نگارنده ی سطوری که در پی می آید از نوجوانی تا به امروز جهت درک فواید فراگیری اجباری زبان عربی در مدرسه، قوه ی تفکر را به کار داشته و به کمترین دستاوردی که بیارزد به آنهمه زجر وعذاب زنگ های پرملال عربی که روزهای یگانه ی کودکی را هدر می کرد نرسیده است. اما پرسش ساده تری گاه مغزش را قلقلک داده و آن اینکه در یک رفراندوم خیالی میان ادامه ی تدریس این زبان و یا حذفش از سرفصل های آموزشی بچه های مردم، معلمان عربی در کدام سوی نظرسنجی می ایستند؟ چند نفر از میان ایشان چنگ به استدلالات رایج می زنند که اللغة العربیة راه بر فهم کلام خدا می گشاید و یا آن که چه ضرری در دانستن یک زبان اضافه؟ و چند تن از روی راستی معترف می آیند که تخصصشان عوضی و بی خاصیت است، بالاخص وقتی پای تعلیم زورکی در میان باشد.
آن چه در ایران جنبش دانشجویی خوانده می شود از دهه ی بیست و یکدلی با مصدق و نفت ملی تا انتهای دهه ی هشتاد و همقدمی با سبزی کوچه ها، فراز و نشیب های فراوانی بخود دیده. گاه لانه ی چریک ها و قلعه ی مبارزات خلقی بوده، ناگاه سرگرم تصفیه ی سبیلوها و مجاهدین نامطلوب خلق. روزی کف به دهان بر سر دیوار کنسولگری جهیده و با استکبار و امپریالیزم ستیز کرده و روزگاری به جبهه های حق علیه باطل پیوسته و با آوای ممد نبودی تصویر ریشدار و خاکستری دانشجوی شهید را بر در کلاس آویخته است. زمانی به دوِ خرداد دل بسته ودر شور پرواز آرزوهای سفید، عبای قهوه ای را شکلاتی پنداشته و وقتی دیگر در میان دلسردی و یأس لب ورچیده و تحریمی شده است. اما هرکدام از میان این همه سال پرافتخار، دوران طلایی جنبش دانشجویی باشد، ابهام کلیدی آنجاست که آیا رونق جنبش دانشجویی ترجمان دیگری از رونق و بالندگی دانشگاه است؟ و اینکه هدف گذاری مطلوب برای دانشگاه بعنوان نهادی درخدمت آموزش عالی تا چه اندازه با ماهیت جنبش دانشجویی در ایران که مجموعه ی متنوعی از حرکت های جمعی نزدیک به اکتیویسم سیاسی است سازگار است؟
تاثیرپذیری متقابل دانشگاه و تحولات سیاسی، فکری و اجتماعی امری طبیعی و ناگزیر در اقصی نقاط دنیاست. تفاوت بنیادین اما در شیوه ی تحقق این امر است. آنچنانکه در کشورهای توسعه یافته نقش دانشگاه در گذرگاه استفاده از آخرین یافته های آکادمیک پژوهشگران توسط جامعه بروز می کند و در مناطقی چون کشور ما، این حال و هوای سیاسی دانشگاه است که گاهی به تغییرکی در مقیاس کلانتر می انجامد. شاید کسی جنم اقرارش را نداشته باشد، اما رفتارعمومی ما حاکی است که رسالت علمی دانشگاه در مقایسه با نقش قدَر سیاسی اش، برایمان در حکم مأموریتی حاشیه ای است. اگر در صحت این ماجرا تقصیری می بینیم، مقصرش را جای دیگر باید جُست. آزادی نسبی موجود در محیط دانشگاهی به لطف بدنامی دامنگیری که لشکرکشی به دانشگاه همواره بهمراه داشته، دانشگاه را به عرصه ی مناسبی برای نفوذ، زورآزمایی و عرض اندام جریانهای سیاسی بدل کرده و نیز تهدیدی امنیتی و هیولایی همیشگی برای مستبدان ساخته است که گرچه نتوانسته اند از شرش خلاص شوند، اجازه ی نفس کشیدنش را هم نداده اند. ملازمت این آزادی نسبی با تجمع فشرده ی طبقه ی جوان و آدم حسابی های مملکت، و بی پروایی از تندروی که ریشه در اصالت آرمانخواهی به ایام جوانی دارد در کنار میراث پرشکوه مبارزان پیشین، دانشگاه را به جایگاه بلند وجدان بیدار مردمان برکشیده و به واکنش در مقابل نقایص و کجی ها ترغیب و بلکه موظف کرده است. به بیانی دیگر در جایی که سرزمین ماست دانشگاه زبان مردم بی زبان، و عملاً جورکش سیاسیون بی تدبیر و ناقابل است که از برقراری ارتباط با خلق خدا و ایجاد تحرکات اجتماعی، و نتیجتاً از تحمیل آزادی به خیابانها ناتوانند.
