستان شدند و برخی چون احمد جنتی، با اشاره تلویحی به هاشمی‌رفسنجانی، مطرح کنندگان چنین بحثی را “گردن کلفت‌های شکست خورده سیاسی” نامیدند.
انتقادهای تند سایت رجانیوز به اصلاح‌طلبان و سیدمحمد خاتمی در حالی اتفاق می‌افتد که محمدرضا خاتمی، دبیرکل سابق حزب مشارکت، با انتشار یادداشتی در سایت کلمه، پیشنهاداتی را به حاکمیت برای برگزاری انتخابات داده است.
دبیرکل سابق حزب مشارکت، با اشاره به اینکه “حتی آزاد ترین انتخابات در ایران اگر هم قانونی بوده است با استانداردهای جهانی فاصله زیاد داشته”، شرایط برگزاری انتخابات را مناسب ندانسته و گفته است: “ گمان نمی کنم هیچ کس (تاکید میکنم هیچ کس) باور کند که در چنین فضایی انتخابات آزاد ممکن باشد. باید امیدوار بود با تاکیدی که بر روی انتخابات آزاد می شود به زودی این فضا تغییر کند و الا در فضایی که امنیتی ها به خود اجازه می دهند تا آنها تعیین کنند چه کسی از اصلاح طلبان حق ورود دارد یا ندارد و یا حتی به نیروهای اصلاح طلب بگویند از چه کسی باید حمایت کنند و یا حق نشست و برخاست با چه کسی را ندارند و قس علیهذا، انتخابات آزاد نخواهد بود”.
وی همچنین به حاکمیت پیشنهاد داده در شرایط فعلی که “تریبونهای وابسته به حاکمیت مدعی هستند که اصلاح طلبان مرده اند و مردم آنها را به لعنتی هم یاد نمی کنند. از سوی دیگر مدعی هستند تقریبا همه مردم ایران از آنها و سیاستهای آنها رضایت دارند و به علاوه دارای انسجام هم هستند”، علاوه بر کاندیدای خود حاکمیت، حداقل دو کاندیدا نیز از سوی اصلاح‌طلبان و حامیان احمدی‌نژاد نیز شرکت کند و “حاکمیت همچون گذشته از تمام امکانات خود برای ملکوک کردن اصلاح طلبان بهره گیرد. هرچه تهمت و افترا دارد روز و شب از رسانه ملی بر آنها ببارد. مانع از هرگونه برگزاری همایش و حتی عزا و عروسی شود. همه ارتباطات اصلاح طلبان با جامعه را قطع کند. چند روزنامه نیم بند را ببندد یا اصلا به خدمت خود درآورد. هر چه می تواند اصلاح طلبی بدلی بتراشد و آنها را در انتخابات وارد کند و خلاصه بکند آنچه که می تواند. از سوی دیگر نماینده دولت هم بی محابا و بی رودر بایستی هر چه می تواند از امکانات و بودجه های دولتی صرف کاندیدای خود کند و از هر گونه تغییر و جابجایی برای تسلط بر صندوقها اجتناب نکند. اما به اصلاح طلبان تنها دو فرصت داده شود اول آنکه در دو هفته تبلیغات رسمی اجازه داشته باشند به میان مردم بروند و از علل و عوامل تیره روزی مردم بگویند و راه کارهای خود را برای رهایی از این مشکلات و پیشرفت کشور بیان کنند و دوم اینکه در تمام مراحل برگزاری انتخابات از چاپ تعرفه ها گرفته تا نحوه رای گیری و شمارش و تجمیع آرا ناظر داشته باشند؛ حقی که در قانون هم به آن تصریح شده است”.
شعاری موثر در میان‌مدت
در همین زمینه، رضا علیجانی، فعال ملی – مذهبی مقیم پاریس، در گفت‌وگویی با “روز” می‌گوید که مطرح شدن شعار “انتخابات آزاد” بین نیروهای منتقد و مخالف جمهوری اسلامی، شاید در کوتاه مدت نتواند باعث تغییر در ساختار یا تغییر رفتار حاکمیت شود، اما در میان مدت ممکن است موثر باشد.
