“در سال گذشته ۲۲۰ هزار سقط جنین داشته‌ایم که ۱۰۰ هزار مورد آن به گفته زوجین بنا به دلایل پزشکی بوده و ۱۲۰ هزار مورد آن غیرقانونی بوده است.” محمد اسماعیل مطلق مدیر دفتر سلامت جمعیت خانواده و مدارس این آمار را در حالی اعلام کرده که تعداد مجوزهای صادره از پزشکی قانونی کمتر از ۷ هزار مورد بوده است. آقای مطلق همچنین سال گذشته از آمار ۲۵۰ هزار موردی سقط جنین خبرداده بود. این در حالی است که دو سال پیش از آن همین مقام مسئول مجموع تعداد سقط‌های قانونی و غیرقانونی را ۸۰ هزار مورد در سال اعلام کرده بود؛ آماری که با استناد به آن می‌توان از افزایش از سه برابری سقط جنین خبر داد. وزارت بهداشت در حالی هر ساله آماری از سقط جنین غیرقانونی در کشور می‌دهد که هیچ‌وقت اعلام نکرده چطور به آمار سقط جنین غیر قانونی که عملی مخفیانه محسوب می‌شود دست پیدا کرده است. دکتر فاطمه حاجی‌باقری، متخصص بیماری‌های زنان و زایمان در همین خصوص پیش‌تر به “روز”گفته بود: “هیچ آمار دقیقی از تعداد زنانی که مبادرت به سقط می‌کنند وجود ندارد. این مساله مثل یک راز بین بیمار، پزشک یا ماما می‌ماند؛ چون به هر حال یک کار غیر قانونی صورت گرفته است و هیچ کدام از طرفین مایل به فاش کردنش نیستند. تنها از آمار کسانی می‌توان مطمئن شد که در اثر این کار جان خود را از دست داده باشند و پزشک قانونی علت مرگ را سقط جنین تشخیص بدهد.”
سیاست‌های افزایش جمعیت از عوامل سقط جنین
سقط جنین غیر قانونی در ایران در حالی فزونی یافته که سیاست‌های حکومت در راستای افزایش جمعیت کشور رنگ و بوی جدی‌تری پیدا کرده است و خواسته موکد رهبر انقلاب در قالب طرح‌ها، لوایح و برنامه‌های مختلف از سوی مسئولان پیگیری می‌شود. یکی از آخرین طرح‌هایی که در دستور کار مجلس قرار دارد “افزایش نرخ باروری و پیشگیری از کاهش رشد جمعیت” است؛ طرح خبرسازی که با رای ۱۳۱ نماینده مجلس در ۲۴ فروردین ماه امسال و با قید یک فوریت تصویب شد. در صورت تصویب نهایی این طرح، سقط جنین، روشهای مختلف عقیم کردن و حتی تبلیغات مربوط به کاهش فرزندآوری و کنترل جمعیت ممنوع و برای آن مجازات درنظر گرفته خواهد شد. همچنین آموزش های قبل از ازدواج و روشهای پیشگیری از بارداری در درمانگاه‌ها جمع آوری می‌شوند. مریم رحمانی فعال حقوق زنان پیش‌تر در گفت‌وگو با روزیادآور شده بود که “رشد سقط جنین، کاهش سلامت زنان، مرگ و میر زنان و کودکان، افزایش ایدز و بیماری‌های مقاربتی، افزایش تولد کودکانی با انواع معلولیت‌ها وحتی رشد کودک‌آزاری از عواقب این سیاست‌هاست.”
به گفته رحمانی از سال گذشته وسایل پیشگیری از بارداری رایگان از درمانگاه‌ها حذف شده‌اند: “قرص‌های پیشگیری از بارداری معمولا برای زنان عوارض هم دارند و یکی از بهترین روش‌ها استفاده از کاندوم است. اما قیمت یک بسته کاندوم ۱۲ تایی معمولی بین هشت تا ۱۰ هزارتومان است و قیمت انواع خاصش به ۲۰ هزارتومان هم می رسد. خب یک خانواده کارگر با چند بچه و شرایط اقتصادی ناگوار فعلی چگونه می تواند در سبد هزینه هایش جایی برای کاندوم هم بگذارد؟ پیشگیری طبیعی هم که ریسک بالایی دارد.”