اگر برهم کنش متقابل جامعه و دانشگاه را اصل بگیریم، باید پذیرفت که از زمان ورود دانشگاه به ایران، هم حکومت ها (به عنوان بازوی اجرایی جامعه) از بستر سازی و فراهم آوردن امکانات لازم برای ثمردهی دانشگاه یا همان “ریسرچ” در مفهوم شناخته شده ی بین المللی اش کوتاهی کرده اند و هم دانشگاهیان در مجموع، خدمت به میهن و خلق از راه ناهموار مبارزات سیاسی و “فعالیت دانشجویی” را به مسیر مستقیم ریسرچ رجحان داده اند. “فعالین دانشجویی” بارها و بارها به تصمیمات حاکمان و تحولات سیاسی واکنش های شورانگیز نشان داده اند و البته رشادت کرده اند، بیانیه نوشته اند، راهپیمایی رفته اند، زندان ها کشیده اند و گاه حتی جان را بر سر راه آزادی باخته اند. مهجوریت علم و خوارداشت پژوهش در اینجا نیز چشم گیر است. گرچه در ایران ما با تقریب خوبی می توان گفت شرایط ایده آل برای انجام هیچ حرکت سودمندی گسترده نیست و خدمات عمومی معمولاً لایق ممهور شدن به نشان استاندارد وطنی هم نیستند، در این قریب هفتاد سال جنبش به ندرت صدای پرحرارتی در اعتراض به کیفیت پایین آموزش و نبود امکانات سخت افزاری و نرم افزاری مورد نیاز برای تحقیق سراغ بتوان گرفت. حتی هرکجا که صحبت از مرزکشی میان طلب صنفی وسیاسی بوده، کمبود شمبلیله در قورمه ی سلف و لِنگ سوسکی در عدس پلو، بر کهنگی منابع کتابخانه ای و فرسودگی تجهیزات آزمایشگاهی و عدم دسترسی به اینترنت و دیتابیس اولویت یافته است. فعالین دانشجویی در ایران در کدام وادی سیرکرده اند که انتخابات پَرت شورای شهر از رتبه ی اسفناک دانشگاه های ایران در میان دانشگاه های جهان برایشان مهمتر بوده است؟
براستی مزایا و معایب ارجحیت و چربش اکتیویسم سیاسی بر اهتمام تحصیلی در محیط های دانشگاهی چیست؟ گره زدن نبض تلاطمات سیاسی بردست دانشگاه به چه کسی سود بیشتر می رساند؟ جامعه یا دانشگاه؟ می توان با یقین گفت که این عدم تعادل هم دانشگاه را از نیل به اهداف خوش آیندش یعنی آموزش و پژوهش دور می کند و هم اجتماع مالیات دهندگان را از فوائد وجود دانشگاه در کشورشان محروم می دارد. اگرچه ممکن است تحرکات سیاسی دانشجویی به ندرت جرقه ای شده باشد برای حرکتی گسترده تر و یا تک و توک کمکی در شکستن فضای تیره ای رسانده باشد، اما در نهایت آنچه کشور بابت داشتن دانشگاه سیاست زده و مریض به دست نیاورده و از کف داده شاید بارها بزرگتر از این دستاوردهای مقطعی و کوچک باشد. بر خلاف تصورات عده ی قابل توجهی، دانشگاه به عنوان محل نزاع گروههای سیاسی، حتی چنانچه آزادی نسبی بر فضای مباحثات و مجادلات حاکم باشد، ایده آل ترین محیط برای کسب و گسترش دانش نیست. تاسف بار است که اذهان سیاست زده بسیاری از روشنفکران و فعالان سیاسی، دوران آشفته و البته کوتاه میان دو انقلاب اسلامی و فرهنگی را که دانشگاه بیرحمانه زمین کارزار بود و لگدکوب گروه های سیاسی جوراجور، درخشان ترین دوران تاریخ دانشگاه می شمارد و آن ازدحام و هرج و مرج را همنشین باروری و پویایی می پندارد. واقعیت تلخ این است که فضای مطلوب دانشگاهی برای بسیاری از سیاسیون ایرانی بدرستی شناخته شده نیست و تصور ایشان از تضارب افکار بیشتر برداشتی ذهنی و محدود از مفهوم آزادی بیان از جنس مباحثات داغ و مناظره های هرروزه ی سیاسی و تریبون های آزاد با سخنرانی های آتشین و پرحرارت