وی درباره دلایل فراگیری این شعار و واکنش حاکمیت نسبت به آن می‌گوید: “اصطلاح انتخابات آزاد خیلی قبل‌تر از ماه‌های اخیر در ادبیات منتقدان و مخالفان جمهوری اسلامی رایج بود. این تعبیر، منشوری چندوجهی است که هر کسی از ظن خود، آن را معنا می‌کند و مورد استفاده قرار می‌دهد. اما حملاتی که اخیرا به این عبارت شده، منظور انتخاباتی است که در چهارچوب نیروهای داخل نظام مطرح شده. یعنی پس از آن که نیروهایی چون هاشمی‌رفسنجانی، خاتمی و احمدی‌نژاد آن را مطرح کردند؛ عکس‌العمل نسبت به این مساله هم دو دلیل دارد. نخست آنکه معنای چنین عبارتی آن است که انتخابات گذشته، آزاد نبوده و به این ترتیب داغ انتخابات گذشته را تازه کرده و یادآور اتفاقاتی است که بعد از آن انتخابات افتاد. یعنی کلمه و تعبیری است که نشان‌دهنده جرم و گناه بزرگی است که در گذشته اتفاق افتاده و مسوولان جمهوری اسلامی مایل نیستند که این مساله تداعی شود. نکته دوم و مهم‌تر آن است که حاکمیت طرحی را در ذهن دارد و آن را به پیش می‌برد. یعنی با مهره‌چینی، حذف نیروها و تهدید کنش‌گران جوان در شهرستان‌ها، فضاسازی و آماده کردن صحنه تلاش دارند تا برنامه خود را به پیش برند و مطرح شدن این مفهوم را نوعی افشاگری درباره طرح خود می‌دانند”.
اما این مطرح شدن انتخابات آزاد از سوی نیروهای مختلف و اشتراک لفظی آنان بر سر چنین واژه‌ای، آیا می‌تواند موجب تغییر رفتاری در حاکمیت شود؟
علیجانی می‌گوید: “امکانش به نظر من خیلی کم و در حد صفر است. حکومت در حال حاضر یک تحلیل اولترا امنیتی از کشور دارد. مراد من از حکومت، بیت رهبری و نیروهای نظامی و امنیتی است. تحلیل آنها این است که توانسته‌اند جنبش اعتراضی به نتیجه انتخابات را سرکوب کنیم، نیروهای سیاسی را اتمیزه کردیم و جامعه مدنی مهار شده. تصورشان این است که به هر حال موفق شده‌اند فضای سیاسی را در دست بگیرند. خطری که به نظر آنها وجود دارد این است که فشارهای اقتصادی و شرایط منطقه، مجددا باعث کنش اعتراضی یا تحرکی در ایران شود. این کنش اعتراضی هم می‌تواند توسط ناراضیان اقتصادی ـ که بخش قابل توجهی از مردم را در بر می‌گیرد ـ رخ دهد و هم قابلیت این را دارد که با معترضان سیاسی پیوند بخورد. به نظر من غرب هم روی همین مساله حساب کرده، یعنی اولویت نخست آنها حمله نظامی نیست. بلکه امیدوارند در ایران تحرکی رخ دهد، غرب حمایت کند و آن را بزرگ کند و برای ضربه زدن به بنیان‌های حکومت از آن استفاده کنند. بدلی که حاکمیت تلاش می‌کند از آن استفاده کند آن است که تصور می‌کنند حکومت باید یکدست باشد و هیچ کشمکشی وجود نداشته باشد. از طرفی فضای سیاسی را کاملا کنترل کنند و هیچ جنبنده‌ای در فضای سیاسی نباشد. نکته سوم هم این است که توده‌های مردم را هم کاملا رصد کنند و سعی کنند فشارهای اقتصادی را کاهش دهند. راه حل این مساله را هم آن می‌دانند که با غرب مذاکره کنند و بدون دادن امتیاز سیاسی قابل توجه، با آنها معامله کنند. در این شرایط معتقدند که نباید هیچ فضایی در داخل حاکمیت موجود باشد تا غرب بتواند از آن استفاده کند. تدبیرشان این است که فشار بر زندانیان را کم کنند، فشار بر رهبران جنبش سبز را کم کنند. کاهش فشار را من داخل گیومه به کار می‌برم. تغییر رویه‌ای وجود ندارد و تنها باعث کاهش فشار شود”.
