اعلام آغاز کاهش شمار در نطنز و فوردو از سوی علی اکبر صالحی، رییس سازمان انرژی اتمی جمهوری اسلامی، اولین نخستین گام عملی از سوی ایران است. ابراز مخالفت علنی ۲۰ نماینده تند رو مجلس با کاهش شمار سانتریفیوژها هم نخستین واکنش اصولگرایان بعد از ورود به این مرحله از توافق اتمی بشمار میرود.
پیش از ورود رسمی به روز اجرای برجام، علی خامنه ای خطاب به رییس دولت پیرامون نحوه اجرای توافق یادشده هشدار داده و رییس دولت نیز در پاسخ خود را نسبت به رعایت دقیق دستورات متعهد شمرده بود. آن هم در حالیکه بدون شک تنها تکمیل تعهدات ایران در اجرای برجام میتواند آغاز لغو تحریمها علیه ایران را رقم بزند.
اجرای دستور العملهای نه ماده ای صادر شده در سایت رسمی رهبر جمهوری اسلامی و رعایت پیش شرط های تعیین شده وی، میتواند روند تکمیل تعهدات ایران را کند و یا در زمینه هایی اجرای آنها را متوقف سازد.
تفاوت رسمیت یافتن “روز اجرای توافق” با “زمان اجرای توافق” در آغاز، و تکمیل تعهدات پذیرفته شده از سوی دو طرف اصلی است در حالی که اجرای تعهدات آمریکا و اروپا در رابطه با لغو تحریمها تنها بعد از تکمیل تعهدات ایران و تائید رسمی آن از سوی آژانس بین المللی انرژی اتمی صورت میگیرد و نه از روز ۱۸ اکتبر که پشت سر گذاشته شده.
مفهوم روزها
در روز ۲۰ ماه ژوئیه سال جاری شورای امنیت سازمان ملل توافق اتمی ۱۴ ژوئیه ایران و گروه ۵+۱ را به اتفاق آراء تصویب کرد و از آن روز، برای گذراندن مراحل قانونی توافق در آمریکا و ایران، ۹۰ روز مجال بررسی قانونگذاران در نظر گرفته شد که این مهلت روز ۱۷ ماه اکتبر پایان یافت.
کنگره آمریکا با وجود مخالفت اکثریت نمایندگان سنا و مجلس نمایندگان، از رای گیری نسبت به مفاد توافق بازماند و در مجلس شورای اسلامی ایران نیز نتیجه بررسی های شورای امنیت و کمیسیون اتمی مجلس مورد تائید قرار گرفت که، و در نتیجه مفاد توافق، بدون داشتن ماهیت یک قرار داد رسمی، مورد قبول دو طرف اصلی مذاکره قرار گرفت.
همزمان با اعلام رسمیت یافتن روز اجرای توافق، دولتهای آمریکا و جامعه اروپا که عامل های اصلی اجرای تحریمهای یک جانبه علیه ایران بشمار میروند، در پایان مهلت ۹۰ روزه پذیرفتن روز اجرا را جداگانه اعلام داشتند.
به این ترتیب آغاز لغو تحریمها که هدف اصلی جمهوری اسلامی از داخل شدن در مذاکرات اتمی محسوب میشد، موکول به تکمیل تعهدات ایران و دریافت تائیدیه در این مورد از سوی آژانس بین المللی انرژی اتمی است.
ایران بنا بر آنچه حسن روحانی اعلام داشته، پیش بینی میکند که تا پیش از پایان سال جاری مسیحی به تکمیل تعهدات موفق شود، اما پیش بینی آژانس و آمریکا در مورد زمان تکمیل تعهدات از سوی ایران در سه ماهه اول سال آینده مسیحی است.
بنا بر محاسبات بسیار محافظه کارانه، در قبال هر روز تاخیر در تکمیل تعهدات و آغاز لغو تحریمها، ایران بطور متوسط روزانه تا ۱۵۰ میلیون دلار زیان تحمل خواهد کرد.