است، تصویری که با مفهوم آزادی آکادمیک و فرآیندهای جهانی رایج برای تبادل آگاهی و علم در دنیای پیشرفته فاصله ی بسیاری دارد. البته نویسنده به وضع هیچ گونه ممنوعیتی بر اکتیویسم سیاسی در محیط دانشگاه معتقد نیست، اما باور دارد تبلیغ و توصیه ی دانشگاه سیاسی به عنوان غایت مطلوب، اگر ازاقتدارگرایان قابل انتظار باشد، از اندیشه گران و خیرخواهان پذیرفته نیست. غلبه ی سیاست بر اتمسفر دانشگاهی در ایران قبل از هر چیز نشان توسعه نیافتگی، و تلاش برای سیاسی کردن محیط دانشگاه ادامه ی حرکت در مسیر عقب ماندگی علمی و فرهنگی است.
در کشورهایی با نظام های حکومتی دانش ستیز از جنس حکومت ایران، دانشگاه سیاسی آن قدرها هم نامطلوب حاکمان نیست. ناآرامی و تلاطم، توجیه گر حضور نیروهای امنیتی-نظامی و بهانه ای برای استقرار نهادهای نظارتی دستگاه استبداد در محیط دانشگاه است. البته نظام واپس گرای جمهوری اسلامی که هرگز سر آشتی با مظاهر پیشرفت نداشته و ادامه ی حیاتش در شکل فعلی، با دانشگاه و سینما و پارک و موزه و تقربباً تمامی مظاهر زندگی طبیعی در تعارض ماهوی است، برای دست اندازی به دانشگاه منتظر بهانه نمی ماند. تا امروز هم هرچه توانسته از اخراج دانشجویان منتقد و بازنشسته کردن اجباری اساتید تا پذیرش اوباش به اسم بسیجی و تفکیک جنسیتی و هجمه به علوم انسانی، در تلاش برای تهی کردن واژه ی دانشگاه از معنی لحظه ای کوتاهی نکرده است. اما آیا امروز مقابله ی اکتیویستی با جمهوری اسلامی در محیط دانشگاه راه را به احیای موقعیت علمی و یا حتی اثرگذاری اجتماعی پررنگ تر دانشگاه خواهد گشود؟ بدون شک دانشگاه برای رشد و تعالی علمی نیازمند آرامشی است که البته با سکوت قبرستانی مورد نظر حکومت اسلامی از آسمان تا زمین اختلاف و تباعد دارد. و نیز تردیدی نیست که نباید محیط دانشگاه را دودستی تقدیم امنیتی ها کرد، اما آیا اساساً مقابله به مثل با نظام از طریق علم کردن گروهک ها و محافل سیاسی در مقابل بسیج و تشکل های وابسته ی مشابه، الگوبرداری از رفتار غلط حکومت نیست و نهایتاً به تضعیف بیشتر موقعیت دانشگاه نخواهد انجامید؟ کم هزینه ترین و کارآمد ترین راه ایستادگی در برابر ریاست صاحبان دکترای پنگوئنی و تسلط شبه نظامیان بر دانشگاه کدام است؟
بدور از هرگونه تعصبی باید تأمل کرد که دانشجو با تبدیل شدن به فعال دانشجویی در تعریف کلاسیک ایرانی اش چه میدهد تا چه بدست آورد؟ علاقه مندان به بحث جنبش دانشجویی تاکنون ویژگی ها و وظایف متنوعی به تواتر برایش گفته اند چنانکه زبان گویای جامعه باشد و آگاهی به توده ها ببخشد و شوق حرکت بیافریند. واقعیت اما می گوید که ایران امروز جامعه ای رو به فروپاشی و بامی رو به ویرانی است. پرده ی اندرونی فاسد دستگاه خلافت اسلامی چند سالی می شود که برافتاده و دزدان و قاتلانی که تا دیروز در پستوها می چاپیدند و می دریدند امروز روشنایی روز را خوشتر دارند. چشمان بی رمق جامعه ی متلاشی نیز راهی بجز نظاره نمی داند. در حالیکه فقر و فلاکت هر روز فراخ تر سایه می گسترد، ثروت حلال مردم به یک فرمان کش ندهید در جیب حرامیان آرام می گیرد، ستار بهشتی و هاله سحابی به مرگ طبیعی کشته می شوند، خادم صدیق نظام در کهریزک مسئول بیمه ی عمر آدمیان و تأمین اجتماعی ایشان می شود، ناتوانان مغزی بنام عباسی و روازاده