این فعال ملی –ـ مذهبی در پاسخ به اینکه آیا در شرایط فعلی، مطرح کردن و تکیه زدن بر شعار “انتخابات آزاد” می‌تواند فایده‌ای برای اپوزیسیون و مخالف داشته باشد یا خیر، چنین پاسخ داده: “اگر کوتاه مدت نگاه نکنیم و میان مدت قضیه را بررسی کنیم، می‌تواند موثر باشد. الان انتخابات آزاد، مانند تعبیرعدالتخانه در مشروطیت است. هرکسی از آن بهبود اوضاع را برداشت می‌کند. نیروهای درون نظام، منظورشان از این واژه، رقابت بیرون نیروهای داخل نظام است. حتی بعضی‌ها آن را با حذف به اصطلاح بخش رادیکال‌تر اصلاح‌طلبان می‌داند و اصلاح‌طلبان معتدل – که حاضرند کوتاه بیایند – وارد صحنه شوند و نظام را نجات دهند. یعنی منظور از انتخابات آزاد، دموکراسی لایه‌بندی شده است. این بحثی بود که ما سال‌ها قبل در مجله “ایران فردا” هم مطرح کرده بودیم. دموکراسی در جمهوری اسلامی مانند صف نماز جمعه است. در نماز جمعه بعد از بخشی از نمازگزاران، نرده کشی وجود دارد. در زمان حاضر تنها لایه نزدیکان رهبر وجود دارند. برخی می‌گویند که این لایه‌ها دو تا باشد. برخی از نیروهای اپوزیسیون، انتخابات آزاد را با حضور همه نیروهای سیاسی ایرانی می دانند. اما وقتی آقای احمدی‌نژاد حرف از انتخابات آزاد می‌زند، منظور آزادی خود وی است و نه همه. اما در مجموع این را مثبت می‌دانم. اگر تعبیر انتخابات آزاد جا بیفتد، ممکن است حول آن مفهوم‌سازی شود. در حال حاضر شاید چیزی از آن در نیاید، بلکه یک شعار مشترک است برای ایجاد صفی طولانی از نیروهایی که انتخابات را آزاد نمی‌دانند و می‌تواند از نظر سلبی آنها را در یک جبهه قرار دهد. اما می‌تواند بستری باشد برای ائتلاف نیروهای سیاسی”.
از علیجانی پرسیدم که مطرح شدن بحث انتخابات آزاد از سوی طیف‌های مختلف داخل کشور، می‌تواند امکان استفاده تاکتیکی آنها برای به کرسی نشاندن برخی مطالبات‌شان را مهیا کند؟ علیجانی چنین پاسخ می‌دهد: بله، می‌تواند. به نظرم هم رومانتی‌سیسم و چپ‌روی می‌تواند به حرکت سیاسی ضربه بزند و هم آرزواندیشی و توهم راستروانه. یعنی هم نیرو و پتانسیل موجود را کمتر از آنچه که هست فرض کردن و هم ارزیابی بیش از اندازه آن، آسیب می‌زند. مصداق آن در این انتخابات آن است که نه بایست تنور اقتدارگرایان را داغ کرد و نه چاقوی آنها را تیز کرد. نیاز به ارزیابی واقع‌گرایانه دارد. در حال حاضر طیف بیت تصمیم ندارد امتیازی دهد و در این شرایط، وارد شدن در این صحنه که میدان بازی وجود ندارد، ورود به میدان بازی بیت است. از طرف دیگر سکوت کردن هم می‌تواند نوع دیگری بازی در همان صحنه باشد. وقتی طیف بیت می‌خواهد یک انتخابات امن و با کمترین هزینه سیاسی برگزار کند، موضع سکوت هم کمک به همین بازی است. وقتی فضا از آن سمت بسته می‌شود، دو موضع درباره انتخابات وجود دارد. یکی این است ما کاندیدا نداریم که کمی محافظه‌کارانه است و دیگری که کمی شفاف‌تر است، عدم شرکت در انتخابات است. این دو موضعی است که در حال حاضر در داخل کشور وجود دارد. اما آیا عدم حضور در انتخابات، کمکی به پروژه‌ی برگزار شدن انتخابات در فضای امن نمی‌کند؟ بنابراین این دو موضع، بایستی بتواند تمهیداتی بیندیشد که بتواند مشروعیت انتخابات را زیر سوال ببرد و در این صورت، در میدان رقیب بازی نمی‌کند. خارج از کشور هم می‌تواند ابتدا پشت سر جریان داخلی حرکت کند تا ابزاری به دست طیف بیت برای برخورد با منتقدان داخلی ندهد. اما در دقایق آخر، می‌تواند مواضع جلوتر و روشن‌تری بگیرد. اما هم‌سو و مکمل داخل و حرف‌هایی که در داخل امکان زده شدن ندارد، مطرح شود و مشروعیت انتخابات را زیر سوال ببرند”.