بسیاری از کارشناسان نیز لغو سیاست‌های تنظیم خانواده را از عوامل موثر در افزایش سقط جنین می‌دانند. پیش‌ترمرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی درباره این لایحه نوشته بود: “اگر با نظر دولت قانون کنترل جمعیت اصلاح شود به دلیل حذف برنامه بهداشت باروری و ارائه خدمات رایگان پیشگیری از بارداری، میزان بارداری‌های ناخواسته و به دنبال آن تعداد سقط جنین‌های غیرقانونی و پیامدهای آن افزایش می‌یابد. همچنین دستاوردهای مهمی که طی سالهای تلاش وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در راستای بهبود شاخص های سلامت مادران و کودکان به دست آمده است، مسلما تهدید خواهد شد.”
غیرقانونی اما آسان
مطابق قوانین ایران اگر بارداری برای مادری خطر جانی داشته باشد، او می‌تواند جنین خود را سقط کند. معلولیت ذهنی و ناقص الخلقه بودن جنین، به نحوی که نگهداری آن مادر را به دشواری بیندازد، از دیگر مواردی است که می‌تواند مجوزی برای سقط جنین باشد. در چنین مواردی حضور مادر به تنهایی برای صدور مجوز کافی است و برای حضور پدر الزامی وجود ندارد. اما همه اینها در صورتی امکان‌پذیر است که سقط قبل از چهارماهگی، که بنا بر روایات اسلامی موقع دمیده شدن روح در بدن جنین است صورت بگیرد. رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران پیش‌تر در گفت‌وگو با “روز” مهمترین علل افزایش سقط جنین را مشکلات اقتصادی و روابط خارج از ازدواج دانسته و گفته بود: “آموزش مهمترین کاری است که می‌توان برای جلوگیری از بارداری ناخواسته و به دنبال آن سقط جنین انجام داد.”
با اینکه سقط جنین در ایران بدون مجوز پزشکی قانونی، غیرمجاز است اما انجام آن، کار دشواری نیست. کافی است از چند دوست و آشنا سئوال کرد تا به نتیجه رسید. دارو فروش‌های زیر زمینی هم انواع قرص‌ها و آمپول‌های سقط جنین را عرضه می‌کنند. عده‌ای حتی در این راه، جان خودشان را به خطر می‌اندازند، چنانچه کم نبوده مواردی که به علت مصرف خودسرانه دارو یا غیر بهداشتی بودن محل سقط، زن باردار از دنیا رفته است.
یافته‌های تحقیقی در کشور نشان داده است که “بارداری ناخواسته”، شایع‌ترین علت سقط جنین عمدی و در این میان، “مشکلات مالی” بیشترین دلیل ناخواسته بودن بارداری است. به گزارش ایسنا، سقط عمدی جنین از جمله عوامل مرگ و میر در دنیاست و در ایران نیز علی‌رغم ممنوعیت‌های قانونی و محدودیت‌های فرهنگی و اجتماعی، آمار تخمینی نشان‌دهنده وجود مواردی از سقط‌های عمدی است. آمار سازمان بهداشت جهانی نشان می‌دهد سالانه ۲۱۰ میلیون زن در سراسر جهان باردار می‌شوند و پیش‌بینی می‌شود که سالانه ۴۶ میلیون سقط در جهان روی دهد که معادل ۳۰ سقط در هر یک هزار زن ۱۵-۴۴ سال است. براساس پیش‌بینی‌ها، ۲۰ میلیون سقط از ۴۶ میلیون مورد، غیرایمن بوده و توسط فرد غیرماهر یا در محیطی با حداقل امکانات پزشکی انجام می‌شود.