جای فلاسفه را می گیرند، و عقب افتادگان ذهنی-حرکتی نگهبان قانون اساسی می شوند تا مبادا این عرابه ی نمایش زشت را تکه چوبی لای چرخ بیاید. تولیت امور کشور بر عهده چنین دستگاهی است که شیوه ی کارگردانی اش از سیرک تنها بلیط فروشی را کم دارد. اوباش آدمکش بر مناصب حکومتی نشسته اند و عیان تر از همیشه ظلم می کنند و به تباهی می کشند. اما همچنان چُرت این مردم پاره بشو نیست که نیست. دلیل این بی عملی هرچه باشد از حوصله این نوشته خارج است. اما براستی کدام مسأله بر مردم پوشیده مانده که جنبش دانشجویی بخواهد آگاهی بخشی اش کند؟ مگر جنبش دانشجویی می تواند صحنه ای دراماتیک تر از مرگ ندا آقا سلطان خلقت کند تا شاید کسی ازین میان لُر به غیرت شود و دستی بجنباند؟ در میان صاحبان قدرت مگر گوش شنوایی پیدا شده که دانشگاه بلندگوی مردمان بشود و پیام ایشان را منتقل نماید؟ افزون بر این ها دانشگاه در شرایط فعلی چه مزیتی به سطح شهر برای فعالیت سیاسی دارد؟ روزگار قدیم دستکم اگر دانشگاه در عقوبت اعتراض هزینه ی کمتری می داد و دردسر مخالفت در دانشگاه کمتر از خیابان بود، امروز نیروی انتظامی مارغاشیه ای است که شاید چند هفته ای آب خنک بدهد، درحالی که عقرب جراره به کمتر از تعلیق و اخراج راضی نمی شود.
نویسنده به عنوان فعال دانشجویی سابق بخوبی می داند که سکوت در برابر وضع اسفبار مملکت چقدر می تواند خورنده، دشوار و حتی موجب ندامت وجدان باشد، و به هیچ عنوان مشوق موضع سکوت نیست. همان طور که پیشتر هم اشاره شد تنها دانشگاه هدف دست اندازی حکومت فعلی نیست و تمامی ارکان جامعه و تک تک شهروندانش در معرض پتک ویرانی و تیر بلا هستند. بعید است اختلافی باشد میان خوانندگان بر سر آنکه جمهوری اسلامی یا باید برود و یا آن که تغییر ماهوی بکند. اینکه کدامش بهتر است باز موضوع سخن نیست، اما هیچ یک از این دو به خودی خود حاصل نخواهد شد و بلاشک تعبیر خواب تغییر نیازمند مجاهدت، ایستادگی و مقاومت مدنی است. اما این جنگ را باید در احزاب و رسانه ها و درصورت لزوم در خیابان پی گرفت و دانشگاه را باید که آسوده گذاشت. اگر سیاسی کردن دانشگاه مذموم است، که هست، این سوء رفتار، پوزیسیون و اپوزسیون نمی شناسد. ممکن است کسانی بر این باور باشند که در بلبشوی فعلی می شود و یا حتی می بایست به همین شیوه ادامه داد و یا این که بگویند مملکتی که پارلمانش مجلس شورای اسلامی است و رئیس جمهورش ربط خاصی به پرزیدنت های دنیا ندارد، چه حاجتش به شباهت دانشگاه و یونیورسیتی؟ اما، دانشگاه از دید ما چه خود نهادی از جامعه ی مدنی باشد و چه نباشد، می تواند با تربییت صنعتگر و متفکر و هنرمند و آکادمیسین بر بستر آموزش و پژوهش، نقش موثری در پی ریزی و شکل دهی جامعه ای سالم و پویا ایفا کند. دانشگاه می تواند به بهبود اوضاع رقت انگیز امروز کشور ما کمک کند به شرط آنکه تا سرحد امکان از آلودگی های جامعه بویژه از این سیاست زدگی ویرانگر دور بماند. این مهم که همانا حراست و پاسداشت از رسالت حقیقی آکادمی است، پیش از همه بر عهده ی دانشگاهیان خواهد بود. دانشگاه بهترین محل برای برگزاری تریبون های سیاسی نیست. دانشگاه جای شکستن نرده ها دراعتراض به حاکمان مستبد نیست. دانشگاه اگر هم سنگری باشد سنگر علم است و آگاهی و نه سپر بلای مبارزان گریزان از خیابان.