سیاهه بلند تعهدات ایران
بنا بر توافق اتمی ۱۴ ژوئیه ایران میباید:
حجم اورانیوم غنی سازی شده با غلظت ۵/۳ در صد خود را از حدود ۱۰ هزار کیلوگرم به ۳۰۰ کیلوگرم کاهش دهد. در دستور صادر شده از سوی رهبر جمهوری اسلامی توصیه هایی برای مبادله گاز اورانیوم و یا در صورت تبدیل شدن گاز به فلز و پودر، معادل آن به صورت مجاز کیک زرد به کشور وارد شود.
شمار سانتریفیوژ های ایران در زمان تصویب توافق تا حدود ۱۳۰۰ دستگاه اعلام شده که این تعداد باید به اندکی بیش از ۴۰۰ دستگاه کاهش یابد، در حالیکه رهبر جمهوری اسلامی خواستار داشتن ظرفیت ۱۹۰ هزار واحد جداسازی اورانیوم در پایان مهلت هشت ساله شده که مفهوم آن در اختیار گرفتن ۱۲۰ هزار دستگاه سانتریفیوژ در پایان مهلت تعیین شده است.
ایران متعهد است که در مراکز اتمی معرفی شده خود با نصب دستگاههای نظارت مستمر از راه دور و نزدیک توسط آژانس بین المللی انرژی اتمی موافق بعمل آورد و آژانس خواستار اعتبار اضافی چند میلیون دلاری به این مناسبت شده است.
ایران متعهد است که قلب راکتور آب سنگین اراک را خارج و آنرا با سیمان بپوشاند، در حالی که علی اکبر صالحی رییس سازمان انرژی اتمی و مجری تعهد یاد شده اخیر، از سوی نماینده ای در صحن مجلس تهدید شد که خود وی در محل راکتور دفن خواهد شد و علی خامنه ای نیز در توصیه نامه تازه خود بدون شاره به ماهیت “آب سنگین” خواستار حفظ “ماهیت راکتور سنگین” اتمی اراک شد. در این مورد مذاکراتی نیز با چین و ژاپن در جریان است که نتایج پیشرفت آنها تاکنون اعلام نشده است.
همچنین مرکز غنی سازی فوردو که زیر کوه بنا شده میباید با نظارت مستمر آژانس به یک مرکز تحقیقاتی تبدیل شده و سانتریفیوژ های کنونی متوقف و از محل یاد شده خارج شوند.
در مورد راستی آزمایی از گذشته فعالیتهای اتمی ایران محلهای مورد نظر آژانس میباید مورد بازرسی قرار گرفته و از آنها نمونه برداری شود، در حالی که نحوه نمونه برداری از پارچین هنوز مورد بحث ایران و آژانس قرار دارد.
در اجرای توافق جداگانه ایران با آژانس موسوم به “نقشه راه”، ایران متعهد به دادن اطلاعات لازم و کافی به آژانس بین المللی انرژی اتمی شده که بخشی از آنها مرتبط به دادن اطلاعات کافی و مستند در مورد تلاشهای گذشته برای ساختن ماشه بمب اتمی و مبادرت به آزمایش شلیک نوترونی به این منظور است.
با وارد شدن به روز ۱۸ اکتبر ساعت توافق اتمی برای ایران رسما آغاز به کار کرده است و مفهوم هر روز تاخیر در تکمیل تعهدات جمهوری اسلامی، تحمل تا ۱۵۰ میلیون دلار زیان مالی است، و بی تردید تا زمان تکمیل تعهدات هم وضعیت کنونی تحریمها تغییر نخواهد کرد، در حالی که تعیین پیش شرط ها و طرح هشدار های از بالا برای دولت، می تواند روند اجرای تعهدات را کند کند و تداوم رکود اقتصادی ایران را موجب شود.