دست حکومت جمهوری اسلامی نه فقط از دانشگاه، که از ورزشگاه و سینما و حوزه ی خصوصی مردم و هرجای دیگری که متعلق به او نیست باید کوتاه شود. برای انجام این کار بدون سهیم شدن با حکومت در نابودی علم و ورزش و فرهنگ باید میدان مبارزه را به خارج از مرزهای دانشگاه و زورخانه و فرهنگستان انتقال داد و در زمین دلخواه حکومت با او درگیر نشد. اینکه خفقان در بیرون آن مرز ها شدید تر است دلیل مناسبی برای قربانی کردن دانشگاه در پای ایستادگی در برابر حکومت و افتادن بیشتر در مسیر سیاست زدگی بیمارگونه نیست. اکتیویست های سیاسی که گاه در سنین جوانی به علت همزمانی مقطعی فعالیت سیاسی با دوران دانشجویی، فعال دانشجویی خوانده می شوند باید برای اسقاط یا اصلاح جمهوری اسلامی راه بهتر را در احزاب و رسانه ها و خیابان بجویند وگرنه ناخواسته در تسریع روند فروپاشی مملکت شریک اند. مجدداً نویسنده به هیچ عنوان هوادار وضع هیچ محدودیتی برای اطمینان از جداسازی سیاست از هیچ یک از محدوده های فوق نیست، بلکه تأکید بر سر نحوه ی ترسیم الگوی مطلوب است. اتفاقاً تجربه ی تاریخی نشان می دهد که هنرمندان و دانشگاهیان و ورزشکاران در سایه ی موفقیت و استقلال وجودی از نهاد سیاست بوده که توانسته اند در ایجاد و پیشبرد جنبش های اجتماعی کمکی برسانند و خرج آبرویی کنند. دانشگاه به خودی خود دمکراسی ساز است و نیازی به تبدیل آن به دژ فعالیت سیاسی نیست. بنیان های اساسی اجتماع و ستونهای جامعه ی مدنی چنانچه در فضایی سالم و طبیعی رشد و نمو کنند، هم بالذات هموار کننده ی راه دمکراسی اند، هم از پس محافظت از خود برمی آیند و هم نسبت به انحراف جامعه از مسیر نرمال تأثیر بازدارنده دارند.
البته نباید از نظر دور داشت که ورود به عرصه ی فعالیت دانشجویی در مفهوم ایرانی اش واکنشی شجاعانه و معمولاً از سر صدق و صفاست به ناملایمات سیاسی و بی عدالتی های اجتماعی و تلاشی قابل ستایش است متکی به امید ایجاد تحولات خرد و کلان در نابسامانی های موجود. نحوه ی ورود گاه بسیار محرک احساسات است، همصدا شدن اولین یار دبستانی با مشت های رو به خدا، یا جادوی دوباره می سازمت وطن با دانشگاه بارانی. گاه کمی با کلاس تر، چاپ نشریه و جلسات مطالعاتی آثار مارکس و گاه…..هرکدامش که باشد آنقدر خودبخودی و سریع است که مجالی برای درنگ نمی دهد. بعد از آن هم که قضایا سلسله مراتبی است و پیروی از سنٌت پیشینیان اصل ابطال ناپذیر. مسیرها چنان مشخص اند که تردید در درستی راه به سراغ کسی نمی آید. پایان راه هم در صورت به در بردن جان از دو حال خارج نیست، یا سر عقل آمدن و بازگشت به آسّه برو آسّه بیاست، یا سرمایه گذاری اعتبار روزهای دانشجویی در ورود به میدان سیاست بزرگترها. در گذر سریع عمر مجالی برای دوره مجدد نیست و به لحظات کوتاه مرور خاطرات نیز، حسرت بازگشت و حلاوت نوستالژی آن ایام خوش، فرصتی برای انتقاد از خود باقی نمی گذارد. نویسنده به دفعات از همقطاران گذشته که امروز کم کمک در ردیف سیاسیون در می آیند، اینجا و آنجا در نوشته ها و مصاحبه ها خوانده و شنیده که شرایط امروز دانشگاه ها مطلوب نیست و نشاط سیاسی باید به دانشگاه برگردد. فعالان قدیمی می گویند که به جستجوی راههایی هستند که دانشجویان توان سازماندهی مجدد بیابند و صدای اعتراض را دوباره بلند کنند همانگونه که ما می کردیم. گویی جایگاه اساسی و ایده آل دانشگاه همان یا دستکم چیزی شبیه به همان بوده و هیچکس از آن سالها تا امروزدرنگی نیاندیشیده که آنجا که ما بودیم چه جای تصمیم گیری برای تسخیر لانه ی جاسوسی بود و چه جای کمپین کردن برای سید خندان و موسوی؟ گویی کسی این اصل آشکار را نمی بیند که نیروهای سیاسی هرچند که در قضاوت مردم خوب و بد داشته باشند، دانشگاه جولانگاه مناسب هیچکدام آنها نیست. انگار فریاد رهایم کنید دانشگاه را نه ما خوب ها می شنویم و نه آن بدها. اگر ما حیاط دانشگاه را ستاد سید ممد و موسوی کردیم، چرا آنها احمدی نژادی و گورستانی اش نکنند؟ اگر ما روزی امنیتی های سابق را با سلام و صلوات کرسی دادیم، دیگر چه جای گلایه از ریاست امنیتی های تازه نفس؟
در هشتاد سالی که از پیدایش دانشگاه می گذرد، بهترین سال های زندگی فعالین دانشجویی فدای بازی کردن به جای کسانی شده که نه عرضه ی سیاست مداری را داشته اند و نه حس و حالش را. مملکت انقدر ناتندرست و عقب مانده است که نه تنها کسی را نمی توان مقصر چیزی دانست، بلکه باید بر دست بلندهمّتانی که اراده و عزم مبارزه را متّفق رویای دگرگونی می کنند بوسه ها زد. درکجای دنیا می گردند با وسواس که شبیه ترین آدم ها به کرکس را بیابند و به دربانی بگمارند تا آستین کوتاه و چاک مانتو اندازه بزند؟ کدام جغرافیا دکترای وزیر کشورش فتوشاپی است و وزیر علومش مقاله دزد است؟ هزار بدبختی اجتماعی و فرهنگی دیگر از بیرون به دانشگاه سرازیر شده و گویی همه چیز را دانشگاه باید که جبران کند، حتی تجربه ی ننشستن در کنار جنس مخالف را. آنچه ما آن روزها در اعتراض به این همه وارونگی کردیم دلاورانه بود، اما شاید می شد مؤثرتر هم باشیم. ما نمی خواستیم بزدل و ببو باشیم، و نبودیم. ما سکوت خیابان ها را دوست نداشتیم و راهپیمایی کردیم. ما دلزده از سیاستمدار درجه دو ترسویی بودیم که باید هزاربار به دفترش می رفتی تا در روزنامه ی فردا جمله ای در دفاع از حقوق زن بگوید. خود نشریه نوشتیم. ما دلمان بهم می خورد از تلویزیونی که دانایان را راهی به آن نبود و دائم در کار پخش قرائتی بود و راز بقا. تریبون علم کردیم. نیت خیر داشتیم و راه دیگری نمی دانستیم. از مبارزان قدیمی تر شنیده بودیم درستش همین است و آنها هم از قدیمی ترها…..البته که مختصر تأثیری هم می گذاشتیم. صادقانه اش درس درستی نخواندیم. برایمان مهم هم نبود و باید از فرصت کوتاه دانشجویی بهره ی بهتری می بردیم. در میدان مبارزه، پاک اما از یاد برده بودیم که آنچه ما ازین سویش می کِشیم و حکومت از آن سو، ابداً شأن و منزلتش این نیست و برای کار دیگری ساخته اندش. بیچاره اصلاً رسالتش این است که گوشه ای بی صدا بنشیند، آموزش دهد، ریسرچ کند، پابلیش کند و برای خودش آقایی،خانمی باشد.
آن روزها گذشته، اما شاید امروز دستکم بشود ماجرا را اینگونه هم دید که آن موزیک پرصدا و خوش خاطره ی یار دبستانی که وقت و بی وقت در تداخل زمانی با کلاس ها به آسمانش می بردیم، به همان اندازه ی اذان سرظهر خدشه ای به جایگاه دانشگاه بوده. کار سختی نیست. این را با چند ساعتی قدم زدن در مراکز علمی مناطق آرام و پیشرفته تر دنیا می توان بخوبی لمس کرد. شرایط امروز دانشگاه مسلماً چون هر جای دیگر مملکت ایران نگران کننده و بحرانی است. اما سکوت پادگانی امروز را که ناشی از تسلط یکسویه ی حکومت بر محیط دانشگاه هاست، باید با بریدن دست تجاوزگر حکومت در نبردی خارج از دانشگاه پایان بخشید، وگرنه تلاش برای تغییر بالانس نیروها از طریق تقویت نیروی سیاسی مخالفان در دانشگاه، شباهت میان دانشگاه و آکادمی را هر روز کمتر و کمتر خواهد کرد. پشت بی صدایی امروز دانشگاه که البته با مشت آهنین میسر شده نیت نکویی نیست. اما شاید دستکم عدو سبب خیر شود و یکی دوسال آرامی که سپری شده خداحافظی با تحرکات نامتعارف سیاسی و بازگرداندن دانشگاه به جایگاه حقیقی اش را بلحاظ روانی آسان تر کند.
شاید بد نباشد اکنون که بسیاری از میان ما که به برکت فعالیت سیاسی در دوران دانشجویی کارشناس همزمان مسائل دانشگاه و سیاست روز شده ایم و در این کنفرانس و آن مصاحبه از لزوم احیای جنبش دانشجویی سخن می گوییم، قدری هم از زوایای دیگر بر آنچه گذشته بنگریم. شاید نتیجه ی دیگری گرفتیم و صادقانه اعلام نمودیم که ایها الناس! تخصص ما “فعالین دانشجویی” در تعطیلی کلاس و برگزاری تحصن و تریبون آزاد و بیانیه نویسی و…. اساساً سرکاری و محصول شرایط غلط مملکت خودمان است و خیری در میانش برای کسی نیست! عنوان فعال سیاسی اگرچه پرستیژ و خوشنامی فعال دانشجویی را ندارد، با عملکرد ما همخوان تر است و دانشگاه را ابزار کسب هویت سیاسی نمی خواهد. کسی چه می داند؟ شاید اگر ما و امثال ما بجای “فعال دانشجویی” فعال سیاسی بشوند و عمل سیاسی شان را از دانشگاه به خیابان ببرند، هم زودتر به نتیجه برسیم و هم دانشگاه آسیب بیشتری نبیند.
دانشگاه را باید در ایران از باتلاق سیاست زدگی به در آورد و به جایگاه حقیقی اش برکشید. این کار بدون شک نیازمند درافتادن با سلطه ی جمهوری اسلامی است. اما “دانشجوی مبارز” ترکیب قشنگی نیست و چنگی به دل نمی زند، درست مثل “کودک کار”. داشتن هردو نشانی از ناداشته های بسیار و نمودار اوضاع وخیم و شرایط نابسامان است. یکی جور جماعت خوابزده را می کشد و دیگری تاوان فقر و نداری را پس می دهد. کودک کار قهرمان هست، ولی نه تنها از مدرسه نرفتن و کار کردنش نجاتی فراهم نمی آید بلکه هزار معضل دیگر می روید. دانشجوی مبارز شاید هم ازاین جنس، هم قهرمان است و هم قربانی.
عضو سابق دفتر تحکیم وحدت